تهديد‌هاي تلويحي هسته‌اي امريكا و روسيه در كنفرانس بازنگري پيمان عدم اشاعه
جهاني كه در وحشت هسته‌اي فرو رفته است
شهاب شهسواري
نمايندگان دولت‌هاي جهان دوشنبه شب در مقر سازمان ملل متحد گرد هم آمدند تا اجلاس يك‌ماهه بازنگري در پيمان عدم اشاعه هسته‌اي NPT را آغاز كنند. دهمين نشست بازنگري پيمان عدم اشاعه در حالي برگزار شد كه نمايندگان روسيه و امريكا، نه تنها اشاره‌اي به تعهدات كشورهاي‌شان براي امحاي كامل تسليحات هسته‌اي نكردند، بلكه از شرايطي سخن گفتند كه ممكن است از چنين سلاح‌هايي استفاده كنند. نشست بازنگري پيمان عدم اشاعه يا NPT هر پنج سال يك‌بار برگزار مي‌شود و هدف از برگزاري آن بررسي عملكرد اين پيمان و پيشنهادهايي براي اجراي هرچه بهتر اين پيمان بين‌المللي است. اجلاس پيشين بهار سال ۲۰۱۵ در بحبوحه مذاكرات هسته‌اي ايران و ۱+۵ با سخنراني محمدجواد ظريف، وزير خارجه وقت جمهوري اسلامي ايران در نيويورك آغاز شد. نشست بعدي قرار بود سال ۲۰۲۰ برگزار شود كه به دليل شيوع جهاني بيماري كرونا به تعويق افتاد و از دوشنبه شب با دو سال تاخير در نيويورك آغاز به كار كرد. در اجلاس گذشته، جامعه بين‌المللي در آستانه رسيدن به توافقي قرار داشت كه برجام ناميده شد و از سوي قدرت‌هاي جهاني دستاورد كليدي منع اشاعه ناميده شده است، اما حالا با گذشت پنج سال نه تنها آن توافق با خروج دولت ايالات متحده امريكا در آستانه فروپاشي قرار گرفت، بلكه جهان شاهد جنگي جديد ميان روسيه، به عنوان يكي از بزرگ‌ترين دارندگان سلاح‌هاي اتمي با اوكراين است كه به گفته آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل متحد «جهان را در يك قدمي محو كامل» قرار داده است.
۵۲ سال بعد از لازم‌الاجرا شدن اين پيمان كه اكنون توسط ۱۹۱ كشور جهان امضا شده است، قرار بود نه تنها كشورهاي جهان را از دسترسي به سلاح هسته‌اي منع كند، بلكه سلاح‌هاي هسته‌اي ۵ قدرت هسته‌اي يعني امريكا، روسيه، بريتانيا، فرانسه و چين را نيز امحا كند، رويارويي هسته‌اي ميان روسيه و كشورهاي غربي عضو ناتو، به يكي از نگراني‌هاي اصلي بين‌المللي پس از حمله روسيه به اوكراين، اسفندماه سال گذشته بدل شده است. علاوه بر پنج كشوري كه در اين پيمان سلاح‌هاي هسته‌اي آنها به رسميت شناخته شده است، از نيم‌قرن پيش تاكنون سه كشور هند، پاكستان و كره‌شمالي و همچنين رژيم اسراييل هم به جرگه كشورهاي داراي سلاح هسته‌اي پيوسته‌اند. جنگ اوكراين، سرنوشت چندين نيروگاه هسته‌اي اوكراين را كه در مركز درگيري‌ها قرار گرفته‌اند و به بمب‌هاي ساعتي فاجعه اتمي تبديل شده‌اند، موضوع ديگري است كه جهانيان را همزمان با برگزاري اين اجلاس يك‌ماهه دچار نگراني جدي كرده است. اوكراين جنگ‌زده، ۱۵ نيروگاه هسته‌اي دارد. همزمان در حالي كه قرار است از امروز، مذاكرات براي احياي برجام در وين، پايتخت اتريش از سر گرفته‌شود، سرنوشت توافق هسته‌اي ايران با شش قدرت جهاني هم همچنان در هاله‌اي از ابهام قرار دارد.
گوترش: يك اشتباه محاسباتي تا نابودي
آنتونيو گوترش دبيركل سازمان ملل در دهمين كنفرانس بازنگري معاهده منع اشاعه سلاح‌هاي هسته‌اي هشدار داد، جهان با خطري هسته‌اي روبه‌رو است كه از اوج دوران جنگ سرد تاكنون بي‌سابقه بوده است. به گفته دبيركل سازمان ملل «بشريت در خطر فراموشي درس‌هايي است كه از بمباران اتمي هيروشيما و ناكازاكي به دست آمده است.» به گزارش دويچه وله او همچنين هشدار داد كه «بشريت تنها يك سوءتفاهم و يك اشتباه محاسباتي تا نابودي هسته‌اي فاصله دارد.»
