رييس مجلس نمايندگان امريكا در سفر به تايوان با رييس‌جمهور اين جزيره ديدار مي‌كند
خطر بيدار كردن اژدها
محمدحسين لطف‌الهي
رييس مجلس نمايندگان امريكا امروز در تايوان با رييس‌جمهور اين جزيره ديدار دارند. نگراني اصلي واشنگتن اين است كه آيا چين، همان‌طور كه شي جين‌پينگ وعده داده واكنشي «قوي و قاطع» نشان خواهد داد يا تحت‌تاثير مصالح سياسي و چالش‌هايي كه براي دوري از آنها پرهيز از تنش بيشتر با ايالات متحده ضروري به نظر مي‌رسد، از نشان دادن واكنشي كه به ايجاد يك بحران بزرگ منجر شود، خودداري خواهد كرد.
روزنامه فايننشال‌تايمز به نقل از سه منبع آگاه نوشته است كه بر اساس برنامه‌ريزي‌هاي صورت‌گرفته، نانسي پلوسي قرار است امروز چهارشنبه با رييس‌جمهور تايوان ديدار كند. اين سفر رييس مجلس نمايندگان ايالات متحده به تايوان در حالي صورت مي‌گيرد كه در بيانيه مطبوعاتي رسمي دفتر نانسي پلوسي، نام تايوان در ميان مقاصد اين سفر شامل سنگاپور، مالزي، كره جنوبي و ژاپن ديده نمي‌شد.
پلوسي ارشدترين نماينده كنگره خواهد بود كه طي 25 سال گذشته به تايوان سفر كرده است. در سال 1997 زماني كه نيوت گينگريچ، رييس وقت مجلس نمايندگان ايالات متحده عازم تايوان شد، پكن به‌رغم هشدارهاي متعدد قبلي تصميم گرفت به واكنش لفظي بسنده كند. اين‌بار اما ماجرا تا حدود زيادي متفاوت است.
براي شي جين‌پينگ رهبر فعلي چين، موضوع تايوان از دو جنبه حايز اهميت است. از يك سو او به كنگره حزب كمونيست فكر مي‌كند كه پاييز امسال برگزار خواهد شد و پيش‌بيني‌ها حاكي از اين است كه در اين كنگره، شي براي سومين دوره متوالي به عنوان رييس‌جمهور چين انتخاب خواهد شد. او نياز دارد كه پيش از فرا رسيدن زمان برگزاري اين كنگره، چهره رهبري مقتدر را به نمايش بگذارد و از همين‌رو است كه تلاش كرده خود را پرچمدار «هدف مقدس اتحاد دوباره با تايوان» نشان دهد. شي جين‌پينگ، اندكي پس از آخرين تقابل جدي ايالات متحده و چين در دهه 90 ميلادي به عنوان يكي از مقام‌هاي در حال رشد حزبي به يك لشكر ذخيره ارتش پيوست و عكسي از او با لباس نظامي سبز پشت يك توپ ضد هوايي ثبت شده است. در خاطراتي كه از او نقل شده آمده است كه مساله تايوان براي شي جنبه شخصي نيز دارد و او اهميت زيادي براي اتحاد دوباره با اين جزيره قائل است.
اختلاف‌نظرهاي زيادي ميان تحليلگران امريكايي پيرامون واكنش احتمالي چين وجود دارد. برخي از آنها معتقدند دست رييس‌جمهور چين براي نشان دادن واكنش قاطع در شرايط فعلي باز نيست، اما برخي ديگر مي‌گويند حتي اگر چين در حال حاضر واكنشي كه به جنگ يا بحران عميق منجر شود، نشان ندهد، اقداماتي خواهد كرد كه باعث خواهد شد در آينده امنيت تايوان و ثبات در منطقه به خطر بيفتد.
موانعي كه بر سر راه شي وجود دارد
نيويورك‌تايمز نوشته است: «شي با شرايط حساس و شكننده‌اي از نظر سياسي و اقتصادي در داخل مواجه است و با اينكه او حمايت ملي‌گرايان چيني را پشت سر خود دارد، وارد شدن به يك بحران بر سر مساله تايوان مي‌تواند تبعاتي براي او در پي داشته باشد.» به نوشته اين روزنامه، در حال حاضر رشد اقتصادي چين تحت‌تاثير شيوع بيماري كوويد 19 و قرنطينه‌هاي طولاني كند شده است و افزايش نرخ بيكاري جمعيت جوان اين كشور يك هشدار جدي براي پكن به حساب مي‌آيد.
