درگيري‌هاي شديد مرزي ميان جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان
آيا باكو به دنبال ايجاد كريدور زنگزور با استفاده از زور است؟
تهران: تغيير مرزها قابل پذيرش نيست
شهاب شهسواري
درگيري‌هاي شديد ميان نظاميان ارمنستان و جمهوري آذربايجان دوشنبه شب در مرزهاي جنوبي دو كشور و در نزديكي خاك ايران از سر گرفته شد. دو طرف يكديگر را به آغاز درگيري‌هاي اخير متهم مي‌كنند. با اين حال به گفته نخست‌وزير ارمنستان، اين درگيريها با هدف تصرف بخش‌هايي از خاك ارمنستان توسط جمهوري آذربايجان آغاز شده است. درگيري‌هاي اخير كه همزمان با بالا گرفتن ادعاهاي جمهوري آذربايجان براي ايجاد دالان اختصاصي درون خاك ارمنستان و قطع مسير دسترسي ارمنستان با ايران آغاز شده است، با واكنش تهران همراه شد. سخنگوي وزارت خارجه جمهوري اسلامي ايران، تغيير در مرزهاي بين‌المللي را غيرقابل پذيرش توصيف كرده و همچنين رييس‌جمهور اسلامي ايران هم در گفت‌وگو با نخست‌وزير ارمنستان از نفوذ رژيم اسراييل در منطقه ابراز نگراني كرده است. پيش از اين برخي رسانه‌ها گزارش داده بودند كه جمهوري آذربايجان در عمليات اخير خود در خاك ارمنستان از پهپادهاي ساخت اسراييل استفاده كرده است. وبگاه بلغاريانيوز مدعي شد كه نيروي هوايي جمهوري آذربايجان در حملات به مواضع ارمنستان از پهپاد «هاروپ» استفاده كرده است. هاروپ، پهپاد انتحاري ساخت شركت صنايع هوافضاي اسراييل (موسوم به آي‌اِي‌آي) است.
براساس گزارش رسانه‌هاي ارمني، نيروهاي آذربايجان حملات سنگيني را با استفاده از توپخانه، خمپاره‌انداز، تيربار سنگين و پهپاد عليه سه شهر مرزي جرموك، گوريس و ستوك آغاز كردند. باكو، طرف مقابل را عامل آغاز درگيريها معرفي مي‌كند و مدعي است كه ارمنستان «اقدامات تحريكآميز وسيع» در مناطق داشكسان، كلباجار و لاچين انجام داده است. با اين حال مقام‌هاي ارمنستان گفته‌اند كه نيروهاي جمهوري آذربايجان قصد پيشروي در خاك ارمنستان داشته‌اند و در اين مسير ضمن حمله به اماكن نظامي و غيرنظامي، ۴۹ نظامي ارمنستان را كشته‌اند. جمهوري آذربايجان تا لحظه تنظيم اين گزارش، آماري از تلفات خود در درگيري‌هاي دوشنبه و سه‌شنبه اعلام نكرده است. اين درگيريها نهايتا صبح سه‌شنبه با مداخله روسيه رو به خاموشي گذاشت. براساس اعلام وزارت امور خارجه روسيه، از ۱۰ صبح سه‌شنبه آتش‌بسي با ميانجيگري روسيه در مرزهاي دو كشور ايجاد شده است. هر چند بعدازظهر سه‌شنبه آرام طوروسيان، سخنگوي وزارت دفاع ارمنستان وضعيت در مرزهاي دو كشور را «به شدت پرتنش» توصيف و اعلام كرد: به‌رغم كاهش قابل توجه گلوله‌باران، نيروهاي آذربايجاني همچنان به تلاش براي پيشروي در خاك ارمنستان ادامه مي‌دهند.
در برابر النور ممدوف، معاون وزير خارجه جمهوري آذربايجان گفته است: «ارمنستان مواضع ارتش آذربايجان را چند هفته است كه گلوله‌باران مي‌كند. در روزهاي اخير اين گلوله‌باران تشديد شده است. ارمنستان شروع به استقرار سلاح‌هاي سنگين و تسليح مناطق مرزي ارمنستان و آذربايجان كرده است. آنچه دوشنبه شب اتفاق افتاد، اقدامات تحريكآميز وسيع ارتش ارمنستان عليه مواضع آذربايجاني و گلوله‌باران كاركنان و زيرساخت‌هاي غيرنظامي بود.»
