ايالات متحده رهبر القاعده را در حمله پهپادي در مركز كابل كشت
«آتش جهنم» جان ايمن الظواهري را گرفت
سارا معصومي
صبح روز يكشنبه 9 مردادماه حداقل دو انفجار پايتخت افغانستان را لرزاند. خانه‌اي مسكوني در منطقه وزير اكبر‌خان ناحيه پانزدهم كابل هدف اين حملات قرار گرفته بود. خانه‌اي كه به گفته خالد زدران، سخنگوي فرماندهي امنيتي طالبان در كابل مسكوني اما خالي از سكنه بوده است. در نخستين ساعات اين حمله برخي منابع خبري آن را به ايالات متحده منتسب كردند اما سكوت مقام‌هاي طالبان و كاخ‌سفيد‌نشين‌ها بر شك و ترديدها درباره اهداف اين حمله افزود تا اينكه شامگاه دوشنبه ذبيح‌الله مجاهد، سخنگوي طالبان در رشته توييتي بدون اشاره به اينكه هدف اين حمله چه كسي يا كساني بوده نوشت: در اوايل نوع اين حمله مشخص نشده بود، اما يافته‌هاي ابتدايي ارگان‌هاي امنيتي و اطلاعاتي طالبان نشان مي‌دهد كه اين حمله توسط هواپيماي بدون سرنشين امريكايي انجام شده است.اين حمله به هر هدف و بهانه‌اي كه انجام شده باشد، از طرف طالبان محكوم است و اين گروه آن را خلاف اصول بين‌المللي و سرپيچي از توافق‌نامه دوحه مي‌داند.اين رفتار نشان‌دهنده تكرار تجربه‌هاي ناكام ۲۰ سال گذشته امريكا و خلاف منافع افغانستان و منطقه است.مجاهد در ادامه گفت كه تكرار چنين اقداماتي، به فرصت‌هاي موجود آسيب مي‌رساند.
توييت مجاهد خبر اوليه را تاييد كرد كه ايالات متحده براي نخستين‌بار از زمان ترك افغانستان در 24 مردادماه 1400 براي نخستين‌بار به خاك اين كشور و آن‌هم با هواپيماي بدون سرنشين حمله كرده كه تلفات انساني هم داشته است. سپتامبر 2021 هم طالبان ادعا كرده بودكه امريكا «برخلاف معاهدات بين‌المللي و تعهدات اين كشور در دوحه قطر» حريم هوايي افغانستان را نقض كرده است. در آن مقطع جان كربي، سخنگوي وقت وزارت دفاع امريكا، گفته بود كه نيروهاي نظامي اين كشور براي حملات هوايي در افغانستان اختيار كامل دارند و نيازي به هماهنگي با طالبان ندارند.
پس از توييت مجاهد، يك مقام ارشد دولت امريكا بامداد سه‌شنبه با تاييد انجام حمله پهپادي به هدفي در كابل اعلام كرد: «در آخر هفته، ايالات متحده يك عمليات ضد تروريستي را عليه يك هدف مهم القاعده در افغانستان انجام داد. اين عمليات موفقيت‌آميز بود و به غيرنظاميان تلفاتي وارد نشد».
همزمان با انتشار اين خبر در رسانه‌هاي امريكايي، كاخ سفيد اعلام كرد كه جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده به زودي براي توضيح هدف اين حمله در ميان خبرنگاران حاضر خواهد شد. رفتار رسانه‌اي كه يادآور ساعات پس از هدف قرار گرفتن اسامه بن‌لادن، رهبر وقت القاعده در سال 2011 و در جريان دولت باراك اوباما بود.
رييس‌جمهور امريكا:
ايمن الظواهري را كشتيم
بامداد سه‌شنبه جو بايدن با حضور در يك نشست خبري در كاخ سفيد خبري را كه تا پيش از آن با عنوان گمانه‌زني رسانه‌اي مطرح شده بود، تاييد كرد: ايمن الظواهري، رهبر گروه تروريستي القاعده را در افغانستان كشتيم.
