قمار مرگ و زندگي براي اروپا

محمدحسين  لطف‌الهي

مقام‌هاي ارشد كشورهاي گروه هفت روز جمعه توافق كردند كه به منظور كنترل قيمت انرژي در جهان و همچنين محدود كردن درآمدهاي ارزي دولت روسيه از محل فروش نفت، طرحي بلندپروازانه را دنبال كنند؛ طرحي كه قرار است به تعيين سقف قيمت براي خريد نفت خام روسيه منجر شود، فشار تحريم‌ها عليه اين كشور را افزايش دهد و همزمان از تاثيرات منفي اين تحريم بر بازارهاي جهاني بكاهد. كارشناسان اما هشدار مي‌دهند مقابله به مثل روسيه -كه مسكو از هم‌اكنون طرح آن را آماده دارد- مي‌تواند تاثيرات مخربي بر بازار انرژي داشته باشد.

وزراي دارايي گروه هفت كشور صنعتي (G7) در بيانيه‌اي اعلام كرده‌اند كه به زودي جزييات اين طرح شامل ميزان دقيق سقف قيمت نفت روسيه اعلام خواهد شد. دولت ايالات متحده كه اصلي‌ترين حامي طرح تعيين سقف قيمت براي نفت روسيه به شمار مي‌رود مدعي است كه با اجراي آن اهدافي نظير «كاهش قيمت نفت» و همچنين «كاهش درآمدهاي نفتي روسيه كه ولاديمير پوتين رييس‌جمهور اين كشور از آن براي تامين مالي جنگ اوكراين استفاده مي‌كند» كاهش خواهد يافت.
اين وزرا پس از نشست مجازي، به تشكيل كارتل خريداران متعهد شدند. با اين حال گفتند، جزييات اصلي از جمله سقف هر بشكه بعدا بر اساس ورودي‌هاي فني كه مورد توافق كشورهاي اجراكننده اين موضوع قرار خواهد گرفت، تعيين خواهد شد. اين وزرا گفتند: «ما طرح سياسي مشترك خود را براي نهايي كردن و اجراي يك ممنوعيت جامع خدماتي كه امكان حمل و نقل دريايي نفت خام و فرآورده‌هاي نفتي روسيه را در سطح جهان فراهم مي‌كند، تاييد كرديم.‌» براساس اين بيانيه، خدمات حمل‌ونقل دريايي كشورهاي غربي از جمله بيمه و تامين مالي در صورتي براي محموله‌هاي نفت خام روسيه مجاز است كه با سقف قيمت تعيين‌شده يا كمتر از آن خريداري شود. وزراي گروه هفت كشور صنعتي اعلام كردند تا 5 سپتامبر كه تحريم‌هاي جديد اتحاديه اروپا در مورد ممنوعيت واردات نفت روسيه آغاز مي‌شود، اين طرح نهايي خواهد شد.
با اين اقدام كشورهاي نيازمند اين كالا خواهند توانست نفت روسيه را خريداري كنند، اما به قيمتي نازل و تنها تا سقفي كه يك ائتلاف بين‌المللي به رهبري گروه هفت آن را تعيين كند. نفتكش‌ها و شركت‌هاي بيمه تنها در صورتي مجاز به ارايه خدمات حمل و نقل نفت روسيه هستند كه قيمت نفت حداكثر در سقفي باشد كه ائتلاف يادشده تعيين مي‌كنند.
سوال اصلي پيش روي طراحان و حاميان طرح تعيين سقف قيمت براي نفت روسيه اين است كه با واكنش‌هاي قابل پيش‌بيني مسكو آيا اهداف مذكور دست‌يافتني به نظر مي‌رسد؟

واكنش روسيه
تنها اعلامي رسمي اين خبر كافي بود كه روسيه براي انتقام آماده شود. تنها ساعاتي پس از آنكه وزراي دارايي گروه هفت از طرح خود رونمايي كردند، شركت روسي گازپروم اعلام كرد كه به «دليل نقص فني» ضرب‌الاجل روز شنبه براي ازسرگيري انتقال گاز به اروپا از طريق خط‌ لوله «نورداستريم ۱» را به تعويق انداخته است. خط لوله «نورد استريم ۱» كه از بستر درياي بالتيك عبور مي‌كند، قرار بود پس از سه روز توقف براي تعمير و نگهداري، ساعت ۱۰ روز شنبه فعاليت خود را ازسر بگيرد. شركت دولتي گاز پروم كه انحصار صادرات گاز روسيه را در اختيار دارد، روز جمعه اعلام كرد تا زماني كه نشت نفتي در يك توربين اصلي را بر‌طرف نكند، نمي‌تواند انتقال گاز را از‌سر بگيرد. گاز پروم تاريخي را براي از‌سرگيري انتقال گاز اعلام نكرده است، با اين حال شركت زيمنس انرژي كه كار ارايه خدمات به توربين‌هاي نورد استريم ۱ را به عهده دارد، مي‌گويد كه چنين نشتي نمي‌تواند مانع از ادامه فعاليت خط لوله شود. زيمنس اضافه كرده است، ايستگاه كمپرسور «پورتووايا»، جايي كه نشت در آن كشف شد، داراي توربين‌هاي ديگري براي ادامه كار نورد استريم است. اروپايي‌ها معتقدند اقدام روسيه نوعي انتقام‌جويي محسوب مي‌شود و روس‌ها از گاز به عنوان يك «سلاح اقتصادي» استفاده مي‌كنند. اريك مامر، يكي از سخنگويان اتحاديه اروپا روز شنبه گفت: «بهانه‌هاي غيرواقعي» روسيه نشان‌دهنده نيت واقعي اين كشور است.
مسكو همچنين اعلام كرد كه كشورهايي را كه سقف قيمت نفت براي روسيه تعيين كنند، تحريم‌ مي‌كند و از فروش نفت به آنها خودداري خواهد كرد. به گفته مقام‌هاي ارشد كاخ كرملين، اين اقدام نتيجه‌اي جز «بي‌ثباتي» در بازار انرژي ندارد. دميتري پسكوف، سخنگوي كاخ كرملين جمعه گفت: «شركت‌هايي كه سقف قيمت براي نفت روسيه اعمال كنند، جايي در ميان دريافت‌كنندگان نفت روسيه نخواهند داشت.» او افزود: «در جايي كه قوانين بازار حاكم نباشد، ما به سادگي تصميم خواهيم گرفت كه حضور نداشته باشيم.»

