هم مسكو و هم كي‌يف تمايلي به پايان جنگ با شرايط فعلي ندارند
روسيه- اوكراين، يك جنگ فرسايشي
محمدحسين لطف‌الهي
فرمان رييس‌جمهور روسيه در راستاي افزايش نيروهاي نظامي اين كشور و تلاش كي‌يف براي افزايش توان انساني و لجستيكي ارتش اوكراين نشان مي‌دهد دو طرف براي جنگي فرسايشي، طولاني و خسته‌كننده كه ممكن است دست‌كم يك سال يا بيشتر طول بكشد آماده مي‌شوند.
ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه كه توانسته پس از آغاز جنگ، مخالفان داخلي خود را وادار به سكوت كند و با كنترل شرايط اقتصادي اصلي‌ترين مانع براي ادامه جنگ را از ميان بردارد، انگيزه‌اي براي متوقف ساختن حمله سراسري به اوكراين تا پيش از رسيدن به اهداف خود ندارد. در مقابل به نظر مي‌رسد اوكرايني‌ها نيز تمايلي به سازش يا پذيرش شكست و تن دادن به خواسته‌هاي روسيه نداشته باشند. ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين، روز جمعه به ملت خود هشدار داد كه زمستان پيش رو «سخت‌ترين زمستان در تاريخ ما» خواهد بود و اين اظهارات در كنار توجه ويژه كي‌يف به تقويت دايمي نيروهاي نظامي و كمك‌هايي كه از سوي ايالات متحده و ساير كشورهاي غربي ارسال مي‌شود، نشان‌دهنده آن است كه طرفين نه تنها اراده‌اي براي پايان دادن سريع به جنگ ندارند بلكه در حال آماده‌سازي شرايط به منظور ادامه جنگ فرسايشي براي مدتي طولاني هستند.
به گزارش «اعتماد»، در هفته‌هاي اخير تقابل نيروهاي روسيه و اوكراين محدود به درگيري‌ها در خط مقدم و حملاتي در مقياس كوچك در مناطق ديگر بوده كه به پيشروي يا عقب‌نشيني جدي هيچ كدام از آنها منجر نشده است. كارشناسان معتقدند اين وضعيت به معناي كمرنگ شدن تمايل طرفين به جنگيدن نيست، بلكه نشان‌دهنده يك وقفه كوتاه به ميل دو طرف است تا زمينه براي تداوم نبرد براي مدتي طولاني در داخل هر دو كشور آماده شود.
روزنامه نيويورك تايمز مي‌نويسد: «اوكراين به‌رغم اينكه براي ماه‌ها وعده برنامه‌ريزي براي يك ضدحمله در مقياس بزرگ را مي‌داد و مقام‌هاي اين كشور از تلاش جدي براي بازپس‌گيري مناطق تحت اشغال روسيه صحبت مي‌كردند، تنها به ضدحمله‌هايي محدود بسنده كرد و روسيه نيز با اينكه وعده داده بود حملات عليه شبه جزيره كريمه را با شدت تلافي خواهد كرد، ترجيح داد به حملاتش عليه نيروهاي اوكرايني شدت نبخشد.»
چه خواهد شد؟
روسلان پيوخوف، تحليلگر مركز بررسي استراتژي‌ها و تكنولوژي‌ها در مسكو درباره اين مساله مي‌گويد: «تحليل‌هايي مبني بر اينكه جنگ اوكراين تا كريسمس يا تا بهار آينده پايان خواهد يافت، اشتباه هستند و بر مبناي نگاه نادرست به موضوع مطرح مي‌شوند.»
