روساي جمهور روسيه و تركيه در تهران به صورت دوجانبه گفتوگو می‌کنند
دیدار سرنوشت‌ساز برای امنیت غذایی جهان
محمدحسین لطف‌الهی
کمتر از یک هفته پس از پایان گفت‌وگوهای چهارجانبه روسیه، ترکیه، اوکراین و سازمان ملل متحد در خصوص از سرگیری صادرات غلات اوکراین از طریق دریای سیاه، ولادیمیر پوتین ريیس جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان همتای ترکیه‌ای او در تهران دیداری دوجانبه پیرامون این موضوع خواهند داشت.
دمتیری پسکوف، سخنگوی کاخ کرملین روز سه‌شنبه 21 تیرماه ضمن تایید سفر ريیس جمهور روسیه به تهران برای گفتوگو با رهبران ایران و ترکیه در چارچوب نشست آستانه اعلام کرد که ولادیمیر پوتین در حاشیه این نشست دیداری دوجانبه با رجب طیب اردوغان خواهد داشت. او همچنین تایید کرد: این دیدار در ادامه تلاش‌های بین‌المللی به منظور از سرگیری صادرات غلات اوکراین از طریق دریای سیاه صورت می‌گیرد.خلوصی آکار، وزیر دفاع ملی ترکیه روز چهارشنبه 22 تیر در پایان نشست چهارجانبه هیات‌های نظامی ترکیه، روسیه، اوکراین و هیات سازمان ملل متحد به خبرنگاران گفت: «در این جلسه گام مهمی برای کمک به حل بحران غذایی برداشته شد، کلیه جزيیات مربوط به حمل و نقل ایمن غلات و سایر شناورهای حامل مواد غذایی مورد بررسی قرار گرفت.» بر اساس گزارش خبرگزاری آناتولی، آکار ضمن تاکید بر اینکه «بر سر مسائل فنی از جمله کنترل مشترک در مبادی خروجی و ورودی بندر و تامین امنیت ناوبری در مسیرهای انتقال توافق حاصل شد» اضافه کرد که بر اساس توافق‌های صورت گرفته «هیات‌های اوکراین و روسیه هفته آینده بار دیگر در ترکیه دیدار کنند.»
روز جمعه 25 تیر نیز وزارت دفاع روسیه اعلام کرد: سند نهایی توافق بر سر ایجاد کریدور امن در دریای سیاه به منظور رفع مشکل صادرات غلات اوکراین که به بحران غذایی منجر شده است، به زودی آماده خواهد شد.دیدار ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان، روسای جمهور روسیه و ترکیه در تهران می‌تواند نقش بسزایی در به سرانجام رساندن این توافق باشد.
نقش روسیه و اوکراین در امنیت غذایی جهان
اوکراین کشوری است که به طور معمول سالانه نزدیک به 9 درصد از نیاز جهانی به گندم را از طریق صادرات تامین می‌کند. از زمان شروع حمله نظامی روسیه به اوکراین در 24 فوریه 2022، صنعت کشاورزی در اوکراین با مشکلات بسیاری مواجه شده و بر اساس آمارهایی که دولت کی‌یف منتشر کرده، پیش‌بینی می‌شود میزان صادرات گندم اوکراین در پایان سال 2022 مجموعا 42 درصد کمتر از سال 2021 میلادی باشد.اوکراین و روسیه هر دو نقش بسیار مهمی در تامین بازار جهانی غذایی دارند. این دو کشور همچنین از صادرکنندگان اصلی گندم، جو، ذرت و روغن آفتابگردان در جهان به حساب می‌آیند. بر اساس داده‌های وب‌سایت Our world in data، در سال 2019 اوکراین سهم 42 درصدی در صادرات روغن آفتابگردان، سهم 8.9 درصدی در صادرات گندم، سهم 9.7 درصدی در صادرات جو و سهم 16 درصدی در صادرات ذرت داشته است. روسیه نیز سهم 21 درصدی از صادرات روغن آفتابگردان، 14 درصدی از صادرات جهانی گندم، 9.5 درصدی از صادرات جو و 2 درصدی از صادرات ذرت را به خود اختصاص داده است.پروجکت سیندیکت به نقل از رومن لشچنکو، وزیر کشاورزی پیشین اوکراین می‌نویسد: سطح زیر کشت اوکراین در سال 2022 کمتر از نصف سطح زیر کشت در سال 2021 است و این یعنی حتی با پایان جنگ در همین لحظه نیز جهان در سال آینده با مشکلات بسیار زیادی در تامین مواد غذایی دست و پنجه نرم خواهد کرد، چراکه برای آماده‌سازی زمین‌های کشاورزی جهت کشت دوباره، ترمیم سیلوها و بازسازی کارخانه‌ها سال‌ها زمان لازم است.سازمان ملل پیش از این هشدار داده بود که اگر بنادر اوکراین که به دلیل جنگ بسته شده‌اند بازگشایی نشوند، میلیون‌ها نفر در جهان با خطر گرسنگی مواجه خواهند شد.به نوشته رویترز، در آغاز سال ۲۰۲۲ حدود ۲۷۶ میلیون نفر در سراسر جهان با گرسنگی حاد مواجه بودند، اما انتظار می‌رود در صورت ادامه درگیری در اوکراین، ۴۷ میلیون نفر به این افراد به ویژه در کشورهای جنوب صحرای آفریقا افزوده شود.
