شيعيان افغانستان دهه اول محرم را با حملات تروريستي، محدوديت‌ها و ممنوعيت‌هاي تازه پشت سر گذاشتند
تلاش طالبان براي هويت‌زدايي شيعي و دري
نوذر شفيعي: طالبان جامعه يكپارچه مي‌خواهد
شهاب شهسواري
شيعيان افغانستان در حالي دهه اول ماه محرم را پشت سر گذاشتند كه دو حمله تروريستي به دسته‌هاي عزاداري در غرب كابل، ده‌ها كشته و زخمي بر جاي گذاشت. هر چند مسووليت اين حمله‌ها را داعش بر عهده گرفته است، اما سياستمداران منتقد طالبان مسووليت اين خشونت‌ها را بر عهده گروه شبه‌نظامي طالبان مي‌دانند. طالبان در عين حال اعلام كرده بود كه دسته‌هاي عزاداري حق حضور در خيابان‌ها را ندارند و بايد مراسم شيعيان در تكيه‌گاه‌ها و محل‌هاي سربسته برگزار شود. حمله به دسته‌هاي عزاداري در حالي رخ مي‌دهد كه طالبان در آستانه عاشورا اعلام كرد تعطيلي رسمي اين روز را از تقويم افغانستان حذف مي‌كند. لغو تعطيلي رسمي عاشورا در كنار حذف نوروز از تقويم افغانستان، نشان مي‌دهد كه طالبان علاقه‌اي به حضور نشانه‌هاي هويتي شيعي، ايراني و دري در جامعه افغانستان ندارد. يك كارشناس مسائل افغانستان به «اعتماد» مي‌گويد كه طالبان جامعه افغانستان را يكپارچه مي‌خواهد. به نظر مي‌رسد كه به‌رغم ادعاهاي طالبان در خصوص تعهد به شمول همه اقوام و مذاهب افغانستان در حكومت، اين گروه به تدريج دستور كار خود براي حذف هويت‌هاي غيرپشتون در افغانستان را پيش مي‌برد. حذف تعطيلي عاشورا و نوروز از تقويم رسمي افغانستان، يك گام جدي جهت مقابله با فرهنگ و هويت شيعي و پارسي مردم افغانستان است كه مطمئنا پايان مسير مبارزه طالبان با هويت‌هاي «غيرخودي» در اين كشور نخواهد بود.
جمعه هفته گذشته و شنبه هفته جاري در روزهاي هفتم و هشتم محرم، دو انفجار در محله‌هاي پل‌سوخته و كاريز در غرب كابل كه منطقه عمدتا شيعه‌نشين پايتخت افغانستان است، رخ داد كه به نوشته رسانه‌ها دست‌كم ۱۰ كشته و ده‌ها زخمي بر جا ي گذاشت. هدف از هر دو حمله كه مسووليت آن را گروه تروريستي داعش بر عهده گرفته است، مراسم عزاداري شيعيان افغانستان بود. در پي اين عمليات تروريستي، ناصر كنعاني، سخنگوي وزارت امور خارجه ايران با ابراز تاسف و تاثر عميق از شهادت و مجروح شدن جمع زيادي از شهروندان بي‌گناه افغانستاني در انفجارهاي تروريستي روز جمعه هفتم محرم‌الحرام در شهر كابل، اين حملات تروريستي را قويا محكوم كرد. وي از طالبان خواسته بود كه امنيت مراسم عزاداري شيعيان را تامين كند. سازمان عفو بين‌الملل هم در واكنش به اين رويدادها گفته است كه طالبان بايد فورا اقدام‌هاي‌شان براي محافظت از هزاره‌ها را افزايش دهند. اين سازمان در واكنش به حمله‌هاي اخير در منطقه هزاره‌نشين غرب كابل گفته است: «حمله‌هاي سيستماتيك بر هزاره‌ها در افغانستان جنايت عليه بشريت بوده و بايد صريحا محكوم شود.»