بلينكن: استفاده از سلاح هسته‌اي براي دفاع از منافع حياتي خود و متحدان
آنتوني بلينكن، وزير خارجه امريكا در سخنراني خود در اجلاس بازنگري پيمان عدم اشاعه گفت ايالات متحده آماده همكاري با تمام قدرت‌هاي هسته‌اي از جمله چين به منظور كاهش خطر هسته‌اي است. به گزارش صداي امريكا، آنتوني بلينكن افزود امريكا تنها در شرايط دفاع از منافع حياتي خود و متحدان و شركايش، استفاده از تسليحات هسته‌اي را مدنظر قرار خواهد داد. وزير خارجه امريكا تصريح كرد جهان بايد از اشاعه تسليحات هسته‌اي جلوگيري كند. آنتوني بلينكن گفت چنانچه هر عضوي از ان‌پي‌تي به دنبال سلاح هسته‌اي باشد، همگي اعضا بايد به اتفاق و هماهنگ آن عضو را به تبعيت از اين معاهده بازگردانند. جو بايدن، رييس‌جمهوري ايالات متحده، صبح روز دوشنبه با انتشار بيانيه‌اي گفت هدف نهايي ايالات متحده، جهاني بدون سلاح هسته‌اي است و به همين دليل اولويت دولت او كاستن از نقش تسليحات هسته‌اي در استراتژي ملي امريكا است. او بر نياز به مذاكره با روسيه به منظور تمديد معاهده محدودكردن تسليحات هسته‌اي، موسوم به نيواستارت، تاكيد كرد و از چين نيز خواست به اين معاهده بپيوندد.
مسكو: از سلاح اتمي استفاده نمي‌كنيم، مگر ...
نماينده روسيه در اجلاس بازنگري پيمان عدم اشاعه، مي‌گويد كه اگر روسيه مورد تجاوز نظامي مستقيم از سوي ناتو قرار گيرد، ممكن است از سلاح هسته‌اي استفاده كند. به گفته الكساندر تروفيموف، ديپلمات ارشد روسيه در حوزه خلع سلاح و كنترل تسليحات، جنگ كنوني در اوكراين به خودي خودي باعث به‌كارگيري سلاح هسته‌اي از سوي روسيه نمي‌شود. تروفيموف تاكيد كرد كه روسيه فقط در صورتي از سلاح هسته‌اي استفاده مي‌كند كه هدف سلاح‌هاي كشتار جمعي قرار بگيرد يا مورد حمله‌اي با سلاح متعارف قرار گيرد كه موجوديت حكومت روسيه را تهديد كند. به گفته اين ديپلمات روسيه: «در حال حاضر هيچ‌يك از دو سناريوي مذكور به وضعيت كنوني اوكراين مرتبط نيست.» تروفيموف در ادامه ناتو را به «رويارويي تركيبي» با روسيه متهم كرد كه «به شكل خطرناكي بر لبه تيغ يك رويارويي نظامي مستقيم» حركت مي‌كند. تروفيموف با هشدار نسبت به احتمال رويارويي نظامي با ناتو گفت: «چنين واقعه‌اي يكي از سناريوهاي اضطراري در دكترين ما را كليد مي‌زند. ما به صراحت خواهان جلوگيري از اين مساله هستيم، اما كشورهاي غربي قصد دارند اراده ما را بسنجند، روسيه عقب‌نشيني نخواهد كرد.»
چين: امريكا سلاح‌هاي هسته‌اي خود را از اروپا خارج كند
فو تسونگ، نماينده چين در كنفرانس بازنگري پيمان عدم اشاعه درباره تسليحات اتمي امريكا گفت: «ايالات متحده بايد تسليحات اتمي خود را از اروپا بيرون ببرد.» فو تسونگ كه رييس هيات چيني در كنفرانس بازنگري NPT در نشست سازمان ملل است، همچنين افزود: «امريكا با خروج تمام تسليحات هسته‌اي خود از اروپا، نبايد اين تسليحات را در ديگر مناطق جهان مستقر كند.»
گروسي: خطر بزرگ نيروگاه هسته‌اي زاپوريژيا
رافائل گروسي، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، روز گذشته در گفت‌وگويي با خبرگزاري آسوشيتدپرس، نسبت به وضعيت بزرگ‌ترين نيروگاه اتمي اوكراين هشدار داده است. نيروگاه اتمي زاپوريژيا در شهر انرهودار در جنوب شرقي اوكراين قرار دارد كه ابتداي سال جاري، توسط نيروهاي روسي تصرف شد. آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده امريكا دوشنبه شب در گفت‌وگو با خبرنگاران روسيه را متهم كرد كه با ايجاد قرارگاه براي نيروهاي نظامي در اين نيروگاه و شليك از اين محل به سمت نيروهاي اوكرايني يك «سپر هسته‌اي» ايجاد كرده است. رافائل گروسي، مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي گفته است كه وضعيت اين نيروگاه هسته‌اي هر روز بدتر مي‌شود. وي گفت: «بلااستثنا همه اصول ايمني در اين نيروگاه زير پا گذاشته شده است. چيزي كه با آن مواجهيم بسيار جدي، عظيم و خطرناك است.» به گفته گروسي وضعيت فيزيكي سازه اين نيروگاه در ابتداي جنگ با گلوله‌باران‌هايي كه دو طرف يكديگر را به انجام آن متهم مي‌كنند، دچار آسيب شده است. مديركل آژانس مي‌گويد: «در وضعيت متناقض قرار داريم، چرا كه نيروگاه توسط روس‌ها كنترل مي‌شود اما عمليات روزمره آن توسط اوكرايني‌ها انجام مي‌شود و اين ممكن است باعث درگيري ميان دو طرف شود.