حملات محدود و موثر اوكراين به كريمه چگونه دولت روسيه
را تحت فشار قرار داد؟
تهديد «سرزمين مقدس»
محمدحسين لطف‌الهي
نزديك به 6 ماه پس از آغاز حمله روسيه به اوكراين در حالي كه مسكو همچنان از اين حمله به عنوان «عمليات ويژه نظامي» ياد مي‌كند و كرملين براي شكل‌دهي به افكار عمومي در داخل اهميت بسيار زيادي قائل است، حملات متعدد و تاثيرگذار ارتش اوكراين به شبه جزيره كريمه باعث شده تا انتقادها از عملكرد دولت روسيه در جنگ بالا بگيرد؛ انتقاداتي كه ممكن است ولاديمير پوتين رييس‌جمهور اين كشور را به سوي كسب دستاوردهاي جديد در ميدان جنگ (تسخير اودسا) سوق دهد.
افزايش حملات محدود اما موثر اوكراين به اهدافي در شبه جزيره كريمه كه از نظر روسيه منطقه‌اي مهم و استراتژيك تلقي مي‌شود باعث بيشتر شدن فشارهاي داخلي بر كرملين شده است. كاربران روس در شبكه‌هاي اجتماعي انتقادات بسياري را نسبت به سياست‌هاي دولت مطرح مي‌كنند و تاكيد دارند آنچه از سوي روس به عنوان مناطق تحت كنترل از آن ياد مي‌شود، در واقع امن و تثبيت شده نيست.
يك پهپاد ارتش اوكراين روز شنبه به مقر نيروي دريايي ارتش روسيه در كريمه حمله كرد و در پي اين حمله ستوني از دود سفيد بر فراز شهر بندري سواستوپول به هوا برخاست. به گفته فرماندار روس اين منطقه، نيروهاي پدافند هوايي مستقر در اين منطقه پس از اين اتفاق به سوي اهداف ناشناس آتش گشودند و شليك‌هاي متوالي پدافند باعث متشنج شدن فضاي اين شهر بندري شد. مقام‌هاي محلي در بيانيه‌هاي مختلف از شهروندان خواستند آرام باشند و تاكيد داشتند هيچ خسارت يا آسيبي به شهر وارد نشده است. با اين حال، بازتاب تصاوير آتش گسترده پدافند هوايي روسيه عليه اهداف ناشناس باعث شد مردم با بازنشر آنها از وجود دلايل كافي براي نگران شدن بگويند و به كرملين بابت نحوه مديريت جنگ انتقاد كنند.
نيويورك‌تايمز نوشته است: «مجموعه حملاتي كه اوكراين در كريمه انجام داد، باعث شده است بخشي از روس‌ها - كه بسياري از آنها حامي مواضع مسكو در اين جنگ بودند - به خط خبري كرملين كه همواره تاكيد مي‌كرد همه چيز مرتب است و بر اساس برنامه پيش مي‌رود، شك كنند.» آندري كورتونوف، مديركل شوراي امور بين‌الملل روسيه، يك انديشكده نزديك به دولت روسيه در اين باره مي‌گويد: «به مرور اين احساس در مردم در حال به وجود آمده است كه سراغ آنها نيز خواهد آمد.» به گفته او، اين يك مساله «جدي» و البته «بسيار خطرناك» است.
حملات اوكراين به كريمه نيز قرار نيست پايان بيابد. به نوشته منابع متعدد خبري اين حملات بخشي از كارزار ارتش اوكراين عليه نيروهاي روس مستقر در كريمه است كه از 9 آگوست با حمله به يك باند پروازي و انهدام چند جنگنده سوخوي روس آغاز شده و همچنان ادامه دارد. ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين روز شنبه در سخنراني شبانه خود خطاب به ملت گفت: «به معناي واقعي كلمه مي‌توان حال و هواي اين مساله را در كريمه احساس كرد كه اشغال آنجا موقتي است و كريمه در حال بازگشت به اوكراين است.»
تحليلگران روس معتقدند اين حملات از جنبه نظامي تهديد بسيار بزرگي به حساب نمي‌آيد، اما اوكراين از طريق آنها اين پيام را منتقل مي‌كند كه امكان تهديد شهروندان روس و كساني را كه در مناطق به باور خود امن زندگي مي‌كنند، دارد. چنانچه در حملات اخير نيز اوكراين نتوانسته دستاورد ارضي خاصي داشته باشد، اما اين نكته را به اثبات رسانده كه امنيت رواني ساكنان منطقه را مي‌تواند به راحتي به خطر بيندازد.
شبه جزيره كريمه اهميت بالايي براي روسيه دارد. چندي قبل ولاديمير پوتين آن را «سرزمين مقدس» روس‌ها توصيف كرد. در گذشته اين منطقه محل تعطيلات تابستاني اشراف و اعضاي ارشد پوليت‌بورو بوده و اكنون نيز منطقه‌اي است كه روسيه از آن براي كنترل درياي سياه و محاصره دريايي اوكراين استفاده مي‌كند كه ضربه سنگيني به اقتصاد اوكراين وارد آورده است.
وضعيت كنوني و گسترش احساس ناامني در كريمه در حالي رخ مي‌دهد كه به نظر مي‌رسد عمليات‌هاي روسيه در شرق نيز پيشرفتي در هفته‌هاي اخير نداشته است. مقام‌هاي امريكايي در توصيف وضعيت موجود مي‌گويند جنگ در خرسون (شهري در جنوب اوكراين) و در منطقه دونباس (در شرق اوكراين) عملا متوقف شده و فرماندهان روسيه ادامه عمليات براي تصرف استان دونتسك در شرق را به تعويق انداخته‌اند. اين مقام‌ها مي‌گويند روسيه چندين هزار سرباز را از جبهه‌هاي مختلف به جنوب اوكراين منتقل كرده تا آمادگي مقابله با حمله گسترده احتمالي از سوي كي‌يف را داشته باشد.
