گفتوگوي «اعتماد» با علي بيتاللهي رييس بخش خطرپذيري مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي
سيل كل تهران را تهديد ميكند
«بارندگيهاي اواخر تير ماه و اوايل مرداد ماه سال جاري علاوه بر اينكه شاخص واضحي بر تغييرات اقليمي در كل محدوده جغرافيايي كشور و همينطور كشورهاي اطراف است، معرف توجه و اهميت نقش سيلاب به ويژه در سكونتگاههاي شهري است. طبق آمار اعلام شده و بررسيهايي كه انجام شده مشخص شده كه ۶۵ شهر بهطور مستقيم در كشور در همين بارندگيهاي اخير تحت تاثير سيلابهاي خسارتزا قرار گرفتهاند.
شامگاه ۵ مرداد ماه سال جاري سيل ناگهاني در امامزاده داوود در شمال غربي تهران در حوضه آبريز كن از جمله اين سيلابهاي شهري بود كه متاسفانه بهرغم اينكه هم از نظر وسعت و هم از نظر مدت زمان، سيلي با ابعاد كوچك بود، اما تلفات جاني اين سيلاب بيش از سيلابهاي گسترده به عنوان مثال استان سيستان و بلوچستان بود. برآوردها و اعلامهاي مسوولان شهر نشان ميدهد كه تاكنون بيش از ۸ نفر جان خود را از دست دادهاند و چندين نفر هم مفقود شدهاند و تعداد مصدومان هم زياد است.
نكته مهم در سيلاب امامزاده داوود اين است كه در واقع جريان سيلاب در سكونتگاههاي جمعيتي است و اين به عبارت ديگر ريسك سيلاب را بالا ميبرد علاوه بر آنكه در ارتفاعات شمالي مشرف بر كلانشهر تهران ما همواره به همراه حوضه آبريز كن، در شش حوضه آبريز به موازات آن به سمت شرق در ارتفاعات شمالي تهران اين خطر بالقوه وقوع سيلابهاي ناگهاني را احساس ميكنيم و در ساليان گذشته هم اين تجربه را داشتهايم. نكته مهم و جالب اين است كه در سال ۱۳۳۳ نيز در همين نقطه امامزاده داوود سيلاب مخربي رخ ميدهد كه باعث تلفات جاني ميشود. علاوه بر آن در تجريش در سال ۱۳۶۶ ما تجربه سيل را نيز داشتيم كه تلفات جاني زيادي داشت. در سال ۱۳۹۸ نيز در سيلاب دروازه قرآن شيراز ۲۱ نفر كشته شدند با اينكه آنجا هم مدت زمان سيلاب ۱۲ دقيقه بيشتر نبود. با اين نگاه مقدماتي به خطر سيلاب و با توجه به اهميت اين مخاطره در سيلابهاي شهري، ببينيم كه وضعيت شهر تهران با توجه به تغييرات اقليمي كه اقليمشناسان و هواشناسان اعلام ميكنند و همچنين اعلام وقوع بارانهاي سيلابي و سيلابهاي ناگهاني در اكثر نقاط كشور و از جمله در تهران، چگونه است.