حمله نظامي روسيه به اوكراين نيز مزيد بر علت شده تا مشكلات در عرصه اقتصادي و سياست خارجي براي چين تا حدودي بيشتر شود.
با توجه به تهديدها و اقداماتي كه تاكنون از زمان طرح موضوع امكان سفر پلوسي به تايوان صورت گرفته، چنين به نظر مي‌رسد كه واكنش احتمالي پكن به چنين سفري نمايش قدرت نظامي به منظور نشان دادن خشم‌شان از اين اتفاق باشد، اما اين واكنش با توجه به موانعي كه اشاره شد، كنترل شده خواهد بود تا امنيت منطقه و بازارها تحت تاثير قرار نگيرد. چن دينگ دينگ، استاد روابط بين‌الملل در دانشگاه جينان- شهري در جنوب چين - معتقد است واكنش احتمالي چين «بسيار قوي اما كنترل شده» خواهد بود. چين تاكنون روشن نساخته است كه واكنشش به سفر پلوسي به تايوان چه خواهد بود. در گفت‌وگوي تلفني دو ساعته‌اي كه روز پنجشنبه هفته گذشته ميان بايدن و شي جين‌پينگ صورت گرفت، رييس‌جمهور چين به همتاي امريكايي خود هشدار داد كه امريكا در موضوع تايوان «نبايد با آتش بازي كند.» بر اساس بيانيه رسمي منتشر شده از سوي دولت چين، در اين گفت‌وگو اشاره مستقيمي به تصميم رييس مجلس نمايندگان امريكا نشد. طبق نوشته رسانه‌هاي دولتي چين، شي به بايدن گفته است كه ايالات متحده بايد از «اصل چين واحد» تبعيت كند. وي تاكيد كرد كه چين قاطعانه با استقلال تايوان و دخالت نيروهاي خارجي مخالف است. رييس‌جمهوري چين به همتاي امريكا خود گفته است: «كساني كه با آتش بازي مي‌كنند تنها مي‌سوزند. اميدواريم طرف امريكايي در اين مورد شفافيت داشته باشد و به اصل چين واحد احترام بگذارد.»
ديويد گيتر، رييس مركز تحقيقات پيشرفته چين اين هشدار را يك «هشدار رده مياني» مي‌داند و باور دارد كه اين يك «هشدار پيش از جنگ» نيست. به گفته او، «اين اظهارات هرگز به معناي اين نيست كه آنها مي‌خواهند كاري واقعا ديوانه‌وار مانند تهديد مستقيم امنيت رييس مجلس نمايندگان را انجام دهند.»
از اظهارات مقام‌هاي امريكايي نيز چنين بر مي‌آيد كه آنها قصد دارند با كم نشان دادن ريسك سفر پلوسي به تايوان، از شدت تنش‌ها بكاهند. جان كربي، سخنگوي امنيت ملي كاخ سفيد ديروز دوشنبه در گفت‌وگو با سي‌ان‌ان گفت: «هيچ دليلي براي لفاظي‌هاي چين وجود ندارد. هيچ دليلي براي هيچ اقدامي وجود ندارد، سفر رهبران كنگره به تايوان غيرعادي نيست. اين امر با سياست‌هاي ما مطابقت دارد و با حمايت ما از تايوان سازگار است.»
پلوسي و اقدام برخلاف منافع تايوان
پيش‌بيني و اظهارات مقام‌هاي امريكايي اما نمي‌تواند تغييري در واقعيت ايجاد كند. روز دوشنبه رويترز گزارش داد، هواپيماهاي جنگنده چيني بارها اقدام به پرواز در نزديكي خط مياني تفكيك‌كننده مناطق تحت كنترل چين و تايوان كرده‌اند و چندين ناو چيني نيز به اين خط فرضي نزديك شده‌اند.
يك منبع آگاه در اين خصوص به رويترز گفته است: «جنگنده‌هاي چيني به خط مياني نزديك مي‌شدند از اين خط عبور مي‌كردند و بعد بلافاصله دور مي‌زدند، همه اينها در حالي رخ مي‌داد كه جنگنده‌هاي تايواني در نزديكي اين منطقه در وضعيت آماده‌باش قرار داشتند.»