چه کشورهایی بیشترین آسیب را می‌بینند؟
اثرات جنگ روسیه و اوکراین روی امنیت غذایی، تنها به کشورهایی محدود نمی‌شود که مستقیما نیازهای خود را از طریق واردات از این دو کشور تامین می‌کردند، هر چند که کارشناسان متفق‌القولند اثرات بحران روی این کشورها شدیدتر خواهد بود.بر اساس آمارهای بین‌المللی، کمبود گندم و سایر کالاهای اساسی در پی جنگ اوکراین باعث شده قیمت مواد غذایی در جهان به صورت بی‌سابقه‌ای رشد کند و این مساله بر بسیاری از کشورها از جمله کشورهای آفریقایی که از نظر اقتصادی در وضعیت مناسبی قرار ندارند، اثرگذارخواهد بود.تنها در یک مورد، قیمت کود در جهان که سال 2021 نزدیک به 80 درصد افزایش یافته بود با جهش 30 درصدی از زمان آغاز جنگ اوکراین مواجه شده است. دلیل این گرانی، ترکیبی از محدودیت‌های صادراتی اعمال شده از سوی روسیه و تحریم‌هایی است که اتحادیه اروپا برای واردات از روسیه وضع کرده است. کودهای شیمیایی رگ حیات کشاورزی مدرن هستند که با سه برابر شدن تولید غلات جهانی از دهه 1960 و ایجاد سریع‌ترین رشد جمعیت جهان شناخته می‌شوند. بحران جهانی کود به این معنی است که در حال حاضر و بیش از هر زمان دیگری، کشورها در توسعه صنعت کشاورزی خود با مشکل مواجه خواهند شد.داده‌های آماری نشان می‌دهد کشورهای آفریقایی بیشترین وابستگی را به واردات مواد غذایی از روسیه و اوکراین دارند. در خاورمیانه اردن، یمن، امارات، لبنان و اسرايیل به این مواد غذایی وابسته هستند. در شرق و جنوب شرق آسیا نیز هند، اندونزی، مالزی، بنگلادش و تایلند از واردکنندگان عمده این محصولات از روسیه و اوکراین به حساب می‌آیند.
