روياي استقبال از سربازان روس
در اوكراين اولين‌بار از كجا آغاز شد؟
معماي امنيتي روسي
محمدحسين لطف‌الهي
يافته‌هاي اطلاعاتي جديد و راستي‌آزمايي شده از اوكراين نشان مي‌دهد از مدت‌ها پيش از شروع جنگ، يك شاخه مخفي از سرويس امنيتي روسيه نقش بسيار مهمي را در طراحي جنگي كرملين در اوكراين برعهده داشت و به مقام‌هاي ارشد مسكو اطمينان داده بود دولت اوكراين به سرعت سقوط خواهد كرد. واشنگتن‌پست روز گذشته در گزارشي اختصاصي كه به نوشته اين روزنامه حاصل يك ماه راستي‌آزمايي اطلاعات رسيده به دست آنها بود، نوشت: «سرويس امنيت فدرال روسيه (FSB)، براي سال‌ها عمليات مخفيانه‌اي را براي نفوذ به نهادهاي اوكراين، پرداخت پول به سياستمداران طرفدار روسيه و جلوگيري از خروج اين كشور از مدار مسكو انجام داده بود.» به نوشته اين روزنامه، ماموران اين سرويس امنيتي در كييف به مسكو اطمينان داده بودند كه دولت مستقر اوكراين پس از آغاز جنگ خيلي زود سقوط خواهد كرد و آنها اين فرصت را خواهند داشت كه با استفاده از افراد از پيش اجير شده و نيروهاي محلي طرفدار روسيه دولتي دست نشانده را روي كار بياورند. مقام‌هاي اطلاعاتي غربي مي‌گويند، به‌رغم تمركز شديد اين نهاد روي نفوذ بر اوكراين، سرويس امنيت فدرال روسيه يا نتوانست درك كند كه اوكراين تا چه حد مقاومت مي‌كند، يا درك مي‌كرد اما نمي‌توانست چنين اطلاعات ناخوشايندي را به ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه منتقل كند. براساس اين گزارش، سوابقي وجود دارد كه به رمز و رازهاي گزارش‌هاي نه چندان دقيقي كه از سوي FSB براي كاخ كرملين ارسال مي‌شد، مي‌افزايد. نظرسنجي‌هاي متعددي كه براي سرويس امنيت فدرال روسيه انجام شده بود به وضوح نشان مي‌داد كه اكثريت مردم اوكراين براي مقاومت در برابر حمله نظامي احتمالي روسيه آماده شده‌اند و انتظار استقبال از نيروهاي روسيه در خاك اوكراين انتظاري بي‌پايه و اساس است. به‌رغم اين مساله FSB همچنان محتواهايي را با موضوع استقبال احتمالي اوكراين از نيروهاي روسيه و خواست مردم اوكراين براي استقرار يك حكومت دوست با مسكو ادامه مي‌داد. واشنگتن‌پست نوشته FSB مبلغ اين ايده بود كه يك حمله برق‌آسا به كييف، دولت را در عرض چند روز سرنگون خواهد كرد؛ زلنسكي كشته، اسير يا از كشور اخراج خواهد شد و يك خلأ سياسي در اوكراين پديد مي‌آيد كه ماموران FSB مي‌توانند آن را پر كنند. افسران FSB به قدري مطمئن بودند اهرم‌هاي قدرت را در كييف به دست خواهند آورد كه آخرين روزهاي قبل از جنگ را صرف فراهم كردن شرايط اسكان براي نيروهاي روسيه كه قرار بود حمله كنند، كردند. ارتباطاتي كه توسط سرويس‌هاي امنيتي اوكراين رهگيري شده است نشان مي‌دهد كه افسران FSB از همكاران‌شان مي‌خواهند جزيياتي درباره آپارتمان‌ها و مكان‌هايي كه ممكن است به عنوان خانه امن، محل سكونت يا پايگاه‌هاي عملياتي استفاده كنند، بپرسند. مقامات گفتند كه چند روز قبل از عبور نيروهاي روسي به اوكراين، به خبرچينان FSB گفته شد كه پايتخت را تخليه كنند اما كليدهاي محل اقامت خود را براي عوامل روسي كه وارد مي‌شوند، بگذارند تا آنها بتوانند در اين مكان‌ها ساكن شوند. براساس يافته‌هاي اين گزارش در طول دوره منتهي به حمله روسيه به اوكراين، تعداد كارمنداني كه در سرويس اطلاعات فدرال روسيه روي موضوع اوكراين كار مي‌كردند به طور قابل ملاحظه‌اي افزايش يافت و از حدود 30 افسر در سال 2019 به 160 افسر در فوريه 2022 رسيد. از نظر مقام‌هاي اوكرايني اين افزايش يك هشدار اوليه بود كه روسيه در حال فراهم كردن زمينه براي حمله است. مقام‌هاي غربي مي‌گويند هيچ نشانه‌اي مبني بر اينكه مقام‌هاي ارشد مسوول در ارايه اين گزارش‌ها به پوتين از سوي رييس‌جمهور روسيه تنبيه شده باشند يا از جايگاه‌شان كنار گذاشته شده باشند، ديده نمي‌شود. الكساندر بورتنيكوف، رييس سرويس امنيت فدرال روسيه و سرگئي بِسِدا، رييس بخش اوكراين اين سرويس اطلاعاتي همچنان در جايگاه خود باقي مانده‌اند.