رييس‌جمهور ايالات متحده در ادامه افزود: الظواهري باعث كشته‌شدن بسياري از امريكايي‌ها در حملات مختلف شده بود. او عميقاً در برنامه‌ريزي حمله يازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ شركت داشت. براي چندين دهه او مغز متفكر حملات به امريكايي‌ها بود. او ردپايي از قتل و خشونت عليه شهروندان امريكايي پشت سرش داشت. اكنون عدالت برقرار شده است و اين سركرده تروريست‌ها ديگر وجود ندارد. مهم نيست كجا پنهان مي‌شويد، اگر تهديدي براي مردم ما باشيد، ايالات متحده شما را پيدا كرده و ازبين خواهد برد. جامعه اطلاعاتي ما در اوايل سال جاري الظواهري را شناسايي كرد، او به مركز شهر كابل در افغانستان نقل مكان كرده بود. من اجازه يك حمله دقيق را دادم كه او را از ميدان نبرد حذف مي‌كرد. در اين حمله به هيچ يك از اعضاي خانواده الظواهري آسيب نرسيده و به غيرنظاميان نيز تلفات وارد نشده است. ما ديگر هرگز اجازه نخواهيم داد كه افغانستان به پناهگاه تروريست‌ها تبديل شود. او (الظواهري) كشته‌شده و ما مطمئن مي‌شويم كه هيچ اتفاق ديگري نمي‌افتد و اينكه افغانستان سكوي پرتاب تروريسم نيست. ايالات متحده به دنبال اين جنگ عليه ترور نبود. تروريسم سراغ ما آمد».
وزير خارجه ايالات متحده: طالبان به مردم افغانستان و جامعه جهاني خيانت كردند
آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا بعد از سخنان جو بايدن درباره كشته شدن ايمن الظواهري سركرده القاعده در افغانستان در اين باره بيانيه صادر كرد و طالبان را خطاب قرار داد. بلينكن در اين بيانيه تصريح كرد: «رييس‌جمهور بايدن سال گذشته به مردم امريكا متعهد شد كه پس از خروج نيروهاي امريكايي، ايالات متحده به حفاظت از كشور ما و اقدام در برابر تهديدات تروريستي برآمده از افغانستان ادامه خواهد داد. رييس‌جمهور تصريح كرد كه ما در حفاظت از ميهن ترديد نخواهيم كرد. عملياتي كه عدالت را براي ايمن الظواهري رهبر القاعده اجرا كرد، ما به اين تعهد عمل كرده‌ايم و در آينده هم در برابر هر گونه تهديدات به اين كار ادامه خواهيم داد. در اين مورد توانستيم اين كار را انجام دهيم و در آينده نيز در موقعيتي قرار خواهيم گرفت كه اين كار را انجام دهيم. در نتيجه مهارت و حرفه‌اي بودن همكاران جامعه اطلاعاتي و ضد تروريسم كه من و رييس‌جمهور عميقاً از آنها سپاسگزاريم.
وزير خارجه امريكا در ادامه با لحن بسيار تندي خطاب به طالبان گفت: «طالبان با ميزباني و پناه دادن به رهبر القاعده در كابل، توافق دوحه و اطمينانبخشيهاي مكرر خود به جهان را مبني بر اينكه اجازه نخواهند داد از خاك افغانستان براي تهديد امنيت كشورهاي ديگر توسط تروريست‌ها استفاده شود، به‌شدت نقض كردند. آنها همچنين به مردم افغانستان و تمايل خود براي به رسميت شناختن و عادي‌سازي با جامعه بين‌المللي خيانت كردند. در مواجهه با عدم تمايل يا ناتواني طالبان در پايبندي به تعهدات خود، ما به حمايت از مردم افغانستان با كمك‌هاي بشردوستانه قوي و دفاع از حمايت از حقوق بشر آنها به ويژه زنان و دختران ادامه خواهيم داد. پس از مرگ الظواهري، جهان مكان امن‌تري است و ايالات متحده به اقدامات قاطعانه عليه كساني كه كشور، مردم ما يا متحدان و شركاي ما را تهديد مي‌كنند، ادامه خواهد داد.»