راه طولاني، موانع زياد
براي اجراي طرح تعيين سقف قيمت براي نفت روسيه، نياز است كه كشورهاي غربي موانع بسياري را پشت سر بگذارند و مسيري طولاني را طي كنند. در حال حاضر و براساس آماري كه روزنامه نيويورك‌تايمز منتشر كرده، كشورهاي اروپايي مجموعا روزانه 2 ميليون بشكه نفت روسيه را مصرف مي‌كنند كه در مقايسه با شرايط پيش از جنگ اوكراين مصرف آنها كاهش داشته است. از سوي ديگر، اتحاديه اروپا پس از آغاز جنگ اوكراين طرحي را به تصويب رساند كه با اجراي كامل آن -‌كه حدودا يك سال زمان مي‌برد‌- واردات نفت روسيه از سوي كشورهاي عضو اين اتحاديه مجموعا 90‌درصد كاهش مي‌يابد.
هدف مقام‌هاي غربي اين است كه تا ماه دسامبر اجراي طرح سقف قيمت را آغاز كنند. آنها اميدوارند كه اجراي اين طرح بتواند از تبعات ناشي از تحريم روسيه روي بازار انرژي بكاهد و قيمت‌ها تعديل شود. مقام‌هاي دولت بايدن به كشورهاي اروپايي هشدار داده‌اند كه اگر واردات نفت روسيه تا پايان سال به مقدار مشخص شده كاهش يابد و طرح تعيين سقف قيمت نفت اجرايي نشده باشد، ممكن است قيمت هر بشكه نفت به بيش از 200 دلار برسد.
كارشناسان با اين طرح با احتياط برخورد مي‌كنند رِيچل زي‌يمبا، يكي از اعضاي ارشد مركز امنيت جديد امريكا در اين باره مي‌گويد: «توافقي كه روز جمعه از آن رونمايي شد، بيش از آنكه پاسخي به سوالات موجود باشد سوالات بيشتري را ايجاد كرد و چشم‌اندازي از يك مسير چالش‌برانگيز را پيش روي ما گذاشت كه پيش‌بيني مقصد نهايي و نتيجه در آن دشوار است.» به گفته او، «طرح مذكور بسيار فني است و اجراي كامل و نظارت بر آن دشوار خواهد بود.»
يكي ديگر از مشكلات پيش‌ روي طرح گروه هفت و تحريم‌هاي اتحاديه اروپا اين است كه همزمان با كاهش خريد نفت روسيه از سوي آنها، كشورهاي ديگري هستند كه خريد خود را به‌شدت افزايش داده‌اند. روزنامه واشنگتن‌پست مي‌نويسد: «چين خريد نفت از روسيه را بسيار افزايش داده و تخفيف‌هايي جدي نيز در اين مسير دريافت مي‌كند.» 
آمار تحليلگران كالاي شركت كپلر نشان مي‌دهد چين و هند كه بزرگ‌ترين و سومين واردكننده بزرگ جهان 
به شمار مي‌روند، در ماه جولاي ۱،۸۵ ميليون بشكه در روز از كل ۴،۴۷ ميليون بشكه در روز صادرات روسيه را دريافت كردند. به اين ترتيب، اين دو كشور ۴۱،۴ درصد از كل صادرات نفت روسيه را در ماه جولاي دريافت كردند كه در مقايسه با ۲۱،۷ درصد در ماه جولاي سال گذشته، تقريبا دو برابر شده است.
دولت هند چندي قبل با فشاري بي‌سابقه از سوي كشورهاي غربي و به ويژه ايالات متحده روبه‌رو شده بود كه دست از خريد نفت روسيه بردارد يا آن را كاهش دهد اما دهلي نو اين درخواست را رد كرد.