نوذر شفيعي، كارشناس مسائل افغانستان معتقد است كه طالبان با توجيه همين حملات تروريستي، برگزاري مراسم شيعيان در خيابان‌ها را محدود مي‌كند و در عمل جلوي تبليغ و تظاهر تشيع در جامعه افغانستان را مي‌گيرد.
شفيعي معتقد است: «تفكر كلي طالبان چند شاخص اصلي دارد، نخست اينكه افغانستان يك كشور يكپارچه است، دوم اينكه روحيه پشتون بر افغانستان حاكم است و افغانستان يك كشور پشتون تلقي مي‌شود و ساير اقوام در ذيل حاكميت پشتون قرار مي‌گيرد.» اين كارشناس مسائل افغانستان مي‌گويد: «ايدئولوژي طالبان از سلفي‌گري خاص اين گروه و تاثيرات وهابي‌گري ناشي از نزديكي با گروه‌هايي مانند القاعده سرچشمه مي‌گيرد. در نتيجه پديده‌هايي مثل عزاداري را نوعي بدعت در دين مي‌دانند و به دنبال يكپارچگي ايدئولوژيك جامعه افغانستان هستند.» نوذر شفيعي تاكيد مي‌كند: «طالبان معتقد است كه اگر مذاهب ديگري هم وجود دارد اين مذاهب نبايد ظهور و بروز پيدا كنند.» وي ادامه داد: «نگرش طالبان به تشيع در اصل متاثر از ايدئولوژي و ديدگاه كلي آنها به جامعه افغانستان است. اما توجيه‌هايي را هم مطرح مي‌كنند كه مثلا انجام مراسم‌هاي مذهبي باعث ناامني شيعيان مي‌شود و مي‌گويند كه اگر مراسم عزاداري برگزار نمي‌شد، حملات تروريستي هم عليه شيعيان انجام نمي‌شد. به همين دليل محدوديت حضور دسته‌ها در تكيه‌گاه‌ها و مكان‌هاي سرپوشيده را هم با همين استدلال توجيه مي‌كنند، هر چند كه به نظر مي‌رسد دليل اصلي آن جلوگيري از تبليغ و تظاهر تشيع در جامعه افغانستان باشد.»
واكنش سياستمداران و فعالان مدني افغانستان به حمله عليه شيعيان
محمدكريم خليلي، رهبر حزب وحدت اسلامي افغانستان در واكنش به انفجارهاي اخير در غرب كابل گفته است كه مسووليت مستقيم اين حمله‌ها بدون ترديد متوجه طالبان است. او افزوده است كه گروه طالبان مستبد و انحصارگرند. رهبر حزب وحدت افزوده است: «ترديدي نيست كه امروز جامعه شيعه و هزاره با يك برنامه از پيش طراحي‌شده نسل‌كشي آشكار مواجه است.» به گزارش آماج، خليلي از مجامع بين‌المللي و حقوق‌بشري، به‌ويژه كميته حقوق بشر سازمان ملل خواسته است كه با عمل به وظايف و مسووليت‌هاي خود، با دقت لازم به ابعاد گوناگون حقوق‌بشري و نسل‌كشي حمله‌هاي اخير رسيدگي كنند. خليلي با اشاره به حذف تعطيلي عاشورا گفته است كه احترام به باورها و ارزش‌ها و فرهنگ اسلامي و ملي، يك اصل غيرقابل چشم‌پوشي است. به گفته او، حذف مناسبت‌هاي ديني و ملي از تقويم با روح وحدت ملي و ارزش‌هاي اسلامي جامعه افغانستان در تضاد است. عبدالله عبدالله، رييس پيشين شوراي مصالحه ملي نيز در حساب كاربري فيس‌بوك خود نوشت كه حمله به مكان‌هاي مذهبي جنايت نابخشودني است و هيچ توجيه ندارد. حامد كرزي، رييس‌جمهور پيشين افغانستان اين رويداد را شديدا محكوم كرد و افزود: اين «جنايت ضد بشري» خلاف تمام موازين و ارزش‌هاي اسلامي و انساني است. امرالله صالح، معاون پيشين رييس‌جمهور فراري افغانستان گفته