امنیت غذایی به مثابه سلاح
زمانی که بحث امنیت غذایی جهان و تاثیر جنگ روسیه علیه اوکراین بر این مساله به میان می‌آید، هر کدام از طرف‌ها سعی می‌کنند طرف مقابل را مقصر وضعیت کنونی نشان دهند.امریکا و متحدانش، روسیه را مقصر دانسته و مدعی شده‌اند که مسکو عمدا محموله‌های غلات را به امید افزایش بیشتر قیمت‌ها و محدود کردن بازار مسدود می‌کند. مقام‌های روسی این اتهامات را رد کرده و می‌گویند غرب و اوکراین با مین‌گذاری در دریای سیاه این مسیر را برای صادرات غلات ناامن کرده‌اند.در ابتدای ماه ژوئن، شارل میشل، ريیس شورای اروپا در جلسه شورای امنیت روسیه را به استفاده از زنجیره تامین غذا به عنوان «سلاح مخفی» متهم کرد. میشل گفت: «آقای سفیر روسیه، بیایید با یکدیگر صادق باشیم. شما از مساله زنجیره تامین غذا به عنوان سلاح مخفی علیه کشورهای در حال توسعه استفاده می‌کنید و در حال تحمیل گرسنگی بر بخشی از جمعیت جهان هستید.» او پس از این جلسه نیز در توییتر نوشت که «روسیه و تنها روسیه باید به دلیل بحران غذایی در جهان سرزنش شوند.» وی افزود که میلیون ها تن غله را که به دلیل محاصره دریایی روسیه در بندر اودسا در اوکراین گیر کرده بود، به چشم دیده است.در یک سخنرانی جداگانه، آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه ایالات متحده نیز اعلام کرد که ارزیابی‌های اطلاعاتی امریکا نشان می‌دهد دست‌کم 20 میلیون تن گندم در سیلوهای اوکراین وجود دارد که به دلیل محاصره دریایی روسیه صادرات آنها با سرعت بسیار کم انجام می‌شود و همین مساله عامل بروز بحران غذایی می‌تواند باشد. بلینکن همچنین روسیه را به تخریب عمدی زیرساخت‌های کشاورزی اوکراین متهم کرد.برخی کارشناسان می‌گویند: روسیه از کمبود غلات در جهان، به منظور فشار آوردن بر دیگر کشورها استفاده می‌کند تا آنها اوکراین را برای پذیرفتن شرایط روسیه تحت فشار قرار دهند.روسیه اما این ادعاها را دروغ می‌داند و تاکید دارد غرب با استفاده از تبلیغات اینچنینی می‌خواهد فشارها را علیه روسیه برای توقف «عملیات ویژه نظامی» در اوکراین افزایش دهد.
چرا ترکیه در حال ایفای نقشی جدی
در این زمینه است؟
ترکیه به عنوان یک کشور عضو ناتو و همچنین کشوری که روابط خوبی با روسیه داشته، هرچند از ابتدای جنگ نوساناتی را در روابط خود با مسکو داشته اما از بازیگرانی است که هر دو طرف، یعنی هم روسیه و هم اوکراین برای میانجیگری به آن اعتماد دارند.اردوغان پیش‌تر در یک موضع‌گیری گفته بود که هم روسیه و هم اوکراین «نگرانی‌های مشروع» دارند. او از همان ابتدای جنگ اوکراین، تماس خود را با ولادیمیر پوتین، ريیس‌جمهور روسیه حفظ کرده و بارها با او تلفنی صحبت کرده است. این تلاش‌های اردوغان در حالی است که ترکیه از طریق دریای سیاه هم با روسیه و هم با اوکراین همسایه است. همچنین ترکیه هم با تهاجم روسیه به اوکراین مخالفت کرده و هم با تحریم‌های بین‌المللی علیه مسکو. دلیل این نوع موضع‌گیری ترکیه به وابستگی آنکارا از نظر صنعت گردشگری، گاز و گندم به روسیه باز می‌گردد. از سوی دیگر ترکیه به عنوان یکی از کشورهایی که سهم زیادی از مواد غذایی خود را از روسیه و اوکراین وارد می‌کرد این روزها با تورمی بی‌سابقه رو‌به‌رو است. به گزارش بی‌بی‌سی و بر اساس اعلام مرکز آمار ترکیه، نرخ تورم دوازده ماهه در ماه ژوئن به ۷۸/۶۲ درصد رسیده و به رکورد ٢٤ سال اخیر نزدیک شده است؛ طی یک ماه نرخ تورم سالانه در این کشور نزدیک به ٥ درصد افزایش داشته است. نرخ تورم سالانه در ترکیه در حالی به ۸۰ درصد نزدیک شده که این رقم سال پیش (ژوئن ۲۰۲۱) حدود ۱۷/۵ درصد بود. نگاهی به جزيیات افزایش قیمت کالاها و خدمات که مرکز آمار این کشور منتشر کرده، نشان می‌دهد بخش‌هایی نظیر حمل و نقل و مواد غذایی بالاترین جهش قیمت‌ها را تجربه کرده‌اند. این مساله باعث می‌شود ترک‌ها بخواهند هرچه سریع‌تر روند حل و فصل مشکل صادرات غله از اوکراین را که می‌تواند تاثیر مستقیم روی قیمت مواد غذایی در جهان و البته تورم در ترکیه داشته باشد، پیگیری کنند.