هزينه اقدامات سياسي را بالا نبريم

در سياست و روابط بين‌الملل هيچ وضعيت ثابتي وجود ندارد. روابط بين كشورها امري سيال و تابع شرايط محيط بين‌الملل است. هيچ دوستي دايمي و هيچ دشمني دايمي ميان كشورها وجود ندارد. در تاريخ روابط كشورها، موارد بسياري وجود داشته كه دو كشور متخاصم، با تغيير شرايط، به دو كشور متحد تبديل شده يا به واسطه وجود دشمن مشترك، موقتا دشمني با يكديگر را فراموش كرده‌اند. نمونه شاخص در تاريخ معاصر كشورمان، روابط ميان ايران و عراق است كه در دوره 8 ساله جنگ و پس از آن تا زمان سقوط صدام، دو كشور متخاصم بودند اما با سقوط وي، روابط دو كشور از حالت تخاصم خارج شده و به دو كشور دوست و متحد تبديل شدند.  اصولا كشورها ناچار هستند با تغيير در محيط بين‌الملل، در زمان مناسب و با بهره‌برداري از فرصت‌ها، سياست‌هاي خود را تغيير داده و روابط خود را با كشورهاي ديگر تنظيم نمايند. در غير اين صورت، اين فرصت به تهديد تبديل شده و هزينه‌هايي را بر دولت‌ها و ملت‌ها تحميل مي‌نمايد. يكي از موانعي كه ممكن است مانع از تغيير رفتار سياسي در زمان مناسب شود، نگراني از پذيرشِ آن، توسط افكار عمومي داخلي است. به همان ميزان كه افكار عمومي مي‌تواند نقطه قوت دولت‌ها در اجراي سياست‌ها باشد، اگر بر مشي صحيح هدايت نشود، مي‌تواند به مانعي در مسير تصميمات مهم حاكميت قرار گيرد و هزينه اجراي اين تصميمات را چنان افزايش دهد كه دولتمردان را از اجراي آنها منصرف نموده و خسارات جبران‌ناپذيري را متوجه كشور نمايد.  مجددا به مثال ايران و عراق برمي‌گرديم. در طول هشت سال دفاع مقدس، آنچه در افكار عمومي شكل گرفته بود، پايان جنگ با نابودي صدام و حتي مطالبه‌اي بالاتر از آن يعني جنگ تا رفع كل فتنه بود. اين تفكر، هزينه خاتمه جنگ را چنان بالا برد كه جامعه، پايان جنگ را با دستاوردي كمتر از آن، نمي‌پذيرفت. اين شيوه، نه تنها از سوي مسوولان و رسانه‌ها تعديل نشد، بلكه مورد تاكيد قرار گرفت. در طول جنگ هيچ مقام ايراني، مذاكره‌اي با مقامات دولتي عراق نداشت. هزينه پايان جنگ نزد افكار عمومي آن‌قدر بالا مي‌رود كه هيچ‌يك از دولتمردان و فرماندهان، خود را در جايگاه پذيرش مسووليت قبول قطعنامه 598 و اعلام پايان جنگ نديده و درنهايت حضرت امام(ره) خود مسووليت آن را برعهده مي‌گيرند و البته آن را به جام زهر تعبير مي‌نمايند. نگراني از واكنش افكار عمومي موجب مي‌شود نمايندگان ايراني كه براي مذاكره پيرامون قطعنامه 598 در سازمان ملل حضور مي‌يابند، روبه‌روي نمايندگان عراقي ننشينند. درحالي كه در جنگ روسيه و اوكراين، به‌رغم اينكه اروپا، امريكا و بسياري از متحدين آنها از اوكراين حمايت مي‌كنند، اما مقامات اوكرايني از همان هفته اول جنگ، آمادگي خود را براي مذاكره با روسيه در جهت آتش‌بس و پايان دادن به جنگ اعلام نمودند، بدون اينكه مورد حمله افكار عمومي داخلي قرار گيرند.  جنگ ايران و عراق نمونه بارز و مهم هزينه‌مند شدن يك تصميم سياسي بود. در موضوع انرژي هسته‌اي، اين مساله مجددا تكرار مي‌شود و شعار انرژي هسته‌اي حق مسلم ماست، تبديل به چنان مطالبه‌اي نزد افكار عمومي مي‌شود كه هرگونه اقدام در جهت ايجاد تعديل در سياست هسته‌اي و رفع تحريم‌ها، خيانت به كشور محسوب مي‌شود. در نتيجه، مذاكرات برجام كه تصميم حاكميت و افتخار ديپلماسي كشور در حل‌و‌فصل يكي از مهم‌ترين پرونده‌هاي بين‌المللي كشور، همراه با حفظ دستاوردهاي هسته‌اي و رفع تحريم‌هاست، نزد بخش بزرگي از افكار عمومي، خيانت و مذاكره‌كنندگان خائن محسوب شده و حتي تهديد به محاكمه مي‌شوند. در برهه‌اي از زمان حتي كلمه «مذاكره» چنان مذموم شمرده شده كه هركس صحبت از مذاكره كند، خائن محسوب مي‌شود. تا جايي كه امروز اگر منافع كشور، مذاكره مستقيم با امريكا را ايجاب نمايد، متقاعد نمودن افكار عمومي دشوار باشد. اين سياست، يادآور حكايت مشهوري هست كه شخصي نام فرزند خود را رستم گذاشت و خود مي‌ترسيد كه وي را صدا بزند.  موضوعات ديگري (چه داخلي و چه بين‌المللي) وجود دارد كه با سياست‌هاي ثابت سرسختانه و اقدامات شعاري، هزينه هرگونه تغيير در آنها نزد افكار عمومي به‌شدت افزايش يافته و در برخي موارد، غير‌ممكن شده است. سياست‌ها و مواضع متصلب، موجب شده از يك‌سو دشمنان به راحتي بتوانند رفتارهاي ما را در مسائل بين‌المللي پيش‌بيني نمايند و از سوي ديگر امكان مانور در فضاي روابط بين‌الملل از سوي مسوولان و سياستمداران گرفته شود. 
با در‌نظر گرفتن اين امر، دولتمردان همواره بايد در سخنان و اقدامات خود به گونه‌اي عمل نمايند كه هر زمان نياز باشد، بتوانند به آساني و در جهت حفظ منافع كشور، مواضع خود را تغيير دهند و مواضع بهتر و مفيدتر اتخاذ كنند به گونه‌اي كه نه افكار عمومي دچار ترديد و سرخوردگي شود و نه كشور در اين تغيير موضع، هزينه سنگيني بپردازد و اعتبار نظام، نزد ملت دچار خدشه شود.
كارشناس سياسي و روابط بين‌الملل