فاصله اختلال‌ها در اينترنت كمتر شده است
آتش‌سوزي يا محدوديت عمدي؟
گروه اقتصادي
تازه‌ترين اپيزود از سريال «اختلال در اينترنت» روز گذشته در ايران اجرا شد. اختلال و كندي جريان اينترنت در يك سال گذشته روي اعصاب كاربران راه رفته و در تازه‌ترين انواع و اقسام اين اختلال‌ها، حوالي ديروز ظهر، دسترسي كاربران بسياري از اپراتورهاي اينترنت مختل شد. اينترنت ثابت چندين شركت قطع يا با اختلال جدي روبه‌رو شد. شبكه موبايل نيز براي بعضي از كاربران در برخي از مناطق تهران از دسترس خارج شده و به‌رغم نمايش آنتن، امكان برقراري تماس وجود نداشت. رادار نت‌بلاكس نيز كاهش 21 درصدي سطح دسترسي و اختلال در اينترنت ايرانسل و گيت‌وي شركت ارتباطات زيرساخت را نشان مي‌داد.
در سه ماه اخير شبكه اينترنت كشور يك روز بدون اختلال نبوده و هر بار هم يك «توجيه» و «دليل» براي اين اختلال از طرف مسوولان شركت ارتباطات زيرساخت يا وزارت ارتباطات و حتي شخص وزير ارتباطات مطرح شده است. ديروز هم 3 يا 4 ساعت پس از بروز اختلال، شركت مخابرات ايران اعلام كرد كه اختلال پيش آمده ناشي از «آتش‌سوزي در يكي از حوضچه‌هاي ارتباطي منطقه 8 مخابرات تهران» بوده است.
البته اين براي دومين بار در چند ماه گذشته است كه «آتش‌سوزي» به عنوان دليل اختلال در اينترنت كشور عنوان شده است. پيش از اين و در اسفند 1400، به گفته مسوولان وزارت ارتباطات آتش‌سوزي در شركت زيرساخت دسترسي به اينترنت كشور را مختل كرد. 5 ماه از آن رويداد گذشته و هيچ گزارش مشخصي ارايه نشده كه اين آتش‌سوزي از كجا شروع شده؟ چرا ايجاد شده؟ و چه كسي مسووليت جلوگيري از وقوع چنين حادثه‌هايي را دارد و چرا به مسووليت خود عمل نكرده است؟
همين يك هفته پيش هم اختلال اينترنت در ساعات ابتدايي روز رخ داد و اين‌بار دليل آن، «اختلال برق در شركت ارتباطات زيرساخت (ساختمان LCT)» عنوان شد. هرچند، اين ادعا سريعا از سوي شركت توزيع برق رد شد و اين شركت اعلام كرد «هيچگونه قطعي برقي در اين شركت اتفاق نيفتاده است.» پس از آن مجددا اعلام شد فرسودگي تجهيزات، علت اصلي قطع اينترنت است. اختلالي كه با عذرخواهي وزير ارتباطات همراه شد و او وعده داده بود تا ضمن پيگيري علت حادثه، تمهيدات لازم براي جلوگيري از بروز حوادث مشابه در اين مركز و ساير مراكز اصلي ارتباطات كشور انديشيده شود اما يك هفته گذشت و اختلالي بزرگ‌تر روي داد!
موضوع مهم اين است كه فاصله زماني اين «اختلال‌ها» پس از سفر وزير ارتباطات به روسيه كمتر شده است. اگر تا پيش از اين، اختلال در اينترنت در ابعاد كوچك و زمان‌هاي كمتري صورت مي‌گرفت و بين آنها مدت زمان بيشتري فاصله بود؛ حالا در يك ماه دو يا سه بار اختلال در اينترنت رخ مي‌دهد. زارع‌پور در جريان سفر خود به روسيه صراحتا اعلام كرده بود: «در شرايط تحريم لازم است از سيستم‌‌عامل‌ها و اپليكيشن‌هاي غربي فاصله گرفت و وابستگي به محصولات آنها را از بين برد. براي رسيدن به اين هدف، تهران و مسكو قرار است در توسعه «نرم‌افزار استراتژيك مديريت پايگاه داده» (DBMS) سرمايه‌گذاري كنند. نشانه‌هاي اين «همكاري» ميان ايران و روسيه براي مديريت فضاي اينترنت، فقط يك هفته پس از سفر وزير ارتباطات به روسيه ديده شد. زماني كه موتور جست‌وجوي ساخت روسيه، «ياندكس» بعد از هفت سال رفع فيلتر شد و سرعت اينترنت خانگي در ايران به‌شدت افت كرد.
قفل كودك گوگل براي 80 ميليون ايراني
از اتفاقات عجيب ديگري كه در همين يك ماه اخير رخ داده، محدودسازي دسترسي كاربران ايراني به موتورهاي جست‌وجوي گوگل و بينگ و فعال شدن «قفل كودك» اين مرورگرها براي تمام كاربران است. فناوري قفل كودك به والدين اين امكان را داده تا نتايج جست‌وجوهاي فرزندان‌شان در اينترنت را رصد كرده و از نمايان شدن محتواي نامناسب براي آنها در نتايج جست‌وجوهاي‌شان جلوگيري كنند.