است كه طالبان و داعش در پي «حذف جامعه تشيع»اند. آقاي صالح در ياداشتي در فيس‌بوكش با ابراز همدردي نوشته است: «داعش با قتل مردم هزاره و طالب با دسيسه و تبعيض در پي حذف و انكار از حضور مردم هزار است.» در همين حال رحمت‌الله نبيل، رييس پيشين امنيت ملي با اشاره به حذف تعطيلي روز عاشورا از تقويم افغانستان توسط طالبان در توييتي نوشته است: «هر دو گروه داعش و طالب نهايت قساوت و عداوت خود را با ارزش‌هاي مشترك قبول‌شده شيعه و سني به نمايش گذاشتند.» شهرزاد اكبر، رييس پيشين كميسيون مستقل حقوق‌بشر افغانستان نيز واكنش نشان داده است. او در توييترش نگاشته: «از چيزي‌كه ما مي‌ترسيديم. حمله‌هاي هدفمند به جامعه شيعه و هزاره و يك كابوس تكراري.» صبغت‌الله احمدي, سخنگوي جبهه مقاومت گفته است كه حمله‌هاي خونين دو روز گذشته در غرب كابل از سوي طالبان طرح‌ريزي و عملي شده است. سخنگوي جبهه مقاومت با ابراز همدردي با خانواده قربانيان حمله‌هاي اخير افزوده: «اين هموطنان ما از سوي عواملي افراطي در درون گروه طالبان اشغالگر، بسيار مظلومانه به خاك و خون كشيده شده‌اند.»
امنيت نسبي در تاسوعا و عاشورا
انفجارهاي تروريستي در دسته‌هاي عزاداري شيعيان در روزهاي هفتم و هشتم محرم، اين نگراني را تشديد كرده‌بود كه در روزهاي تاسوعا و عاشورا كه جمع كثيري از شيعيان جهت شركت در مراسم عزاداري امام حسين(ع) تجمع مي‌كنند، فجايع تلخ‌تري رخ دهد. اما به نظر مي‌رسد كه گروه طالبان توانسته است در نقاط مختلف افغانستان چه در شمال و چه در مركز اين كشور از جمله در پايتخت كابل، امنيت برگزاري مراسم شيعيان را تامين كند. در روز عاشورا حتي برخي مقام‌هاي بلندپايه طالبان هم در مراسم شيعيان مشاركت كردند. شير محمد عباس ستانكزي، معاون سياسي وزارت خارجه امارت اسلامي در مراسم عاشوراي حسيني در مسجد جامع حوزه علميه خاتم النبيين (ص) شركت كرد. وي در سخناني در اين مراسم گفت: «حركت امام حسين يك مشعل و راهنما براي ماست.» وي مدعي شد: «سياست امارت اسلامي افغانستان، آزادي تمامي مذاهب است و پيروان مذاهب مختلف در تجليل روزها و مراسم مذهبي خود آزاد هستند و هيچ مشكلي در اين باره نيست.» عبدالله سرحدي، والي دولت موقت طالبان در باميان با حضور در مراسم عزاي عاشورا در مسجد و حسينيه نماز جمعه دره سادات، ضمن ابراز تسليت شهادت امام حسين(ع) به جهان اسلام و خصوصا پيروان آن حضرت گفت: «هدف قيام امام حسين(ع) برچيدن ظلم و وحشت از جهان اسلام و پيروان راه حضرت پيامبر اسلام(ص) بود.» والي طالبان در ولايت باميان اظهار داشت: امروز از بركت خون امام حسين(ع) است كه مسلمانان در راه خدا قرار دارند و تاكيد كرد كه راه و مكتب امام نبايد به ده روز عزاداري خلاصه شود. احمد فاروق قاسمي؛ محتسب امربالمعروف بلخ كه روز گذشته در مراسم عاشوراي حسيني در مسجد سلطانيه مزار شريف سخنراني كرد و بر محبت امام حسين تاكيد داشته، گفت كه محبت امام حسين يگانه راه رسيدن به خداوند است.
