ولاديمير پوتين در نشست اقتصادي ولادي‌وستاك:
ما برنده بوديم، نه بازنده
فرصت‌های جدیدی برای ورود به بازارهای ایران و خاورمیانه پیدا کرده‌ایم
محمدحسين لطف‌الهي
رييس‌جمهور روسيه روز چهارشنبه ابزار اصلي كشورهاي غربي براي مقابله با روسيه يعني تحريم را ناكارآمد خواند و تاكيد كرد كه منزوي ساختن روسيه از طريق تحريم‌ها غيرممكن است؛ ادعايي كه ممكن است در شرايط فعلي دلايلي نظير درآمد كم‌نظير مسكو از طريق صادرات انرژي و ناكامي غرب در جلوگيري از تامين مالي ماشين جنگي روسيه براي اثبات درستي آن وجود داشته باشد، اما مشخص نيست در صورت تداوم روند فعلي تحريم‌ها و پيدا شدن گزينه‌هاي جايگزين براي محصولات صادراتي روسيه نيز مسكو همچنان بتواند آن را تكرار كند.
ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه روز چهارشنبه در مجمع اقتصادي شرق (EEF) در ولادي‌وستاك روسيه سخنراني كرد. مجمع اقتصاد شرق با هدف تشويق به سرمايه‌گذاري خارجي در منطقه خاور دور روسيه، سالانه در شهر ولادي‌وستاك برگزار مي‌شود. در اين سخنراني كه محتواي اصلي آن انتقاد از سياست‌هاي غرب و دفاع از رويكرد مسكو در قبال مساله اوكراين بود، پوتين تلاش كرد تا بگويد روسيه پيروز اصلي جنگ اوكراين بوده است: «روسيه از ۲۴ فوريه كه عمليات ويژه در اوكراين را آغاز كرد، هيچ چيز را از دست نداده است. دستاورد اصلي تقويت حاكميت روسيه است. من مطمئن هستم كه ما چيزي [با شروع عمليات در اوكراين] از دست نداده‌ايم و چيزي را از دست نخواهيم داد. دستاورد اصلي تقويت حاكميت ماست و اين نتيجه اجتناب‌ناپذير آنچه اكنون در حال به دست آمدن است.» وي در بخش ديگري از صحبت‌هايش تاكيد كرد: «رويدادهاي سال جاري اهميت ويژه عاملي مانند در دسترس بودن مواد خام را تاييد كرده كه بدون آن سازماندهي هر گونه توليدي غيرممكن است. روسيه تقريبا تنها كشوري در جهان است كه قادر به تامين منابع طبيعي مورد نياز خود است. خاور نزديك در اينجا نقش مهمي را ايفا مي‌كند: نفت، گاز طبيعي، زغال‌سنگ، مواد معدني، چوب، منطقه مهم‌ترين منبع براي بازار داخلي و شركاي خارجي ماست.»
وي ضمن بيان اينكه امريكا پايه‌هاي نظم اقتصادي جهان را تضعيف كرده، گفت: «كرونا با چالش‌هاي ديگر جايگزين شده كه كل جهان را تهديد مي‌كند، ما در مورد تب تحريم صحبت مي‌كنيم.» او افزود: «تحريم‌هاي ضد روسيه باعث تعطيلي كسب‌وكارها در اروپا مي‌شود. امريكا، انگليس و اتحاديه اروپا با بحران‌هاي اجتماعي و اقتصادي مواجه هستند، زيرا سران آنها به نيازهاي مردم خود بي‌توجهي مي‌كنند.» ولاديمير پوتين در اين نشست تلاش كشورهاي غربي براي انزواي روسيه را محكوم به شكست و تهديدي براي سراسر جهان خواند و گفت: «مهم نيست عده‌اي براي انزواي روسيه چقدر تلاش مي‌كنند، چنين چيزي غيرممكن است.»