سازمان سيا مجري بود، نزديكان حقاني به الظواهري پناه دادند
ايمن الظواهري در مركز كابل چه مي‌كرد؟ چه كساني به رهبر القاعده پناه داده بودند؟ آيا چهره‌هايي از طالبان كه در حال حاضر اختيار ارگ رياست‌جمهوري را برعهده دارند در جريان حضور سركرده القاعده در پايتخت افغانستان بودند؟ چه كساني به امريكا براي هدف قراردادن مرد 25 ميليون دلاري كمك كردند؟ آيا ايمن الظواهري معامله شد؟
اين پرسش‌ها از نخستين ساعات تاييد خبر مرگ الظواهري توسط جو بايدن در فضاي رسانه‌اي مطرح شد. روزنامه «نيويورك‌تايمز» بامداد سه‌شنبه جزييات بيشتري از اين حمله منتشر كرد كه خبرگزاري فارس آن را ترجمه كرد. نيويورك تايمز به نقل از مقامات فعلي و سابق دولت امريكا نوشت: «ايالات متحده در يك حمله با هواپيماي بدون سرنشين، سركرده القاعده و طراح اصلي حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ را در افغانستان كشت. ايمن الظواهري در حمله كابل كشته شد كه اولين حمله در افغانستان از زمان خروج نيروهاي امريكايي در سال گذشته و يك پيروزي تبليغاتي بزرگ براي تلاش‌هاي دولت بايدن در مبارزه با تروريسم است. اين حمله توسط سيا انجام شد نه ارتش امريكا. اين حمله موفقيت‌آميز بود و تلفات غيرنظامي در پي نداشت. با سقوط كابل به دست طالبان، سيا تلاش‌هاي مخفيانه‌اي را براي يافتن الظواهري آغاز كرد و معتقد بود كه بازگشت طالبان به قدرت او را كمتر محتاط مي‌كند. خانه‌اي كه الظواهري در آن هدف قرار گرفت متعلق به يكي از دستياران ارشد «سراج‌الدين حقاني» وزير امور داخله دولت طالبان بود؛ وزيري كه مقامات امريكايي مي‌گويند به شخصيت‌هاي ارشد القاعده نزديك است. تصاوير اين حمله منتشر شده در رسانه‌هاي اجتماعي حاكي از اصابت يك موشك «آر.ايكس۹» از نوع موشك‌هاي «هِل‌فاير» است كه مجهز به تيغه‌هاي بلند با هدف كشتن اهداف با انرژي جنبشي براي به حداقل رساندن آسيب‌هاي جانبي عمده است.
نيويورك‌تايمز در ادامه نوشت: «بازگشت الظواهري به افغانستان پرسش‌هايي را در مورد تعهد طالبان به دور نگه‌داشتن القاعده از اين كشور ايجاد مي‌كند. الظواهري فكر مي‌كرد كه ما نمي‌توانيم او را رديابي كنيم، اما اشتباه مي‌كرد. دولت ايالات متحده هم‌اكنون در حال بازنگري در سياست خود در مورد حملات پهپادي عليه اهداف تروريستي است. در حالي كه ارتش امريكا به‌طور كلي حملاتي را در مناطق جنگي ايجاد شده انجام مي‌دهد، سيا عمليات را در مناطقي انجام مي‌دهد كه ايالات متحده خواهان محرمانه‌بودن اقدامات خود است. از آنجا كه دولت طالبان با هرگونه حمله هواپيماهاي بدون سرنشين در قلمرو خود مخالف است، ايالات متحده ممكن است استفاده از سيا را براي انجام عمليات ترجيح داده باشد. در حالي كه سيا پهپادهاي خود را دارد، از پهپادهاي نظامي نيز استفاده خواهد كرد، كه با ورود هواپيما به حريم هوايي كه هواپيماهاي وزارت دفاع مجاز به انجام آن نيستند، اختيارات حملات به آژانس واگذار مي‌شود».
«آتش جهنم» جان الظواهري را گرفت
رويترز در گزارش جداگانه‌اي درباره شناسايي محل سكونت الظواهري نوشت:« اوايل سال جاري ميلادي، همسر، دختر و نواسه‌هاي (نوه) دختري ايمن الظواهري به كابل آمدند و بعد از چند وقت، ماموران استخباراتي سي‌آي‌اي توانستند در ماه آوريل سال جاري، حضور خود رهبر القاعده در همين خانه را تاييد كنند و بعد از ماه‌ها بررسي، امريكا تصميم به عمليات از ميان برداشتنش را گرفت.