ساير تحليلگران روس نيز از اقدام اخير رييس‌جمهور اين كشور مبني بر افزايش نيروهاي نظامي اين برداشت را دارند كه اين اقدام «تنها يك شروع در برابر جنگ غربي‌هاست.» ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه، پنجشنبه فرماني را براي اضافه كردن ۱۳۷ هزار سرباز به ارتش امضا كرد. بدين‌ترتيب جمعيت سربازان ارتش روسيه ۱۴درصد افزايش مي‌يابد و در كل به بيش از يك ميليون و ۱۵۰ هزار نفر مي‌رسد. پنتاگون، وزارت دفاع امريكا مي‌گويد شواهد زيادي در دست دارد كه نشان مي‌دهند نزديك به ۸۰ هزار سرباز روس در جنگ با اوكراين كشته يا زخمي شده‌اند. امريكا از شهروندانش خواست «فورا» اوكراين را ترك كنند. كاخ كرملين مي‌گويد تنها سربازان قراردادي داوطلب در آنچه «عمليات ويژه در اوكراين» مي‌خواند، شركت كرده‌اند و بارها ادعاهايي مبني «بسيج گسترده» را رد كرده است. تمامي مردان روسيه كه بين ۱۸ تا ۲۷ ساله‌اند بايد يك سال در ارتش خدمت كنند، اما بخش زيادي از آنها به بهانه بيماري يا سال‌هاي دانشگاه از رفتن به سربازي اجتناب مي‌كنند. سهم مرداني كه از سربازي اجتناب مي‌كنند به ويژه در مسكو، پايتخت و ساير شهرهاي بزرگ بسيار بيشتر از شهرهاي كوچك‌تر است. ايگور كوروتچنكو، تحليلگر دفاعي نزديك به دولت روسيه با اشاره به خبر افزايش تعداد سربازان مي‌گويد: «اين فقط يك شروع است. آنها تحريم مي‌كنند و ما بر تعداد سربازان خود مي‌افزاييم.»
در غرب هم حمايت‌ها از اوكراين ادامه دارد. روز گذشته ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين اعلام كرد كه در يك تماس تلفني با جو بايدن، همتاي امريكايي‌اش درباره «اهميت پاسخگو كردن روسيه درباره جنگ اوكراين» گفت‌وگو كرده و از حمايت نظامي ايالات متحده صميمانه تشكر كرده است. كاخ سفيد روز چهارشنبه با صدور بيانيه‌اي از تخصيص يك بسته كمك نظامي حدودا ۳ ميليارد دلاري به اوكراين خبر داد. در بيانيه كاخ سفيد در اين خصوص آمده است كه واشنگتن به حمايت از مردم اوكراين در ادامه مبارزه براي دفاع از حاكميت خود متعهد است. نخست‌وزير انگليس ضمن اعلام بسته جديد كمك تسليحاتي كشورش به اوكراين اظهار كرد كه بايد با هرگونه تلاش براي عادي‌سازي روابط با روسيه مقابله كرد.
از اين حمايت‌ها و همچنين نوع نگاه زلنسكي به جنگ مي‌توان چنين برداشت كرد كه از نگاه اوكراين و متحدانش نيز جنگ همچنان بايد ادامه داشته باشد. اما يك مساله مي‌تواند شرايط را تغيير دهد؛ عدم تمايل برخي قدرت‌هاي اروپايي به ادامه جنگ.
تغيير‌دهنده احتمالي بازي
در اروپا، برخي قدرت‌هاي بزرگ سياست ادامه جنگ تا تحميل شكست بر روسيه را نمي‌پسندند و هرچند مستقيما درباره آن اظهارنظر نمي‌كنند اما ترجيح‌شان گفت‌وگوهاي سريع براي پايان جنگ است. روز جمعه آنالنا بربوك، وزير امور خارجه آلمان در مصاحبه با كانال آلماني ZDF گفت كه «نيروهاي كشورش با كمبود شديد انبارهاي تسليحاتي روبه‌رو هستند و خاطرنشان كرد كه «چشم‌انداز حمايت نظامي از كي‌يف ممكن است رو به نابودي باشد.» مكرون رييس‌جمهور فرانسه نيز پيش‌تر از اين مساله صحبت كرده بود اما پس از فشارهاي گسترده از طريق رسانه‌ها و سياستمداران كشورهاي حامي ادامه جنگ، حرف خود را پس گرفت. به نظر مي‌رسد اروپايي‌هايي كه تحت تاثير تبعات اقتصادي جنگ قرار دارند تمايل كمتري به تداوم درگيري‌ها دارند و ترجيح مي‌دهند هرچه سريع‌تر بحران پايان يابد.
5 سناريو براي 6 ماه آينده
6 ماه از آغاز حمله روسيه به اوكراين مي‌گذرد، براي 6 ماه آينده بايد انتظار چه چيزهايي را داشت؟ روزنامه گاردين ۵ سناريو را براي اوكراين در جنگ با روسيه در نظر گرفته و نوشته است:
۱. جنگ احتمالا حداقل براي يكسال ادامه خواهد داشت، اما اساسا به بن‌بست رسيده است و شدت آن در حال كاهش است. شايد 6 ماه از جنگ گذشته باشد، اما نه اوكراين و نه روسيه با وجود خساراتي كه متحمل شده‌اند، آماده توقف جنگ نيستند. براساس ترجمه ايسنا، اوكراين مي‌خواهد سرزمين‌هاي اشغال شده را پس بگيرد و روسيه مي‌خواهد فشار و درد را نه تنها به حريف خود بلكه به غرب نيز ادامه دهد. كرملين معتقد است كه زمستان به نفع او خود خواهد بود. هر دو طرف خسته به نظر مي‌رسند.