پاشينيان: از خاك ارمنستان به آذربايجان كريدور نمي‌دهيم
نيكول پاشينيان، نخست وزير ارمنستان در پارلمان اين كشور گفت: «آذربايجان بيانيه سه جانبه نوامبر ۲۰۲۰ را تحريف مي‌كند و آنگاه از ايجاد كريدور از طريق خاك ارمنستان صحبت مي‌كند.» به گزارش فارس و به نقل از آرمناپرس، وي ادامه داد: «موضع ما اين بوده و ادامه دارد كه قصد نداريم از طريق خاك جمهوري ارمنستان به كسي كريدور بدهيم، اما علاقه‌مند به باز كردن و رفع انسداد جاده از طريق خاك جمهوري ارمنستان هستيم. جمهوري ارمنستان اين منطق را دارد كه همه كشورهاي منطقه از جمله ارمنستان و آذربايجان مي‌توانند از اين جاده استفاده كنند.»
رييسي: منطقه تحمل جنگ ديگري را ندارد
به گزارش پايگاه اطلاع‌رساني رياست‌جمهوري، سيدابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران در پاسخ به تماس تلفني نيكول پاشينيان، نخست‌وزير ارمنستان، با ابراز نگراني از تداوم تنش در منطقه گفت: «منطقه قفقاز شرايط خاصي را طي مي‌كند و متاسفانه هنوز آرامش به اين منطقه بازنگشته است.» رييس شوراي عالي امنيت ملي همچنين با اشاره به نفوذ رژيم صهيونسيتي در منطقه، حضور آن را ضد امنيت و تهديدي براي كل منطقه ازجمله ميزبانان‌شان معرفي كرد. رييسي با بيان اينكه پيوسته اوضاع و تحولات را در منطقه قفقاز رصد مي‌كنيم، خاطرنشان كرد: «منطقه تحمل جنگ ديگري را ندارد.» رييس‌جمهور با اشاره به اينكه امنيت در منطقه قفقاز براي جمهوري اسلامي ايران بسيار حايز اهميت است، تصريح كرد: «امضا‌كنندگان بيانيه سه‌جانبه آتش‌بس به مفاد آن پايبند باشند و از هرگونه اقدامي در جهت ايجاد تنش در منطقه دوري كنند.» رييسي افزود: «مرزهاي تاريخي ايران و ارمنستان بستر رفاه، همگرايي و امنيت منطقه محسوب مي‌شود و تهران مصمم به ادامه همكاري در همه زمينه‌ها به نفع رفاه و ثبات منطقه است.» نيكول پاشينيان، نخست وزير ارمنستان نيز در اين تماس تلفني با ارايه گزارشي از آخرين وضعيت تحولات در منطقه قفقاز گفت: «جمهوري اسلامي ايران همواره در رفع تنش‌ها و بحران‌هاي منطقه نقشي سازنده و تاثيرگذار داشته است.» پاشينيان همچنين با ابراز خرسندي از روابط رو به گسترش تهران و ايروان تاكيد كرد: «ارمنستان به دنبال تعميق روابط با جمهوري اسلامي ايران در تمامي زمينه‌هاست.»
تماس‌هاي پاشينيان با رهبران جهان
نخست‌وزير ارمنستان از نخستين ساعات آغاز درگيريها تماس‌ها با رهبران جهان را آغاز كرد. بر اساس گزارش دفتر نخست‌وزير ارمنستان، نيكول پاشينيان علاوه بر سيدابراهيم رييسي، با ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه، امانوئل مكرون رييس‌جمهور فرانسه، آنتوني بلينكن وزير خارجه ايالات متحده امريكا، شارل ميشل رييس شوراي اروپا و ايراكلي گاريباشويلي نخست‌وزير گرجستان تلفني گفت‌وگو كرد. نيكول پاشينيان، نخست‌وزير ارمنستان در اين گفتوگوها خواهان «پاسخ مناسب جامعه جهاني» و «محكوميت تجاوز آذربايجان به خاك ارمنستان» شده است. در پي اين گفتوگوها، دفتر رياست‌جمهوري فرانسه كه به عنوان رييس مشترك گروه مينسك در كنار ايالات متحده امريكا و روسيه، مسوول ميانجيگري ميان باكو و ايروان است، اعلام كرد كه مساله درگيري‌هاي اخير را ميان دو كشور در شوراي امنيت سازمان ملل متحد مطرح خواهد كرد. آنتوني بلينكن، وزير خارجه ايالات متحده امريكا هم از وضعيت منطقه اظهار نگراني عميق كرده و خواستار توقف فوري همه اقدامات نظامي شده است. بلينكن تاكيد كرده است كه هيچ راه‌حل نظامي براي پايان اين اختلافات وجود ندارد. شارل ميشل، رييس شوراي اروپا گفته است كه بروكسل آمادگي دارد تا براي كاهش تنش‌ها تلاش كند. وي تاكيد كرد هيچ جايگزيني براي صلح و ثبات در منطقه وجود ندارد.