براساس ترجمه بي‌بي‌سي از اين گزارش، طي چند ماه، اين مقامات با دريافت اطلاعات بيشتر مطمئن شدند كه محل اقامت ايمن ظواهري را به درستي شناسايي كرده‌اند و در اوايل ماه آوريل شروع به اطلاع‌رساني به مقامات ارشد دولتي كردند. سپس جيك ساليوان، مشاور امنيت ملي در اين مورد به رييس‌جمهور جو بايدن اطلاع داد.»
يك مقام امريكايي در اين باره به رويترز گفته است: هنگامي كه ظواهري وارد خانه امني در كابل شده بود، مقامات اطلاعي درباره خروج او از اين خانه دريافت نكردند و سپس آنها او را در بالكن اين خانه شناسايي كردند و در نهايت در همان جا با شليك‌هاي متعدد مورد اصابت قرار گرفته است.مقامات ساخت و ماهيت اين خانه امن و ساكنان آن را مورد بررسي قرار دادند تا مطمئن شوند كه امريكا مي‌تواند با اطمينان خاطر عملياتي را براي كشتن ظواهري بدون وارد كردن صدمه به كليت ساختاري ساختمان و با حداقل رساندن خطر آسيب به غيرنظاميان و خانواده ظواهري انجام دهد. در هفته‌هاي اخير، رييس‌جمهور (بايدن) جلساتي را با مشاوران كليدي و اعضاي كابينه براي بررسي دقيق اطلاعات و ارزيابي بهترين اقدام تشكيل داد. اعضاي كابينه از جمله ويليام برنز، رييس سي‌آي‌اي در ۱ژوئيه/جولاي، به بايدن در مورد يك عمليات پيشنهادي در اتاق مركز فرماندهي عمليات ويژه كاخ سفيد اطلاعات و جزييات ارايه كرد. بايدن «سوالات مفصلي درباره آنچه مي‌دانستيم و چگونه مي‌دانستيم» پرسيد و مدل خانه امني را كه بخش اطلاعاتي ساخته و به جلسه آورده بود از نزديك بررسي كرد. (بايدن) در مورد ميزان روشنايي، آب و هوا، مصالح ساختماني و ساير عواملي كه مي‌تواند بر موفقيت اين عمليات تأثير بگذارد سوال كرد. رييس‌جمهور همچنين خواستار تحليل پيامدهاي احتمالي اين حمله در كابل شد.گروه فشرده‌اي از وكلاي ارشد بين سازماني گزارش‌هاي اطلاعاتي را بررسي كردند و تأييد كردند كه ظواهري بر اساس رهبري مستمر او در القاعده يك هدف قانوني است. در ۲۵ جولاي رييس‌جمهور اعضاي اصلي كابينه و مشاوران خود را براي دريافت يك جلسه توجيهي نهايي و بحث در مورد چگونگي تأثير كشتن ظواهري بر روابط امريكا با طالبان، در كنار ساير مسائل، تشكيل داد. پس از جلب نظر ديگران در اتاق، بايدن «يك حمله هوايي دقيق» را به شرط حداقل بودن خطر تلفات غيرنظاميان تاييد كرد. اين حمله در نهايت شنبه ساعت 9:48 شب به وقت شرق امريكا (6:18 صبح يكشنبه به وقت كابل) توسط يك پهپاد مجهز به موشك موسوم به «آتش جهنم» انجام شد.
به گزارش بي‌بي‌سي، مقامات امريكا گفته‌اند كه «منابع متعدد اطلاعاتي» مرگ ظواهري را تاييد كرده‌اند، اما اين مقامات تاكيد كردند كه هيچ پرسنل امريكايي در كابل حضور ندارند. سازمان‌هاي اطلاعاتي با حساسيت از هويت جاسوسان خود محافظت مي‌كنند و جيمز كلاپر، مدير سابق اطلاعات ملي در دوره رييس‌جمهور اوباما، به بي‌بي‌سي گفت كه متحدان سابق امريكا در كابل ممكن است برخي اطلاعات در اين مورد را ارايه كرده باشند.مشخص نيست كه در پي اين حمله چه بر سر جسد ظواهري آمده است. مقامات دولت بايدن گفتند كه امريكا هيچ تلاشي براي گرفتن بقاياي جسد ظواهري انجام نداده است. اما رويكرد امريكا در مورد جسد اسامه بن‌لادن، رهبر پيشين القاعده فرق داشت. نيروهاي ويژه امريكايي پس از كشتن او، هويت او را شناسايي كردند و سپس براي جلوگيري از تبديل شدن قبر وي به زيارتگاه اسلام‌گرايان، جسد او را به دريا انداختند. با اين حال، با توجه به اينكه طالبان ساحه حمله را پاكسازي كرده‌اند، اين احتمال وجود دارد كه بقاياي او بازيابي شده باشد.