غرب و افزايش ترديدها
در حمايت از اوكراين
همزمان با اين گزارش واشنگتن‌پست، گزارش‌هايي مبني بر كاهش كمك‌هاي غرب به اوكراين وجود دارد. بررسي داده‌هاي «موسسه كيل براي اقتصاد جهاني» حاكي از آن است كه شش قدرت بزرگ اروپايي در سراسر ماه جولاي هيچ تعهد نظامي جديدي در قبال جنگ اوكراين نپذيرفته‌اند؛ اتفاقي كه از زمان آغاز تهاجم روسيه به اين كشور بي‌سابقه بوده است. به گزارش يورونيوز، به اين ترتيب به‌رغم تغييرات تاريخي كه در پي وقوع اين جنگ در سياست‌هاي دفاعي اتحاديه اروپا به وجود آمد و از جمله باعث شد فرانسه و آلمان شروع به ارسال تسليحات به اوكراين كنند، به نظر مي‌رسد كه اكنون يعني درست زماني كه كييف ضدحمله‌هايي حياتي را آغاز كرده، كمك‌هاي نظامي به اين كشور رو به كاهش است. گزارش اين موسسه كه پس از پيگيري وضعيت كمك‌هاي نظامي ۶ كشور بريتانيا، فرانسه، آلمان، اسپانيا، ايتاليا و لهستان به اوكراين تهيه شده، يادآور نكته‌اي است كه پيش از اين بارها از سوي مقامات نظامي و سياسي اوكراين تكرار شده بود: اينكه كشورهاي قدرتمند اروپايي در موضوع كمك نظامي به اوكراين از خط‌مشي امريكا پيروي نمي‌كنند. به گفته كريستوف تربش، سرپرست تيم تدوين‌كننده اين گزارش، بررسي داده‌ها همچنين نشان مي‌دهد كه پذيرش تعهدات جديد براي كمك نظامي اروپا به اوكراين، از اواخر ماه آوريل روند نزولي داشته است، آن‌هم در حالي كه اين «جنگ به مرحله بحراني خود وارد شده است.» هفته گذشته نيز متحدان غربي اوكراين، نشستي را در كپنهاگ براي پذيرش تعهدات بيشتر با هدف تقويت ارتش اوكراين برگزار كردند؛ اما در اين نشست در مجموع رقم ۱.۵ ميليارد يورو براي اين كار جمع‌آوري شد كه به گفته تربش «در مقايسه با آنچه در نشست‌هاي قبلي پذيرفته شده بود، ناچيز است.» بنا بر استدلال كريستوف تربش، به نظر مي‌رسد كه كشورهاي اروپايي جنگ اوكراين را خطري همتراز با بحران منطقه يورو يا همه‌گيري ويروس كرونا نمي‌دانند؛ يعني دو بحراني كه باعث شد در اين قاره صدها ميليارد دلار به ابتكارات مالي اضطراري اختصاص يابد. او مي‌گويد: «وقتي سرعت بيرون آمدن دسته چك‌ها و رقم پول‌هاي پرداخت شده در جريان آن بحران‌ها را با رفتار اروپايي‌ها در قبال اوكراين مقايسه مي‌كنيد (از جمله اختصاص ۸۰۰ ميليارد يورو وام و كمك مالي براي احياي اقتصادها پس از همه‌گيري كرونا) مي‌بينيد كه كمك‌هاي جديد چقدر ناچيز است.» آرتيس پابريكس، وزير دفاع لتوني نيز اخيرا هشدار داده بود كه كشورهايي مانند فرانسه و آلمان بايد بيشتر براي كمك به اوكراين در مبارزاتش عليه روسيه تلاش كنند و تاكيد كرده بود: «اگر مي‌خواهيم جنگ هر چه زودتر پايان يابد، بايد از خود بپرسيم كه آيا در اين راه به اندازه كافي قدم برداشته‌ايم؟» او از اين كشورها خواست تا دست‌كم به اندازه كشورهاي واقع در اروپاي مركزي همچون اسلواكي و جمهوري چك در اين راه تلاش كنند. علاوه بر كاهش تعهد براي كمك نظامي، آلمان با اين انتقاد نيز روبه‌رو است كه در عمليات تبادل تانك‌هاي خود با همسايگانش در قبال ارسال تانك‌هاي دوران اتحاد جماهير شوروي آنها به اوكراين، بسيار كند عمل مي‌كند. دانيل فيوت، تحليلگر دفاع اروپايي در دانشگاه وريج بروكسل مي‌گويد حتي صرف «پذيرش تعهد» نيز ديگر معنايي ندارد، چراكه بسيج جدي همه توان براي عملياتي كردن اين تعهدات و رساندن كمك‌ها به ميدان، بسيار ضروري است، زيرا اوكراين در حال حاضر بيش از هر زماني به سخت‌افزار نياز دارد. به گفته او هفته‌ها و ماه‌هاي پيش‌رو، زمان سنجش اعتبار سياسي و اقتصادي اروپاست، زيرا «اگرچه همگامي سازندگان تسليحات اروپايي با تقاضاي فزاينده مهم است، اما بايد همان اندازه اميدوار باشيم كه وقتي تجهيزات نظامي آماده شد، دولت‌ها مانع تحويل آنها نشوند.»