جوزپ بورل، نماينده عالي سياست خارجي اتحاديه اروپا، با انتشار پيامي در شبكه اجتماعي توييتر نوشت: «درگيري‌هاي مسلحانه شب گذشته ميان ارمنستان و آذربايجان تشديد تنش خطرناكي است كه بايد پايان يابد. ما خواستار توقف كامل خصومت‌ها و بازگشت به ميز مذاكره هستيم. اتحاديه اروپا براي مشاركت در كاهش تنش با هر دو طرف در تماس است.»
تركيه: در كنار آذربايجان مي‌مانيم
همزمان با تماس‌هاي گسترده پاشينيان با رهبران جهان، باكو نيز براي حمايت از اقداماتش با متحد اصلي خود در نبرد عليه ارمنستان در تماس بود. خلوصي آكار، وزير دفاع تركيه طي تماس تلفني با ذاكر حسنوف، همتاي آذربايجاني خود بر همبستگي آنكارا با باكو تاكيد كرده و به موضع تهاجمي و تحريكآميز ارمنستان واكنش نشان داد. به گزارش خبرگزاري آناتولي و به نقل از وزارت دفاع تركيه، آكار در اين تماس تلفني از خداوند براي كشته‌شدگان درگيري‌هاي امروز در مرز آذربايجان با ارمنستان طلب رحمت و براي مجروحان آرزوي شفاي عاجل كرد. آكار گفت كه تركيه همواره در كنار آذربايجان بوده و از اين به بعد نيز همچنان از مساله بحق اين كشور حمايت خواهد كرد.
ابراهيم كالين، سخنگوي رياست‌جمهوري تركيه هم در واكنش به دور تازه درگيريها ميان جمهوري آذربايجان و ارمنستان در پيامي توييتري نوشت: «درگيريها در مرز آذربايجان و ارمنستان نگران‌كننده است.» سخنگوي رياست‌جمهوري تركيه در اين خصوص اضافه كرد: «با توجه به ادامه مذاكرات، ارمنستان بايد از اقدامات تحريكآميز خودداري كند. صلح و ثبات تنها مطابق با تماميت ارضي و حقوق مشروع آذربايجان قابل دستيابي است. تركيه در كنار باكو خواهد ماند.» مولود چاووش اوغلو، وزير امور خارجه تركيه هم در اين خصوص گفته بود: «ايروان بايد اقدامات تحريكآميز خود را متوقف كند و بر مذاكرات صلح و همكاري در چارچوب آشتي كه با جمهوري آذربايجان به آن دست يافته است، متمركز شود.»
وزارت خارجه جمهوري آذربايجان اعلام كرد كه جيحون بايرامف، وزير خارجه اين كشور با كارن دانفريد، دستيار وزير خارجه امريكا در امور اروپا و اوراسيا پيرامون «وضعيت مرزي با ارمنستان» گفت‌وگوي تلفني انجام داد. بايراموف، دانفريد را از وضعيت مرز جمهوري آذربايجان-ارمنستان و همچنين اقداماتي كه در راستاي جلوگيري از «تهديدات نظامي» اتخاذ شد، مطلع كرد. اين وزير خارجه خاطرنشان كرد همزمان با اينكه جمهوري آذربايجان در حال انجام عمليات گسترده بازسازي و ساخت‌وساز در اين منطقه است، علاقه‌اي به افزايش تنش‌هاي نظامي در منطقه ندارد. دانفريد درخصوص شرايط فعلي و مناقشات مرزي ابراز نگراني كرد و از طرف‌ها خواست تا درگيري‌هاي نظامي را متوقف كنند.