در يكي، دو هفته گذشته، بسياري از كاربران اعلام كردند كه به هنگام جست‌وجوي مطالب مورد علاقه خود متوجه شده‌اند كه امكان قفل كودك براي آنها به صورت «پيش‌فرض» اجرايي شده و قادر به تغيير و غيرفعال‌سازي آن‌هم نيستند، اقدامي كه بعد از ماه‌ها اختلال و افت كيفيت اينترنت، موج تازه‌اي از اعتراضات و انتقادات به نحوه سانسور محتواي اينترنت براي ايرانيان را به همراه داشت. مجيد نصيرايي، سخنگوي كميسيون فرهنگي مجلس و از موافقان طرح صيانت در واكنش به قفل شدن تنظيمات جست‌وجوي گوگل گفته است: «من هم شنيده‌ام كه چنين اتفاقي افتاده است. ولي جزيياتش را فرصت نكرده‌ام پيگيري كنم كه علتش چه بوده و از چه طريقي بوده است.»
البته اپراتورهاي عرضه‌كننده اينترنت مي‌گويند تغييراتي كه در جست‌وجو رخ داده از سمت اين شركت‌ها نبوده و از لايه‌هاي بالاتري صورت گرفته است. كارشناسان اينترنت نيز بر اين باورند كه در حال حاضر اين اتفاق كه از داخل كشور رخ مي‌دهد حالتي دارد كه گويي تمامي كاربران اينترنت كشور «كودك» هستند. اتفاقي كه موجب مي‌شود ترافيك زيادي به سمت يك IP خاص هجوم ببرد و به خاطر اين محدوديت‌هاي زياد، كيفيت سرويس اينترنت باز هم به‌طور محسوسي كاهش پيدا كند.
طرح صيانت با كند شدن اينترنت
اجرا مي‌شود؟
به نظر مي‌رسد اراده‌اي جدي براي اعمال محدوديت‌هاي ارتباطي بر بستر اينترنت وجود دارد و گواه آن كاهش مداوم كيفيت و سرعت اينترنت است. تغييرات اعمال‌شده بر سيستم فيلترينگ در نهايت باعث شده است كه دسترسي به سايت‌هايي كه در خارج از كشور ميزباني مي‌شوند بر بستر پروتكل HTTPS مسدود شده و مشكلاتي را براي ارايه‌دهندگان خدمات ميزباني، صاحبان سايت‌ها و كاربران ايجاد كند.
برخي فعالان حوزه مجازي و كارشناسان اينترنت معتقدند كه كند شدن اينترنت، اجراي برنامه‌اي است كه نزديك به دو دهه است در ايران برنامه‌ريزي و پياده‌سازي شده و حالا در نقطه شروع آن قرار گرفته‌ايم. هفدهم تيرماه سال جاري بود كه نامه‌اي با امضاي محسن خاكي مشاور وزير كشور، خطاب به يكي از مقامات وزارت ارتباطات و فناوري اطلاعات در فضاي مجازي منتشر شد كه نشان مي‌داد اين مقام وزارت كشور از وزارت ارتباطات درخواست كرده كه «اجراي طرح صيانت تسريع شود.» در بخشي از اين نامه آمده بود: «به‌طور ويژه بر اساس بند ۳ ذكر شده خواهشمند است وزارت ارتباطات ضمن توجيه اپراتورها و شركت‌هاي‌دهنده خدمات اينترنتي (ISP) با هدف به‌روزرساني DNS Serverهاي VPNها و انواع فيلترشكن‌ها Proxy)، راه‌هاي دور زدن فيلترينگ قانوني را بيش از پيش مسدود ساخته و نسبت به جلوگيري از تضعيف فيلترينگ قانوني اقدام نمايند.»
وزير ارتباطات: وضعيت خوب است
البته انتقادات به كندي اينترنت و حتي قطع شدن آن يك مدعي هميشه مخالف هم دارد. وزير ارتباطات و فناوري اطلاعات كه روي كاغذ، بايد «مدافع» دسترسي آزادانه به اطلاعات باشد. در يكي، دو ماه گذشته، وزارت ارتباطات درباره شرايط اينترنت كشور يا سكوت كرده يا هر زمان كه صحبتي شده از وضعيت «گل و بلبل» داد سخن داده شده است. به اين اظهارات وزير ارتباطات توجه كنيد: «كسي كه برنامه دارد تا فيبرنوري را در خانه مردم ببرد، هيچ‌وقت به دنبال اين نيست كه سرعت اينترنت را كم كند. سال گذشته فركانس ۲۳۰۰ را به اپراتورهاي همراه واگذار كرديم. طبق گزارشي كه از سرعت اپراتورهاي همراه منتشر شد، مشخص است كه اپراتوري كه تجهيزات را وارد و نصب كرده، در سه ماه اخير توانسته سرعت بيشتري را در اختيار كاربرانش قرار دهد.»
واقعا حق با چه كسي است؟ مجموعه وزارت ارتباطات كه پاسخگوي اختلال در اينترنت نيستند و فقط با اطلاعيه‌هاي رسمي با مردم حرف مي‌زنند و كندي اينترنت را به گردن آتش‌سوزي و قطع برق مي‌اندازند يا كاربراني كه هر روز از كند شدن اينترنت گلايه دارند و صداي‌شان هم به جايي نمي‌رسد؟ آيا بهتر نيست اگر طرح ضد اينترنتي مجلس موسوم به صيانت در حال اجرا توسط وزارت ارتباطات است اين موضوع به صراحت با مردم در ميان گذاشته شود و پاياني باشد بر توجيهات و دلايل عجيب و غريب؟