پوتين راست مي‌گويد؟
ولاديمير پوتين در شرايطي مي‌گويد كه روسيه منزوي نشده كه آمارهاي اقتصادي نيز ادعاي او را - دست‌كم در شرايط فعلي - تاييد مي‌كند. روسيه در شش ماه نخست پس از تهاجم نظامي به خاك اوكراين به‌رغم تحريم‌هاي وضع شده از سوي غرب دست‌كم ۱۵۸ ميليارد يورو از صادرات انرژي درآمد كسب كرده است. به گزارش يورونيوز، اين ميزان عايدي از صادرات انرژي در حالي نصيب روسيه شده كه بيش از نيمي از درآمد كسب شده حاصل فروش محصولات بخش انرژي به كشورهاي اتحاديه اروپا بوده است. انديشكده مركز تحقيقات انرژي و هواي پاك با انتشار يافته‌هاي يك پژوهش در اين خصوص خواستار تحريم‌هاي موثرتر عليه مسكو شده است. يافته‌هاي اين مركز تحقيقاتي در فنلاند نشان مي‌دهد كه افزايش قيمت سوخت‌هاي فسيلي به‌رغم كاهش حجم صادرات، درآمد روسيه را افزايش داده است. در گزارش منتشر شده از مركز تحقيقات انرژي و هواي پاك (CREA) آمده است: «صادرات سوخت فسيلي از آغاز تهاجم نظامي به خاك اوكراين به اين سو حدود ۴۳ ميليارد يورو براي بودجه فدرال روسيه عايدي داشته و به هزينه‌كرد جنايات جنگي در اوكراين كمك كرده است.» آمار و ارقام منتشر شده در اين گزارش كه به يافته‌هاي يك پژوهش اختصاص دارد به دوره شش ماهه پس از حمله روسيه به اوكراين در ۲۴ فوريه مربوط مي‌شود. به گزارش مركز تحقيقات انرژي و هواي پاك فنلاند، ممنوعيت اتحاديه اروپا بر واردات زغال‌سنگ روسيه اما موثر بوده است؛ به نحوي كه هم‌اكنون چين جايگزين آلمان و بزرگ‌ترين مشتري سوخت فسيلي روسيه شده است. با اين حال بنا به گزارش انديشكده مركز تحقيقات انرژي و هواي پاك، بخش نفت روسيه همچنان پررونق است و از زمان شروع جنگ، حجم صادرات در اين بخش به بيش از ۱۹ درصد افزايش يافته است. اين مركز تحقيقاتي خواستار وضع قوانين و اجراي محدوديت‌هاي بيشتر در زمينه صادرات نفت روسيه شده و از اتحاديه اروپا و بريتانيا خواسته است كه براي اين منظور از اهرم فشار خود در بخش حمل و نقل جهاني استفاده كنند.
وضعيتي كه پايدار نخواهد بود
تحريم‌هاي اروپا بر صادرات نفت روسيه قرار است تا ۵ دسامبر اجرايي شود. هدف اين تحريم‌ها كاهش واردات نفت روسيه به كمتر از 10 درصد ميزان قبلي است. از ديگر سو، كشورهاي عضو گروه هفت متعهد شده‌اند كه براي نفت خام روسيه سقف قيمت اعمال كنند، اقدامي كه روسيه را از بسياري از درآمدهاي نفتي خود محروم مي‌كند. ايالات متحده ماه‌هاست كه خواستار اعمال سقف قيمت براي توليدات نفت روسيه است. واشنگتن همچنين اعتقاد دارد كه تحريم‌هاي غرب بر محصولات انرژي روسيه سبب افزايش قيمت‌ها شده و به مسكو در تامين هزينه جنگي كه به راه انداخته كمك كند. غرب علاوه بر نفت، در حوزه گاز نيز تلاش مي‌كند تا جايگزين‌هايي براي گاز روسيه پيدا كند. اين مهم در كوتاه‌مدت امكان‌پذير نيست، اما در صورتي كه كشورهاي غربي اين مسير را ادامه دهند و با توليدكنندگان اصلي گاز در جهان براي تامين نيازهاي خود در ميان‌مدت به توافق برسند، كار براي روسيه سخت خواهد شد.
روسيه به گزينه جايگزين فكر مي‌كند
براي مسكو واضح است كه قرار نيست روند صادرات انرژي به غرب در همين سطح فعلي باقي بماند از همين‌رو نيز كرملين مدت‌هاست كه به گزينه‌هاي جايگزين فكر مي‌كند. پوتين در مجمع اقتصادي شرق گفت كه اكثريت قابل توجهي از كشورهاي آسيا-اقيانوسيه «منطق مخرب» تحريم‌هاي غرب را قابل قبول نمي‌دانند و افزود: «روابط تجاري بر اساس منافع دوجانبه، همكاري و فرصت‌هاي اقتصادي بيشتر به نفع شهروندان بنا مي‌شود.» او در سخنراني خود با تاكيد بر چرخش روسيه به سوي آسيا گفت: در حالي كه «آسيا آينده را شكل مي‌دهد، غرب در حال سقوط است.» رييس‌جمهور روسيه با اشاره به مسيرهاي شرقي و دالان حمل و نقل شمال-جنوب و بنادر درياي سياه به عنوان سه راهكار اصلي توسعه تجارت روسيه اشاره كرد و گفت: اين مسيرها «فرصت‌هاي تازه‌اي براي شركت‌‌هاي روسي فراهم مي‌كند تا وارد بازارهاي ايران، هند، خاورميانه و كشورهاي آفريقايي شوند و البته مسير برعكس براي اين كشورها.» پوتين پيش‌بيني كرد كه حجم كل حمل و نقل كالا در اين سه مسير اصلي تا سال ۲۰۳۰ ميلادي تا ۶۰ درصد افزايش پيدا كند. وي همچنين تصريح كرد كه روسيه و چين در مراودات تجاري از ارزهاي ملي روبل و يوان استفاده مي‌كنند.