ناقوس مرگ آرزوهاي القاعده نواخته شد؟
كشته شدن ايمن الظواهري چه تبعاتي براي گروه تروريستي القاعده دارد؟ روزنامه امريكايي واشنگتن پست در اين باره مي‌نويسد: اين پيرمرد ۷۱ ساله، تا حد زيادي به عنوان مغز پشت پرده اين گروه تروريستي بدنام و ديدگاه آن براي حمله به غرب، از جمله حملات ۱۱سپتامبر ۲۰۰۱ كه القاعده را از گمنامي نسبي، به نامي آشنا در ايالات متحده تبديل كرد، محسوب مي‌شد. كارشناسان امنيتي مي‌گويند كه اين عمليات نشان مي‌دهد كه ايالات متحده پس از خروج نيروهاي زميني در سال گذشته، همچنان قادر به انجام حملات دقيق در افغانستان است. از سوي ديگر، اين امر همچنين تمايل آشكار طالبان را براي پناه دادن به عوامل القاعده در منطقه نشان مي‌دهد. الظواهري در بيانيه‌اي در سال ۱۹۹۸ نوشته بود: «كشتن امريكايي‌ها و متحدان آنها، غيرنظامي و نظامي، يك وظيفه فردي براي هرمسلماني است كه مي‌تواند در هر كشوري كه امكان انجام آن وجود دارد، صورت بگيرد.»
برخي از كارشناسان امنيتي از راه‌اندازي مجدد القاعده در زمان طالبان مي‌ترسيدند. تحليلگران مي‌گويند كه در گذشته، القاعده خود را با از دست دادن رهبران وفق داده و چهره‌هاي جديدي به جاي آنها ظاهر شده است. با اين حال، امروزه اين گروه از هم پاشيده شده است و شاخه‌ها و شعبه‌هاي آن در سراسر جهان، از غرب آفريقا تا هند را در برمي‌گيرند. اين سوال باقي مي‌ماند كه آيا اين گروه‌ها بر درگيري‌هاي محلي تمركز خواهند كرد يا براي جاه‌طلبي‌هاي جهاني بيشتر باهم متحد مي‌شوند؟
چارلز ليستر، كارشناس تروريسم در موسسه خاورميانه مي‌گويد كه القاعده اكنون با يك بحران حاد جانشيني مواجه است. سيف العدل، رهبر ارشد، از نظر فني، نفر بعدي است كه سكان هدايت را به دست مي‌گيرد. صعود بالقوه او مي‌تواند «ناقوس مرگ» براي آرزوهاي القاعده به عنوان يك سازمان جهاني باشد، زيرا وابستگان آن استقلال خود را از اين گروه بيشتر مي‌كنند. القاعده پس از بمب‌گذاري‌هايي كه در سال ۲۰۰۵ در لندن منجر به كشته شدن ۵۲ نفر شد، در سال‌هاي اخير هيچ حمله تروريستي بزرگي را در ايالات متحده يا اروپا انجام نداده است. اما برخي از مهاجمان از القاعده الهام گرفته بودند و حملاتي را مرتكب شده بودند.
شكار تروريست 25 ميليون دلاري
«از سال ۲۰۰۱ براي سر الظواهري جايزه ۲۵ ميليون دلاري تعيين شده بود. او علاوه بر برنامه‌ريزي حمله ۱۱ سپتامبر، در پشت حمله به ناوشكن امريكايي يو.اس.اس كول كه در سال ۲۰۰۰ انجام شد و ۱۷ ملوان امريكايي در آن كشته شدند، قرار داشت. وزارت امور خارجه امريكا مي‌گويد او در بمب‌گذاري‌هاي آگوست ۱۹۹۸ در سفارت‌هاي ايالات متحده در كنيا و تانزانيا كه منجر به كشته شدن ۲۲۴ نفر شد، نقش داشته است».