نگاهي به كتاب غلو
محصول جهل
ساده‌انگاري و زياده‌خواهي
محمود فاضلي
در نيمه دوم قرن دوم هجري، جمعي از غاليان افراطي، مكتب «غلو» را تاسيس كردند. معناي لغوي اين واژه شامل همه كساني است كه درباره شخص يا چيزي به هر نوعي غلو كنند و اختصاص به گروه و فرقه خاصي ندارد. غلو به معناي افراط و ارتفاع و بالا رفتن و تجاوز از حد و حدود هر چيز مي‌باشد. «غلو» به عنوان جرياني انحرافي در دين و دينداري و نيز اهل غلو از ديرباز از پديده‌ها و معضلات فرهنگ اسلامي نزد مسلمانان شناخته مي‌شوند. «غلو» در لغت به معناي تجاوز و زياده‌روي از حد و اندازه است؛ «غاليان»: كساني هستند كه به امير مومنان و امامان ديگر از نسل آن حضرت نسبت خدايي دادند. جهل و محبت زياد از سوي شيعيان ساده‌دل و رسيدن به جاه و مال از سوي رهبران «غلات»، از مهم‌ترين انگيزه‌هاي غلوكنندگان است. پيدايش غلو و گروههايي با نام غالي از زيانبارترين انحرافات درون شيعه بود كه در تخريب چهره تشيع، تاثير بسزايي داشت. اين گروه در طول تاريخ، خود را به عنوان شيعه در صفوف شيعيان جاي دادهاند و با مطرح كردن عقايد خرافي و جعل احاديث زمينه تبليغاتي براي دشمنان و مخالفان دين اسلام را فراهم ساخته همچنين زمينه نفرت ديگر مسلمانان را از تشيع فراهم مي‌آورد. شهرت و محبوبيت تدريجي شيعه، عده‌اي از غاليان را واداشت تا به اين جريان نفوذ كنند و آن را از درون نابود نمايند و چهره خارجي ناخوشايندي به آن بدهند يا در چشم نظاره‌گر بيروني، شيعه را جرياني بي‌قيد نشان دهند كه اهميتي به فروعات ديني نمي‌دهند. آنها براي ترويج مسلك خود رواياتي ساختند و به ائمه اهل بيت(ع) نسبت دادند تا مردم سخنان‌شان را قبول كنند. با اينكه ائمه(ع) شديدا با اين غاليان مبارزه مي‌كردند، آنان توانستند مسلك خود را ترويج كنند. اين گروه منحرف افكار خود را در قالب حديث مي‌ريختند و به ائمه(ع) نسبت مي‌دادند و عده‌اي را مامور كرده بودند تا به صورت عوامل نفوذي خود را طرفدار ائمه معرفي كنند و بعد از آنكه اطمينان اصحاب ائمه را جلب كردند كتاب‌هاي اصحاب ائمه را بگيرند به نام اينكه مي‌خواهند اخبار آنها را رونويسي كنند آنگاه اخبار جعلي را وارد كتاب‌هاي رونويس شده مي‌كردند و اصل كتاب‌ها را به صاحبان آنها برمي‌گرداندند. اين كتاب‌ها رونويسي و تكثير مي‌شده و بين مردم منتشر مي‌گشت، در حالي كه كسي نمي‌دانست اين اخبار جعلي كه در اين كتاب‌ها هست به دست صاحبان اين كتاب‌ها نوشته نشده و از مجعولات غاليان است و بدين‌گونه كتاب‌هايي كه مشتمل بر روايات جعلي و غلوآميز بوده همه جا منتشر مي‌شد و به شهرهاي ديگر مي‌رفت و در همه دنياي اسلام رواج مي‌يافت، آنگاه مرحوم كليني كه فرضا مي‌خواست روايات را از كتاب‌هاي اصحاب ائمه بگيرد و در كتاب كافي بنويسد از كتاب‌هايي كه به نام اصحاب ائمه بود و در بازار وجود داشت اين اخبار را مي‌گرفت و در كتاب كافي مي‌آورد.
نويسنده اعتقاد دارد جماعتي از اهل قلم فريب غاليان را خورده و غاليان توانسته‌اند جماعت معتنابهي از اهل قلم را به دنبال خود بكشانند و مكتب غلو را تقويت كنند و اين به ما مي‌فهماند كه اين غاليان تا حد زيادي در كار خود موفق شده و به هدف‌شان رسيده‌اند. در اين شرايط بر اهل علم فرض است كه دست به كار شوند و با اين سم مهلك غلو مبارزه كنند. كتاب حاضر به نام «غلو» نامگذاري شده است به همين منظور به رشته تحرير درآمده و بر صاحبان انديشه و خرد عرضه شده است. اين كتاب 184 صفحه‌اي از دو فصل اصلي تشكيل شده است. فصل يكم با عنوان «غلو يك جريان فكري انحرافي»، به بررسي غلو در مذاهب مختلف اسلامي مي‌پردازد. در اين فصل موضوعاتي همچون «مبارزه اسلام با غلو، غلو درباره ابوحنيفه، غلو در مذمت ابوحنيفه، غلو درباره مالك، غلو درباره شافعي، غلو در مذمت شافعي، غلو درباره خلفا و...» مورد اشاره قرار گرفته است. فصل دوم با نام «مثلث سوم» به تدقيق در چگونگي ورود غلو به مذهب شيعه اختصاص دارد. به نظر نويسنده كتاب، ضلع يكم اين مثلث را گروه دشمنان ائمه(ع) تشكيل مي‌دادند، اما ضلع دوم، عشرت طلباني بودند كه مي‌خواستند هرگونه كامجويي و هرزگي را با توجيه ديني انجام دهند و ضلع سوم را نيز بعضي از دوستان دلباخته ائمه(ع) مي‌ساختند. در اين فصل جعل حديث براي اهداف سياسي، ديدگاه امام صادق(ع) در اين زمينه، امام علي(ع) و پيروان ابوالخطاب، غلو محور اصلي تفكر ابوالخطاب، جعل حديث براي منافع مادي و موضوعاتي در اين زمينه مورد بحق و بررسي قرار گرفته است. نعمت‌الله صالحي نجف‌آبادي زاده 1303 در نجف‌آباد اصفهان (درگذشته 16 ارديبهشت 1385 در تهران) مجتهد، متكلم، تاريخ پژوه و فقيه شيعه بود. برخي از صالحي نجف‌آبادي به عنوان پيشگام روشنفكري درون ديني معاصر ياد كرده‌اند. صالحي نجف‌آبادي بر اهميت مباني كلامي و اخلاقي شريعت اسلام و لزوم تطبيق فقه و اصول با آنها تاكيد داشت و در رويكرد اجتهادي خود، بر اهميت دلايل عقلي و نقلي معتبر تاكيد دارد.