احتمال لغو توافق صادرات غلات
در سخنراني پوتين و تكرار برخي مواضع مطرح شده در اين سخنراني از سوي مقام‌هاي ارشد روسيه، نشانه‌هايي از احتمال لغو توافق صادرات غلات وجود دارد. رييس‌جمهوري روسيه در نشست ولادي‌وستاك گفت كه بيشتر غلات صادراتي اوكراين به جاي رسيدن به كشورهاي فقير به اروپا مي‌رسد و همين مساله خطر بروز يك فاجعه انساني را دوچندان كرده است. روسيه و اوكراين حدود دو ماه پيش و با ميانجيگري تركيه و سازمان ملل متحد براي گشودن بندرهاي درياي سياه و از سرگيري صادرات غله اوكراين توافق كردند. دوكشور درگير در جنگ مجموعا حدود ۲۵ درصد غله جهان را تامين مي‌كنند. پوتين گفت: «در حال حاضر ۳۴۵ ميليون نفر در جهان ناامني غذايي دارند كه ۲.۵ برابر بيشتر از سال ۲۰۱۹ است، در حالي كه كشورهاي توسعه يافته همچنان به خريد مواد غذايي از بازارهاي جهاني ادامه مي‌دهند. افزايش قيمت‌ها در بازارهاي جهاني مي‌تواند يك تراژدي واقعي براي اكثر فقيرترين كشورهايي باشد كه با كمبود مواد غذايي، منابع انرژي و ساير كالاهاي حياتي مواجه هستند. مايلم به اعدادي اشاره كنم كه بر خطر اين مشكل تاكيد دارند: در سال ۲۰۱۹، ۱۳۵ ميليون نفر در جهان با كمبود شديد مواد غذايي مواجه شدند، اما اين تعداد اكنون با ۲.۵ برابر افزايش به ۳۴۵ ميليون نفر رسيده است. فقيرترين كشورها دسترسي به محصولات غذايي ضروري را بيشتر از دست مي‌دهند، زيرا كشورهاي توسعه يافته آنها را به صورت انبوه خريداري مي‌كنند. خريد انبوه توسط كشورهاي توسعه يافته باعث افزايش شديد قيمت‌ها مي‌شود.»
پيش‌تر در بامداد چهارشنبه، واسيلي نبنزيا، نماينده دايم روسيه در سازمان ملل متحد ضمن اشاره به عدم اجراي برخي مفاد توافقات استانبول در خصوص صادرات غلات از اوكراين به دليل باقي ماندن تحريم‌هاي غرب عليه روسيه، از احتمال فسخ اين قرارداد خبر داده بود. وي با بيان اينكه مسكو خواستار اجراي بخش مربوط به صادرات مواد غذايي روسيه در توافقات استانبول است، توضيح داد كه قرارداد مذكور بعد از مهلت چهار ماهه‌اش در نوامبر منقضي مي‌شود اما روسيه قصد ندارد در مذاكرات تمديد آن شركت كند. اين ديپلمات روس ادامه داد: «بخشي از توافقات استانبول كه مربوط به صادرات مواد غذايي از روسيه است، اجرا نمي‌شود، زيرا هنوز حتي يك كشتي روسي قادر به ترك كردن اسكله‌ها براي صادرات نيست.»
تحليلگران و نهادهاي بين‌المللي هشدار مي‌دهند كه در صورت عدم امكان صادرات غلات از روسيه و اوكراين به ساير نقاط جهان امكان تشديد بحران امنيت غذايي به ويژه در قاره آفريقا و مناطقي با وضعيت اقتصادي ضعيف‌تر وجود دارد.