جنگ رسانه‌اي عليه ايران و تهديد ارمنستان براي اهداف اقتصادي و منافع ملي
مهدي فيض‌اللهي
جنگ رسانه‌اي جمهوري باكو عليه ايران
جمهوري آذربايجان بعد از جنگ دوم قره‌باغ 2020، لفاظي‌ها و جنگ رسانه‌اي خود را عليه جمهوري اسلامي ايران آغاز كرده بود و در روزهاي‌هاي گذشته شاهد افزايش و به اوج رسيدن آن بوده‌ايم.
رسانه‌هاي ج.آذربايجان از پان‌آذريسم صحبت به ميان آورده و تبريز (آذربايجان شرقي) را از آن خود دانستند، همانطور كه قره‌باغ را خاك و سرزمين خود مي‌دانستند. پان‌آذريسم ادعايي است كه جمهوري آذربايجان با استفاده از آن به دنبال ايجاد آذربايجان بزرگ با متحد كردن جمهوري‌آذربايجان و مناطق آذري‌نشين ايران است.
در اين ارتباط و به دنبال جنجال رسانه‌اي باكو عليه ايران، مشاور امنيتي رسانه‌اي باكو كه قبلا مامور امنيت ملي بوده اظهار كرده است: «مي‌توانند به يك عمليات ويژه در خاك ايران دست بزنند».
بايد توجه كرد كه اين ادعا‌ها در شرايطي است كه جمهوري اسلامي ايران نه تنها قره‌باغ را خاك اسلام خوانده و از آزادي آن پيش‌تر سخن گفته و حمايت كرده است، در عمل هم به دنبال جنگ اول قره‌باغ و هجوم ارامنه و آواره شدن مردم جمهوري آذربايجان كمك‌هاي بسياري به آنها كرده و در روزهاي اخير نيز آزادي و مستقر شدن مسلمانان آذربايجاني را در منطقه لاچين و روستاهاي اطراف به آنها تبريك گفته بود.
سياست خارجي ج.آذربايجان
بر مبناي واقع گرايي تهاجمي
سياست خارجي جمهوري آذربايجان در سال‌هاي اخير را مي‌توان بر مبناي «واقع‌گرايي تهاجمي» ارزيابي كرد كه به دنبال بقا در شرايط آنارشي حاكم بر روابط بين‌الملل و بيشينه كردن قدرت خود است. گفته مي‌شود كه هدف ج.آذربايجان اين است كه با استفاده از مباحث قوميتي و هويتي و زبان مشترك، داخل مرزهاي ايران و مناطق آذري‌نشين آن تنش و درگيري ايجاد كرده و ايران را سرگرم مشكلات داخلي كند. هرچند درباره تجزيه ايران و جدايي آذربايجان جنوبي (مناطق آذري‌نشين ايران) و ايجاد آذربايجان بزرگ در رسانه‌ها صحبت مي‌كنند اما در اين زمان، سخت مي‌توان متصور بود كه ج.آذربايجان به تنهايي يا حتي با حمايت‌هاي مستقيم و غير مستقيم رژيم صهيونستي و تركيه و غرب قادر به انجام اين كار باشد. اما با توجه به شرايط و اوضاع بين‌المللي و ضعف و قوت بازيگران منطقه‌اي در آينده احتمالا مي‌تواند از اهداف آنها باشد. به نظر مي‌رسد جنگ رسانه‌اي كه از طرف باكو عليه ايران به راه افتاده و هر روز هم بيش از پيش اوج مي‌گيرد براي تحت فشار قرار دادن ايران باشد تا از اين طريق بتوانند در كوتاه‌مدت موافقت ايران را با ايجاد كريدور زنگزور جلب نمايند. يا در صورت بالا گرفتن تنش و بحران بين دو كشور و وارد شدن در جنگ، بتوانند تا جاي ممكن از احساسات آذري‌هاي ايران عليه حكومت مركزي استفاده كنند.
كريدور زنگزور و منافع ملي
ايجاد كريدور زنگزور از خاك ارمنستان و استان سيونيك، اتصال باكو با نخجوان را به همراه خواهد داشت. از اين طريق باكو خواهد توانست به تركيه متصل شده و از طريق درياي خزر و بند ر تركمن باشي كشور تركمنستان به طرح مهم و اقتصادي يا بهتر مي‌توان گفت كلان پروژه «يك كمربند و يك جاده» چين راه يابد و اين شاهراه ابريشم را از مسير اصلي و تاريخي خود كه مي‌بايست از ايران رد شود منحرف كرده و ايران را دور مي‌زنند.