درهاي در غرب كن وجود دارد كه يك حوضه آبريز براي سيلاب است. محدوده كن كه دربرگيرنده حوضه آبريز امامزاده داوود نيز هست يك حوضه وسيع و سيلابي با شيب تند است. محدوده دركه، فرحزاد، گلابدره و تجريش و دربند و دارآباد، درهرودها و آبراههها و مسيلهاي پرشيب مشرف بر شهر تهران هستند كه متاسفانه در اغلب اين موارد، ادامه مسير اين آبراههها با احداث بناهاي متعدد قطع شده و مسير سيلابي امكان جاري شدن نرمال خود را از دست داده است. از آن جمله ميشود به محدوده امامزاده داوود اشاره كرد كه موضوع روز هم هست. در اين حوضه آبريز با مساحت بسيار كم، طويلترين آبراهه حدود 3700 متر طول دارد، اما شيب تند حوضه بالادست اين امكان را فراهم ميكند كه در صورت بارندگيهاي رگباري كوتاهمدت، سيلاب با سرعت و قدرت تخريب بالايي جريان پيدا كند كه در ۵ مردادماه هم شاهد بوديم. سيلاب در حوضه آبريز امامزاده داوود، ناشي از حدود ۲۰ دقيقه بارش شديد به ارتفاع حدود ۲۷ ميليمتر بارندگي بوده كه سيلاب از چنين بارندگي كوتاهمدتي ايجاد شده. در حوضه پرشيب بالادست كه شيب آن در برخي نقاط به بيش از ۷۰ درصد نيز ميرسد موجب حركت شديد و شتابان روان آب ميشود و با توجه به سرعت بالايي كه دارد قدرت حمل بيشتري پيدا ميكند. قلوهسنگها، تختهسنگها و درختان به عنوان بار، وارد اين سيلاب شده و وارد امامزاده داوود و بناهاي متعدد اطراف آن ميشوند. در اين مقطع كه سيلاب ميرسد، متاسفانه مسير طبيعي دستخوش تغييرات ميشود و كانالي براي ورود آب در اين دره احداث شده كه توانايي گذر آب را با بار جامد به ويژه در پيشاني ورود سيلاب نداشته است. در همان بدو ورود روانآ ب و جريانات سيلابي در سطح مقطع اين كانال، انسداد مسير صورت ميگيرد و آب به روي معابر جريان پيدا ميكند و وارد صحن امامزاده داوود و نيز موجب خسارتهاي زيادي به ساختههاي اطراف آن ميشود كه واقعا يك سيل ناگهاني كوتاه در مدت چند دقيقه موجب تخريب بناها ميشود. متاسفانه به دليل وجود بنا در صحن امامزاده داوود آب تجمع پيدا ميكند و تا ارتفاع يك يا يك و نيم متر هم بالا ميآيد كه بعدا به دليل شكستگي درها و ديوارها، جريان سيلابي ادامه پيدا كرده و به سمت جنوب حركت ميكند. اين وضعيت در يك حوضه آبريز بسيار كوچكي به اسم حوضه آبريز فرعي امامزاده داوود از حوضه دره كن اتفاق ميافتد ولي همين وضعيت در درههاي مشرف در شهر تهران با شدت بيشتر ممكن است وجود داشته باشد و احتمال ايجاد سيلاب نيز وجود دارد به اين خاطر كه وسعت اين حوزهها و نيز سكونتگاهها بيشتر است. بنابراين خطر سيلاب و به ويژه سيلابهاي تابستاني و سيلابهاي ناگهاني در شهر تهران نظير تعداد ديگري از شهرهاي بزرگ كشور يك خطر جدي است. البته اقدامات متعددي براي مقابله با سيل و خطرات سيل ميشود انجام داد. كنترل احداث بنا در حريم بستر درهها، رودخانه و مسيلها امر بسيار مهمي است علاوه بر آن دو اقدام عمده اجرايي و زودبازده هم اين است كه ميتوان با احداث بندهاي سرعتگير و رسوبگير در بالادست اين درهها كه مشرف به شهر تهران است، بار جامد سيلاب و سرعت آن را كاهش داد تا قدرت تخريب آن به صورت قابل ملاحظهاي كاهش پيدا كند. علاوه بر اين، هشدار ميداني سيل به ويژه براي كلانشهر تهران و ۷ حوضه آبريز آن اقدام ضروري و ويژهاي است كه اجراي اين طرح علاوه بر كم هزينه بودن و بينياز به استفاده از تجهيزات خارجي، نه تنها در تهران بلكه در بسياري از شهرهايي كه در معرض خطر سيلاب هستند، باعث كاهش تلفات جاني ميشود. اميدوارم درسهايي كه از سيل امامزاده داوود گرفتيم مثل سيلاب ۱۳۹۸ فراموش نكنيم.»