هنوز مشخص نيست ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه چه واكنشي به اين حملات خواهد داشت، اما برخي تحليلگران و رسانه‌ها در گمانه‌زني‌هاي خود از احتمال آغاز دور تاز‌ه حملات ارتش روسيه به اودسا به منظور تسخير اين شهر بندري استراتژيك خبر داده‌اند.
نيويورك‌تايمز نوشته است: «آقاي پوتين ابتداي جنگ معتقد بود كه مي‌تواند دولت اوكراين را سرنگون كرده و كي‌يف را تصرف كند، اما زماني كه متوجه شد اوكراين كشوري است كه براي حفظ مليت خود - كه پوتين آن را انكار مي‌كرد -مبارزه خواهد كرد اين ايده را كنار گذاشت. در حالي كه اكنون تمركز اصلي جنگ بر مناطق جنوبي اوكراين است، رييس‌جمهور روسيه مي‌داند سرنوشت اودسا، سرنوشت دسترسي اوكراين به دريا و همچنين سرنوشت دسترسي دنيا به منابع غذايي را تعيين خواهد كرد؛ بدون اين شهر، اوكراين به كشوري محصور در خشكي تبديل مي‌شود.»
فرانسوا دلاتر، مديركل وزارت خارجه فرانسه در اين باره مي‌گويد: «از نظر من اودسا كليد اصلي تعيين سرنوشت جنگ است. از نظر نظامي، بالاترين ارزش را دارد و اگر شما كنترل آن را در اختيار داشته باشيد، مي‌توانيد درياي سياه را كنترل كنيد.»
جنگ تسليحاتي
كارشناسان نظامي باور دارند كه برتري تسليحاتي مي‌تواند عاملي تعيين‌كننده در نتيجه جنگ‌هاي پيش روي اوكراين و روسيه باشد. سرگئي شويگو، وزير دفاع روسيه طي مصاحبه‌اي با شبكه يك تلويزيون روسيه عنوان داشت: «ما انبوه‌سازي موشك‌هاي زيركن را شروع كرده‌ايم و اين روند امسال به اتمام خواهد رسيد.» شويگو همچنين افزود كه توليد موشك مافوق صوت «كينژال» ادامه دارد. اين موشك هوايي است و از هوا پرتاب مي‌شود، در حالي كه «زيركن» يك سلاح دريايي است. مدل هوا به زمين اين موشك نيز در حال توسعه است، اما به دليل اينكه توليد مدل دريايي اين موشك عقب افتاده، در اولويت قرار دارد. هر دو اين موشك‌ها قابليت حمل كلاهك هسته‌اي را دارند. خبرگزاري ريا گزارش داد: وزير دفاع روسيه همچنين در انجمن ارتش-2022 از قراردادهايي به ارزش نيم تريليون روبل براي مواردي از جمله تامين موشك‌هاي ضدهوايي اس-500 و موشك‌هاي بالستيك قاره‌پيما سارمات RS-28 خبر داد. طبق گزارش خبرگزاري تاس، شويگو گفت كه اين قراردادها ثابت مي‌كند كه مجموعه نظامي- صنعتي روسيه «بسيار از انزوا دور است.» در تاريخ ۳۱ جولاي، ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه به مناسبت روز نيروي دريايي اين كشور گفت: «نيروي دريايي روسيه موشك‌هاي كروز مافوق صوت زيركن را ظرف چند ماه آينده دريافت خواهد كرد و تحويل اين موشك‌ها به نيروهاي مسلح روسيه در ماه‌هاي آتي آغاز خواهد شد. همچنين، ناوگان آدميرال گورشكوف اولين ناوي خواهد بود كه با تسليحاتي مهيب اعزام خواهد شد.» تسليحات مافوق صوت زيركن مي‌تواند با سرعت ۹ برابر سرعت صوت حركت كند و روسيه در سال گذشته پرتاب‌هاي آزمايشي زيركن را از كشتي‌هاي جنگي و زيردريايي‌ها انجام داده است.
در طرف مقابل، پوليتيكو گزارش داد كه ايالات متحده قرار است در بسته كمكي نظامي جديد خود، تسليحات هدايت‌شونده موسوم به «اكس‌كاليبر» را به اوكراين ارسال كند. كاخ سفيد روز جمعه اعلام كرد كه جو بايدن، رييس‌جمهوري امريكا توافقنامه را امضا كرده كه به موجب آن قرار است ۷۷۵ ميليون دلار كمك نظامي به اوكراين ارسال كند. در اين گزارش آمده است كه تسليحات «اكس‌كاليبر» به همراه اين كمك‌ها ارايه نمي‌شوند و تاريخ دقيق ارسال آنها در دست بررسي است. امريكا قصد دارد اين تسليحات جديد كه مي‌توانند «مواضع و مراكز فرماندهي روسيه» را هدف قرار دهند به نيروهاي اوكرايني تحويل دهد. بسته كمك‌هاي نظامي اعلام شده از سوي كاخ سفيد شامل ۱۶ توپ ۱۰۵ ميلي‌متري، ۱۵ فروند پهپاد شناسايي «اسكن‌ايگل»، ۱۵۰۰ موشك ضدتانك، ۴۰ دستگاه خودروي سبك با قابليت ضدمين و ۲۰۰۰ مهمات ضد زره براي تسليحات موسوم به «كارل گوستاف» است. از جمله ديگر تجهيزات موجود در اين بسته كمكي نظامي مي‌توان به ۱۰۰۰ موشك ضد تانك جاولين و مهماتي براي سامانه‌هاي راكتي موسوم به «هيمارس» اشاره كرد.