با اين توصيفات جمهوري اسلامي ايران نبايد با تحركات موجود عليه خود مدارا كرده و منفعل بماند و ميدان و منطقه قفقاز جنوبي را به نفع محور ج.آذربايجان- اسراييل-تركيه و به ضرر خود هرگز نبايد خالي كند. بايد در منطقه قفقاز جنوبي به دنبال كارت بازي و بازيگري فعال بوده تا هم بتواند در آن منطقه به دنبال منافع ملي حداكثري باشد و هم مرزهاي خود و مرزهاي بين‌المللي مرتبط با خود را از خطرات احتمالي تغييرات ژئوپليتيكي آتي در امان نگاه دارد. با توجه به اينكه «امنيت بدون توسعه و توسعه بدون امنيت ناپايدار خواهد بود»، بايد كه زيرساخت‌هاي لازم را در كشور ايران ايجاد كنند. به عنوان مثال خط ريلي كريدور شمال- جنوب بايد تكميل شود كه متاسفانه مدت‌هاست پيشرفت چنداني نداشته است.
كشورها به عنوان مهم‌ترين بازيگران و كنشگران منطقه‌اي و بين‌المللي به دنبال منافع ملي و تا جايي كه امكانش باشد درصدد كسب قدرت نسبي و افزايش آن هستند. با اين شرايط بازي با حاصل جمع صفر ايجاد مي‌شود يعني هر كشوري كه به دنبال افزايش قدرت نسبي خود باشد بالاجبار باعث كاهش منافع ملي و قدرت نسبي ساير كشور‌هاي دخيل خواهد شد. جمهوري آذربايجان به دنبال ايجاد كريدور زنگزور و منافع ملي و اهداف اقتصادي خود از آن و همچنين اتصال به تركيه و رابط شدن بين تركيه و آسياي ميانه و در كل در راستاي تحقق دنياي ترك (تورك) اقدامات جدي انجام داده است و براي تكميل آن نيز سياست‌هاي خود را تنظيم كرده است. در اين راستا در كنار جمهوري اسلامي ايران، ارمنستان را نيز به عنوان مخالفان اساسي اهداف و برنامه‌هاي خود مي‌بيند و تمام تلاش خود را مي‌كند تا به ايجاد كريدور زنگزور رضايت دهند.
ج.آذربايجان، ارمنستان را
به مرگ گرفته است تا به تب راضي شود
جمهوري آذربايجان با توجه به برتري نظامي در مقابل ارمنستان به خصوص بعد از پيروزي در جنگ دوم قره‌باغ و توامان استفاده از دستگاه ديپلماسي فعالانه خود، ارمنستان را در گوشه رينگ گير انداخته و نسبت به آن دست بالاتر را دارد. طرف آذربايجاني با تهديد‌هاي گاه و بيگاهي كه عليه ارمنستان و تصرف استان سيونيك داشته، به نظر مي‌رسد هدف اصلي‌اش آن باشد كه ارمنستان را به مرگ بگيرد تا به تب رضايت دهد، يعني به تصرف استان سيونيك و قطع مرزهاي ارمنستان با ايران تهديد مي‌كند (در كنار قطع رابطه‌اي كه از جنگ اول قره‌باغ ميان ارمنستان با تركيه وجود دارد) تا آن كشور به ايجاد كريدور زنگزور و متضرر شدن حداقلي رضايت داده و با ساخت آن مخالفتي نداشته باشد.
به دنبال نشست سه‌جانبه اخير بروكسل بين علي‌اف رييس‌جمهور آذربايجان، پاشينيان نخست‌وزير ارمنستان و شارل ميشل نماينده اتحاديه اروپا كه به دست دادن رهبران آذربايجان و ارمنستان بعد از ساليان منتهي شد، خبر از صلح در آينده داده و روند پيگيري مسائل حمل و نقل نيز قوت گرفت. به نظر مي‌رسد پاشينيان در ۱۶ام شهريور در سخنراني‌اي كه در ولادي وستوك انجام شد، چراغ سبز ايجاد كريدور زنگزور را به علي اف داده باشد. پاشينيان كريدور زنگزور را از نظر جهاني، فرصتي براي باز كردن مسير‌هاي تجاري بين‌المللي جديد خوانده كه بسيار به ايجاد آن علاقه‌مند هست و با حمايت روسيه در آينده نزديك اين امر اتفاق خواهد افتاد. تهديد به تصرف سيونيك بعد از جنگ دوم قره‌باغ همچون شمشير داموكلس بر سر ارمني‌ها از طرف آذري‌ها قرار گرفت و انگار تا زماني كه به ايجاد كريدور زنگزور رضايت ندهند بر فراز سرشان باقي خواهد ماند. جمهوري آذربايجان كار ساخت راه زميني باكو- نخجوان را كه به كريدور زنگزور معروف است، از قبل شروع كرده است. اكنون به منطقه جبرييل كه در زنگزور شرقي، نزديكي مرزهاي استان سيونيك ارمنستان قرار دارد، رسانده است.
نتيجه‌گيري
در كل و با اين اوصاف، جمهوري آذربايجان با حمايت‌هاي منطقه‌اي و فرا منطقه‌اي كه داشته است علي الظاهر در پيشبرد اهداف خود موفق بوده و در راستاي ايجاد كريدور زنگزور نيز به نظر مي‌رسد با توجه به مثبت بودن و نياز روسيه به اين كريدور، با ارمنستان نيز در آينده به توافق برسد.
كارشناس ارشد خاورميانه از دانشگاه شهيد بهشتي تهران