۲. اوكراين هيچ وسيله‌اي براي ضدحمله متعارف موثر ندارد، يكي از مقامات ارشد دولت به‌طور خصوصي اعتراف كرد كه «ما ظرفيت كافي براي عقب راندن روس‌ها را نداريم.» كي‌يف استراتژي خود را به حملات موشكي دوربرد و حملات جسورانه نيروهاي ويژه به پايگاه‌هاي روسيه در اعماق خط مقدم تغيير داده است. ميخاييلو پودولياك، مشاور كليدي رياست‌جمهوري گفته است كه هدف «ايجاد هرج و مرج در داخل نيروهاي روسيه» است، اما در حالي كه اين كار تاثير مهاجم را كمرنگ مي‌كند، بعيد است كه منجر به فروپاشي مهاجمان در خود و واگذاري داوطلبانه خرسون شود.
۳. روسيه همچنان مي‌خواهد راه خود را به پيش ببرد، اما احتمالا توجه اين كشور به حفظ دستاوردهاي خود معطوف خواهد شد. روسيه هيچ طرح تهاجمي جديدي در پيش ندارد. كرملين ممكن است به آنچه در آغاز جنگ اميدوار بود دست نيافته باشد، اما روسيه اكنون بخش‌هاي وسيعي از خاك اوكراين را در شرق و جنوب در اختيار دارد و فعالانه درباره برگزاري همه پرسي الحاق صحبت مي‌كند. با نزديك شدن به هواي سردتر، احتمالا روي تحكيم آنچه كه دارد تمركز مي‌كند.
۴. زمستان بحران جديد پناهجويان را تسريع مي‌كند و فرصتي را براي هر كسي كه مي‌تواند به بهترين شكل آماده شود، ايجاد مي‌كند زمستان در تفكر استراتژيك براي هر دو طرف برتري دارد. يكي از مقامات بشردوستانه پيش‌بيني كرد كه موج جديدي از مهاجرت در زمستان رخ مي‌دهد و شايد حدود ۲ ميليون نفر از مرز به لهستان عبور كنند. روس‌ها زمستان را يك فرصت مي‌دانند. اوكراين مي‌ترسد روسيه شبكه انرژي را هدف قرار دهد و معضل گرمايش را حادتر كند و به سادگي نيروگاه هسته‌اي بزرگ زاپوريژيا را خاموش كند. مسكو همچنين مي‌خواهد مشكل غرب بر سر هزينه‌هاي انرژي را طولاني‌تر كند و انگيزه‌اي براي افزايش فشار دارد. با اين حال، بهار مي‌تواند زمان يك حمله مجدد باشد.
۵. غرب بايد تصميم بگيرد كه آيا مي‌خواهد اوكراين پيروز شود يا فقط ادامه دهد. اوكراين بدون كمك نظامي غرب شكست مي‌خورد، اما در هيچ نقطه‌اي تاكنون، غرب به اندازه كافي توپخانه يا سلاح‌هاي ديگر، مانند جت‌هاي جنگنده عرضه نكرده است. سياستمداران در مورد نياز به وادار كردن روسيه به بازگشت به مرزهاي قبل از جنگ صحبت مي‌كنند اما مواد كافي براي انجام آن را فراهم نمي‌كنند. در عين حال، نيازهاي بشردوستانه اوكراين در حال افزايش است. براي مثال، پول كافي براي بازسازي وجود ندارد و بسياري از خانه‌ها در شمال شرق و شمال غرب كي‌يف پنج ماه پس از خروج روس‌ها ويران شده‌اند و اغلب ساكنان نااميد در گاراژها يا سازه‌هاي موقت در محل زندگي مي‌كنند. افرادي كه در داخل آواره شده‌اند اغلب مجبورند در مدارس يا مهدكودك‌ها زندگي كنند، محل اقامت موقتي كه مردم براي ماندن در آن براي مدت طولاني تلاش مي‌كنند. اوكراين به دليل جنگ ماهانه ۵ ميليارد دلار (۴.۲ ميليارد پوند) شكاف بودجه دارد. كمك و ساخت و ساز چندين برابر هزينه خواهد داشت.