ژانگ جون، سفير چين در سازمان ملل متحد، روز دوشنبه در يك كنفرانس خبري اين سفر احتمالي را محكوم كرد. او گفت: «همان‌طور كه مي‌بينيم، چنين ديداري بسيار خطرناك و تحريك‌آميز است. اگر ايالات متحده بر انجام اين سفر پافشاري كند، چين تدابير قاطع و قوي براي حفظ حاكميت ملي و تماميت ارضي ما اتخاذ خواهد كرد.»
چانگ هوا، سفير چين در ايران نيز در توييتر نوشت: «چين قاطعانه با هرگونه مداخله نيروهاي خارجي در امور داخلي خود مخالف است و اجازه استقلال تايوان را به هر شكلي كه باشد، نمي‌دهد.»
وزارت امور خارجه چين، دوشنبه درباره پيامدهاي سفر پلوسي به تايپه و افزودن تايوان به فهرست تور آسيايي او هشدار داد. وزارت خارجه چين همچنين اعلام كرد كه در صورت سفر رييس مجلس نمايندگان امريكا به تايوان، ارتش اين كشور نظاره‌گر نخواهد ماند. به گزارش «رويترز»، جديدترين هشداردهي چين در جريان جلسه توجيهي وزارت خارجه چين از زبان ژائو لي جيان، سخنگوي اين وزارتخانه بيان شد كه گفت از آنجايي كه « پلوسي نفر سوم در هرم قدرت امريكاست»، سفر او به تايوان «دربردارنده تاثير سياسي جدي خواهد بود.»
رابرت دالي، ديپلمات سابق امريكايي ترديدهايي را درباره انگيزه سفر پلوسي به تايوان مطرح مي‌كند. او در شبكه خبري سي‌ان‌ان مي‌گويد: اين سفر براي شخص پلوسي يك پيروزي خواهد بود، چراكه او را چهره‌اي سرسخت در مسير دفاع از دموكراسي، حقوق بشر و حمايت از متحدان امريكا نشان خواهد داد، اما اگر بخواهيم از دريچه روابط ميان چين و ايالات متحده به مساله نگاه كنيم اين سفر شرايط را پيچيده‌تر خواهد كرد و از سوي ديگر پايه و اساسي در اختيار چين قرار مي‌دهد كه پكن با استفاده از آن بتواند اقدامات بعدي‌اش را پايه‌ريزي كند. رابرت دالي تاكيد دارد كه مردد است آيا اين سفر براي تامين منافع روابط امريكا و چين و امن‌تر كردن شرايط براي مردم تايوان صورت مي‌گيرد يا موضوعات شخصي مدنظر پلوسي و هيات همراه او.
كوين راد، نخست‌وزير پيشين استراليا نيز باور دارد اين سفر پلوسي «هوشمندانه» نيست. او معتقد است اين سفر با تشديد تنش‌ها ميان ايالات متحده، تايوان و چين كمكي به امن‌تر كردن شرايط براي تايوان نمي‌كند. كوين راد مي‌گويد: چين در فاصله كوتاهي تا برگزاري كنگره حزب كمونيست و انتخاب دوباره شي جين‌پينگ براي رياست‌جمهوري مايل به ورود به يك درگيري نظامي با ايالات متحده نيست و به عبارت ديگر چين واكنش كنترل شده‌اي خواهد داشت. او مي‌گويد: واكنش چين «رنگارنگ» خواهد بود و به نحوي برنامه‌ريزي خواهد شد تا به افكار عمومي بگويد چين در اين موضوع بسيار جدي است. نخست‌وزير پيشين استراليا تاكيد دارد كه به‌رغم وضعيت اقتصادي چين، نبايد تصور كرد شرايط سياسي براي شي جين‌پينگ مستحكم نيست و او به زودي براي سومين دوره به عنوان رييس‌جمهور انتخاب خواهد شد.
روز گذشته، دولت روسيه نيز سفر پلوسي را «تحريك‌كننده» خواند. وزارت امور خارجه روسيه در واكنش به جنجال‌ها بر سر سفر تحريك‌آميز «نانسي پلوسي» رييس مجلس نمايندگان امريكا به تايوان گفت: ايالات متحده بي‌ثباتي را براي جهان به ارمغان مي‌آورد.