تکرار فاجعه سیل ظرف 20 سال 20 برابر شده آیا این جرم نیست؟ (۱)
حمیدرضا گودرزی
در استهبان روز روشن و هوا آفتابی بود و از باران خبری نبود که سیل آمد و ده‌ها نفر را طعمه خود کرد و به اعماق تیره آب‌ها فرود بردشان. پس موضوع باران و اخطار بارش در سطح شهر اصلا مطرح نبود باران در کوهستان‌ها باریده بود هیچ‌کس هم از بارش آن خبری نداشت که سیل شتره کشید دشت و صحرا را پر کرد و در دل شهر و کوچه‌ها و خیابان‌ها فرود آمد چون صاعقه‌ای آسمانی. همیشه سیل را در ردیف بلایای آسمانی به حساب آورده‌اند، اما آیا چنین است؟
یعنی هیچ راهی برای جلوگیری از سیل وجود ندارد، باید منتظر ماند تا هر چند وقت یک‌بار سیل بیاید و جان عده‌ای را گروگان خود کند باید احشام و چادرهای عشایر و صحرانشینان گرفتار را با خودش بردارد و ببرد باید کوچه و خیابان را تخریب کند و خسارات با ارقام مالی کلان به شهرها وارد کند؟ لابد هیچ راهی هم برای جلوگیری از آن وجود ندارد بلای آسمانی است دیگر، باید تسیلم باشیم به قضای آسمانی.
در جايی خواندم که در کوالالامپور پایتخت کشور مالزی هر چند وقت یک‌بار سیل می‌آمده داخل متروی شهری سرازیر می‌شده و جان چندین هزار انسان را می‌گرفته اما اکنون چنین نیست باور کردنی شاید نباشد وقتی باران می‌آید سیستم متروی شهری را به شکلی ساخته‌اند که تقریبا همه سازه‌ها با فرمان الکترونیکی کنار می‌روند، راه باز می‌شود و کانال زیرزمینی روی آب چهره می‌گشاید تا سیل عبور کند و پس از آن دوباره مترو بر‌می‌گردد سرجای اولش پس سیل راه مبارزه هم دارد، همه‌اش که نباید گرفتاری شبانه روزی باشد برای امداد گران و آتش‌نشان‌ها و نیروهای حافظ شهرها.
در همین سیل اخیر اگر نگاه کنید هزاران میلیارد دلار خسارت به شهرها و سازه‌های شهری وارد شده است. بیش از ۶۵ نفر از هموطنان جان خود را از دست داده‌اند و خانواده‌های زیادی داغدار شدند لیستی هم تحت عنوان مفقودان داریم که به این زودی‌ها تکمیل نمی‌شود، زیرا کسانی که زیر گل و لای ناپدید می‌شوند پیدا کردن‌شان گاهی غیرممکن می‌شود.
به تاریخچه سیل در کشورمان نگاهی بیندازیم این اولین نبوده و آخرین هم نخواهد بود:
هنوز با سیل‌های ویرانگر سال 98 یعنی 2 سال قبل فاصله زیادی نداریم که استان‌های گلستان و مازندران و فارس را درنوردید، هنوز خاطره آنها که در دروازه قرآن با سیل از میان ما رفتند و داغی تلخ داشتند که در ذهن‌ها، ایستاده و رنج‌مان می‌دهد اما به گذشته‌ها هم نگاهی بیندازیم:
سال 1388 شهرستان قم، بستر رودخانه خشکیده قم رود را به پارکینگ تبدیل کرده بودند باران زیادی نبود اما همین باران ماشین‌های پارک شده و آدم‌های داخل آنها را با خودش برد. چرا شهرداری به این نکته فکر نکرده بود که کف رودخانه جای پارکینگ ساختن نیست، آیا برای آب و ایجاد مسیر جدیدی برای عبور احتمالی آن فکری کرده بودند؟ اصلا و ابدا.
سال 66 سیل در میدان تجریش، روی رودخانه گلاب دره سدی ساخته بودند که پس از جاری شدن سیل در هم شکست و تخریب این سد فاجعه‌ای شد که با صدها تن سنگ و گل و لای بر سر مردمی آوار شد که از همه جا بی‌خبر بودند و سیل جمعیت عظیمی را با خود برد که سهم بسیاری از آنان مفقود شده بودند.
سازمان منابع طبیعی درست می‌گوید که تخریب جنگل‌ها و مراتع و چرای بی‌رویه دام‌ها در بالادست‌ها و مسدود کردن رودخانه ها از دلایل تشدید سیل در ایران است.
براساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست در فاصله سال‌های 1360تا 1380 میزان سیل در کشور 20 برابر شده در حالی که تغییرات زیادی در بارندگی‌های منطقه وجود نداشته است.
پس مساله سیل و سیلاب‌های ویرانگر تماما مربوط به حوادث طبیعی نیست بخشی ممکن است ناشی از تغییر الگوی بارش‌ها باشد اما بخش اعظم آن مربوط به عملیات انسانی است، کارهای عمدی و تعمدی که سبب وقوع سیل‌ها شده‌اند و در اینجا به چند مورد از آنها اشاره کنیم:
1ـ تغییر کاربری بستر و حریم منابع آبی که در طول راه و در برابر مسیر حرکت آب ساختمان‌سازی کرده‌اند، کانال‌های عجیب و غریب حفر کرده‌اند، بتون‌ریزی کرده‌اند و حریم رودخانه‌ها را تصرف کرده و به ویلا تبدیل کرده‌اند و در بسیاری از موارد وسط رودخانه ساخت و ساز کرده‌اند که پس از سال‌های سال شهرداری‌ها قدرت تخریب آنها را هنوز که هنوز است، ندارند.
2ـ عدم توجه به مسائل منابع طبیعی نظیر تخریب مراتع و پوشش‌های درختی و درختچه‌ها و بوته‌ها و امثال آن که می‌توانند مانع حرکت آب شده و سطح شتاب آب را کاهش داده و باعث جذب مقدار زیادی از آب شوند اما اکنون در بسیاری از مناطق بافت خاکی محافظ ندارند.
3ـ این همه ویلاسازی و تبدیل جنگل‌ها و کوه‌ها و مراتع به ساختمان که آخر و عاقبتش همین جاری شدن سیل‌هاست که آمار آن در یک بازه زمانی 20 ساله نشان می‌دهد تکرار سیل در کشور 20 برابر شده که نشانگر عملیات عمدی اشخاص است حال چه کسانی باشند که ویلا و ساختمان‌سازی می‌کنند چه شهرداری‌ها و چه بخشداری‌ها و...
4ـ جاده سازی در مسیر حرکت طبیعی آب، همین باعث می‌شود که سیمان و بتون و پل و زیرگذر و موانع مکرر راه بر آب ببندد و فاجعه‌آفرینی کند.
اگر بخواهیم شرح ماجرا را به تفصیل بازگو کنیم شاید صدها کتاب مفصل لازم داشته باشد، اما شرح مطالب فوق فقط برای ورود به مقوله مهم دیگری است «جلوگیری از وقوع جرم». سوال این است که مگر وقوع سیل جرم است، مگر مجرم می‌شناسد سیل که یک واقعه آسمانی و خارج از اراده بشری است و نمی‌توان در پی مرتکب آن بود... .