اهميت تهران
در معادلات جهاني
سيد علي سقاييان
فارغ از اينكه سفر ولاديمير پوتين و رجب طيب اردوغان روساي جمهور روسيه و تركيه به ايران درست در ميانه جنگ روسيه و اوكراين به عنوان يك بحران مهم بين‌المللي رخ مي‌دهد، دلايلي وجود دارد كه نشان‌دهنده اهميت غيرقابل بازيگري به نام جمهوري اسلامي ايران در منطقه و جهان است. اين سفر در شرايطي صورت مي‌گيرد كه جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده در اولين سفر خاورميانه‌اي خود عازم اسراييل و عربستان سعودي شد و اگر نگوييم اين سفر بدون دستاورد به پايان رسيد دست‌كم مي‌توان گفت كه آقاي بايدن با دستاوردهاي حداقلي به واشنگتن بازگشت. روساي جمهور روسيه و تركيه در اين زمان ثابت مي‌كنند تهران در مسائل خاورميانه يك وزنه تعادل است و نقش تعيين كننده‌اي در معادلاتي مانند بحران سوريه و وضعيت عراق دارد. از سوي ديگر در مسائلي مانند بحران اوكراين نيز تهران محل رجوع و مشورت هر دو كشوري است كه روساي آنها به ايران مي‌آيند.
بايد در نظر داشت اين سفر در شرايطي صورت مي‌گيرد كه مساله سوريه باعث شده تنش‌ها و اختلاف‌نظرهايي ميان تركيه و روسيه و همچنين تركيه و ايران به وجود آيد. در اين سفر نيز يكي از موضوعات اصلي مورد بحث مساله گفت‌وگو در سوريه در چارچوب نشست آستانه خواهد بود. واقعيت اين است كه نقش مهم ايران در موضوع سوريه غيرقابل انكار و غير قابل ناديده گرفته شدن است. تهران هميشه خواهان حل و فصل مسائل از طريق مذاكره بوده و در اين مدت به همسايه غربي خود يعني تركيه نيز همين توصيه را داشته است. مسائلي كه در اين مدت ميان تركيه و روسيه بر سر مساله سوريه وجود داشته سبب مي‌شود تا نقش اجلاس اخير و نحوه عملكرد تهران اهميتي دوچندان پيدا كند. گفت‌وگوها در تهران در چارچوب آستانه مي‌تواند ضمن تضمين تماميت ارضي سوريه كاهش‌دهنده اختلاف‌نظرها باشد و راهي را به سوي كاهش نگراني‌هاي تركيه از جمله مساله كردهاي معارض باز كند.
ايران در موضوع قفقاز نيز بازيگر مهمي است كه با روسيه و تركيه همكاري‌هايي دارد و اين همكاري‌ها مي‌تواند در برقراري آرامش و ثبات در منطقه تاثيرگذار باشد. تهران با توجه به همسايگي و داشتن مرز مشترك با ارمنستان و آذربايجان، داشتن مشتركات فرهنگي و اجتماعي با هر دو كشور و همچنين پويايي ديپلماتيك ايران در اين حوزه كه نمونه آن سفر اخير دبير شوراي امنيت ملي به منطقه يا سفر وزير خارجه آذربايجان به تهران است، نقشي مهم و اثرگذار در اين حوزه دارد و مي‌تواند همكاري‌هاي ثمربخشي با تركيه و روسيه در اين زمينه داشته باشد.از سوي ديگر بحث روابط دوجانبه ايران و روسيه و ايران و تركيه نيز مطمئنا از موضوعات مورد بحث ميان رييس‌جمهور ايران و رهبران اين كشورهاست و انتظار مي‌رود اين مسائل در نشست‌هايي جداگانه با هركدام از طرف‌ها مورد بررسي قرار گيرد. از زمان روي كار آمدن دولت سيزدهم، روند تقويت روابط ميان ايران و كشورهاي همسايه و كشورهاي شرقي به ويژه روسيه و چين سرعت گرفت و تماس‌ها و ملاقات‌هايي كه به صورت دوجانبه يا چندجانبه ميان رييس‌جمهور ايران و رييس‌جمهور روسيه اتفاق افتاد، اين روند را تقويت كرد.روسيه كشوري بسيار بزرگ است و مرزهاي اين كشور از ژاپن تا اروپا و قطب شمال را در بر مي‌گيرد. اين كشور از نظر منابع كشوري غني به حساب مي‌آيد به نحوي كه كارشناسان به شوخي مي‌گويند تمام جدول مندليف را مي‌توان در اين كشور پيدا كرد. قدرت صنعتي و نظامي اين كشور نيز حايز اهميت است و همكاري‌ها ميان تهران و مسكو به رغم تمام فراز و فرودها همكاري‌هايي قديمي و ادامه‌دار بوده است. برخي مواقع موانعي نظير تحريم، مسائل سياسي و نگاه‌هاي خاص دولت‌هاي مختلف از سرعت تقويت روابط كاسته اما آنچه اهميت دارد، اين است كه تلاش شود منافع ايران از طريق استفاده كامل از ظرفيت‌هاي موجود در همكاري با كشورهاي همسايه و كشورهاي مهم نظير روسيه تامين شود. پتانسيل زيادي در روابط ايران و روسيه وجود دارد كه بايد به نحو احسن از اين ظرفيت‌ها بهره برد. البته لازم به ذكر است همان‌طور كه تهران بايد به تعهدات خود در روابط دوجانبه پايبند باشد، روسيه نيز بايد اين پايبندي را از خود نشان دهد. نگاه به همكاري‌هاي چندجانبه با روسيه نظير همكاري ايران و روسيه و چين يا همكاري ايران و روسيه و هند در برخي زمينه‌ها مي‌تواند فرصت‌هاي جديدي را نيز ايجاد كند.در دولت گذشته توجه ايران به رفع تحريم‌ها و برجام بود اما در دولت سيزدهم شرايط تا حدودي تغيير كرده و ايران در حال حاضر روابط خوبي با كشورهاي منط قه دارد. تركيه همسايه خوب ماست، روابط ايران با آذربايجان، ارمنستان و حتي گرجستان كه مرز مشتركي با ايران ندارد و در گذشته اختلافاتي وجود داشت، بسيار خوب است. تهران بايد از فرصت اخير حضور رييس‌جمهور تركيه و روسيه براي پر كردن خلأهايي كه در رابطه ايران با اين دو كشور وجود دارد، استفاده كند و استفاده از اين فرصت‌ها مي‌تواند نويدبخش روزهاي خوب در آينده روابط دوجانبه با هر كدام از اين كشورها باشد.
٭ سفير اسبق ايران
در ارمنستان و آذربايجان