برگزاري نسبتا امن مراسم تاسوعا و عاشورا، هر چند كه در بسياري از نقاط افغانستان بنا به دستور طالبان منحصرا در تيكه‌گاه‌ها و محل‌هاي سرپوشيده و بسته انجام شد، باعث شد تا بسياري از رهبران شيعيان افغانستان از حكومت گروه شبه‌نظامي طالبان تشكر كنند. سيد باقر هاشمي، يكي از علماي بغلان به آوا پرس گفت: «الحمدلله امسال دهه اول محرم و عاشوراي حسيني در بغلان و تمامي ولايات شمالي با امنيت و آرامش كامل سپري شد. اگرچه مردم در ابتدا نگران بودند؛ اما زماني كه امنيت به گونه درست از سوي دولت تامين مي‌شد تمام نگراني مردم برطرف شد.» آوا پرس نوشته است ولايات بلخ، سمنگان، جوزجان، فارياب و سرپل در شمال، بغلان، قندوز، تخار و بدخشان در شمال شرق شاهد برگزاري بهترين مراسم عزاداري محرم و عاشوراي حسيني بودند. برگزاركنندگان مراسم عزاداري در شمال كشور همچنين از تدابير نيروهاي «امارت اسلامي» در تامين امنيت مردم قدرداني كردند.
سياست حذفي طالبان تا كجا دوام مي‌آورد؟
محمد محقق، رهبر حزب وحدت اسلامي افغانستان در واكنش به حذف تعطيلي عاشورا از تقويم افغانستان گفته است كه سقوط حكومت طالبان نزديك شده است. وي در پيامي در شبكه اجتماعي فيس‌بوك مي‌نويسد: «شنيده شده كه بيرق‌هاي عاشورايي را از برخي شهر‌ها جمع كردند و نيز مانع نصب پارچه‌هايي شدند كه مزين به اسم زيباي سيد جوانان بهشت بوده است. خدا خير كند.»
نوذر شفيعي مي‌گويد: «طالبان نمي‌توانند قوميت‌هاي مختلف در افغانستان را ناديده بگيرند و بيش از نيمي از جمعيت افغانستان از قوميت‌هاي غيرپشتون هستند. در عين حال طالبان نمي‌توانند مذاهب ديگر را هم ناديده بگيرند، نزديك به ۲۰ درصد از جمعيت افغانستان شيعه هستند و علاوه بر آن مذاهب ديگري همچون سيك‌ها هم در جامعه افغانستان هستند.» اين تحليلگر مسائل افغانستان معتقد است: «طالبان نمي‌تواند تلقي خود از سياست و حكومت را در جامعه افغانستان اعمال كند چون تفكر‌هاي دموكراتيك در جامعه افغانستان اين اجازه را نمي‌دهد. اگر راي‌گيري و رفراندومي در افغانستان برگزار شود، تصور مي‌شود كه طالبان كمتر از يك سوم آرا را به دست مي‌آورد و دست‌كم دوسوم از جامعه افغانستان مخالف سبك حكومت طالبان باشند.» شفيعي مي‌گويد: «طالبان تلاش مي‌كند كه در پرتوي قدرت اسلحه تفكر و عقايد خود را پيش ببرد. اين هم در نهايت به بن‌بست مي‌انجامد، چرا كه نهضت‌هاي اعتراضي مسلحانه يا نهضت‌هاي اعتراضي مسالمت‌آميز در جامعه افغانستان در مقابل چنين فشاري ايستادگي مي‌كنند.» نوذر شفيعي در پايان تاكيد كرد: «اگر طالبان مي‌خواهند به عنوان يك گروه در افغانستان حكومت كنند بايد بپذيرند كه بخشي از قدرت هستند و واقعيت‌هاي جامعه افغانستان را بپذيرند و قبول كنند كه اين تصور كه قدرت از لوله تفنگ بيرون مي‌آيد در قرن بيست و يكم، جوابگو نيست.»