كنعاني: تغييرات در مرزهاي بين‌المللي
غيرقابل پذيرش است
ناصر كنعاني، سخنگوي وزارت امور خارجه با ابراز نگراني از تشديد تنش و درگيري‌هاي مرزي بين جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان، خواستار خويشتنداري و حل و فصل اختلافات از طريق مسالمت‌آميز و بر اساس حقوق بين‌الملل بين دو كشور شد. سخنگوي وزارت امور خارجه بار ديگر غيرقابل پذيرش بودن هر گونه تغييرات در مرزهاي جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان از سوي جمهوري اسلامي ايران را مورد تاكيد قرار داد. كنعاني با تاكيد بر اينكه جمهوري اسلامي ايران به دقت تحولات مرتبط با اين موضوع را تحت نظر دارد، بر لزوم رعايت تماميت ارضي دو كشور جمهوري آذربايجان و جمهوري ارمنستان تصريح و آمادگي كشورمان براي هرگونه مساعدت به حل و فصل اختلافات بين دو كشور همسايه را اعلام كرد. همزمان با واكنش سخنگوي وزارت امورخارجه به تحولات اخير در قفقاز جنوبي، علي عليزاده، سفير جمهوري آذربايجان در ايران با انتشار پيامي در توييتر از ديدار خود با سخنگوي وزارت امورخارجه جمهوري اسلامي ايران خبر داده است. سفير جمهوري آذربايجان، اشاره‌اي به زمان انجام اين ديدار نكرده، اما نوشته است: «گفت‌وگوي خوب، صريح و كاربردي با سخنگوي وزارت امورخارجه ايران داشتم. موافقت كرديم كه همكاري‌هاي ميان سخنگويان وزارت خارجه دو كشور و دفاترشان را تسريع كنيم. تاكيد كردم كه رسانه‌هاي جمعي هر دو كشور مي‌توانند در توسعه روابط دوجانبه نقش مثبت و حمايتي بازي كنند.»
درخواست كمك ايروان از روسيه
هر چند دفتر نخست‌وزيري ارمنستان گزارشي از جزييات تماس تلفني نيكول پاشينيان و ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه نداده و تنها به ارايه گزارش درگيريها از سوي نخست‌وزير ارمنستان و تاكيد بر ادامه تماس‌ها از سوي طرف روس اشاره كرده است، اما رسانه‌هاي ارمنستان از تلاش ايروان براي دريافت كمك روسيه در مقابل تجاوزهاي اخير جمهوري آذربايجان خبر داده‌اند. براساس گزارش‌ها شوراي امنيت ارمنستان در جلسه‌اي كه روز گذشته تشكيل داد، تصميم گرفت «در ارتباط با تجاوز به قلمرو مستقل جمهوري ارمنستان، تصميم گرفته شد رسما از فدراسيون روسيه براي اجراي مفاد معاهده مودت، همكاري و كمك متقابل و همچنين سازمان پيمان امنيت جمعي و شوراي امنيت سازمان ملل درخواست كمك شود.» بر اساس تعهدات روسيه در معاهده مودت، مسكو متعهد مي‌شود كه در صورت حمله به ارمنستان به اين كشور كمك نظامي كند. همزمان پيمان امنيت جمعي هم براي همكاري نظامي و امنيتي شش عضو از جمله روسيه تشكيل شده است. اعضاي اين سازمان روسيه، قزاقستان، تاجيكستان، قرقيزستان، بلاروس و ارمنستان هستند. با اين حال مشخص نيست روسيه كه به شدت در جنگ اوكراين درگير است تا چه حد توان مداخله در قفقاز جنوبي و حمايت از ارمنستان داشته باشد. روسيه از دو سال پيش و پس از امضاي توافقنامه ترك تخاصم در درگيري‌هاي جمهوري‌هاي ارمنستان و آذربايجان، صدها نظامي خود را به عنوان نيروهاي حافظ صلح در اين منطقه مستقر كرده، اما تاكنون در جلوگيري از تنش‌هاي مستمر و دايمي ميان دو كشور ناتوان بوده است.
درخواست روسيه
براي پايبندي طرفين به آتش‌بس
وزارت امور خارجه روسيه با صدور بيانيه‌اي ضمن ابراز نگراني شديد از دور جديد تنش‌ها در منطقه قره‌باغ اعلام كرد: «انتظار داريم ارمنستان و آذربايجان به آتش‌بس اعلام شده بين دو كشور كه با ميانجيگري روسيه حاصل شده است، پايبند باشند.» روسيه در ادامه اين بيانيه از ايروان و باكو خواسته است تا خويشتندار باشند، تنش‌ها را متوقف كنند، مشكلات موجود بين طرفين را از طريق مذاكره حل و فصل كنند و به آتش‌بس اعلام شده بر اساس بيانيه‌هاي سه‌جانبه رهبران روسيه، آذربايجان و ارمنستان در ۹ نوامبر ۲۰۲۰، ۱۱ ژانويه و ۲۶ نوامبر ۲۰۲۱ كاملا پايبند باشند. طبق بيانيه اين وزارتخانه، درخصوص مرزها نيز اختلافات بايد در چارچوب كار كميسيون دوجانبه ترسيم مرزهاي ارمنستان و آذربايجان حل شود. وزارت خارجه روسيه با بيان اينكه همچنان در تماس مستمر و نزديك با مقامات باكو و ايروان است، اعلام كرد كه وزراي خارجه ارمنستان و روسيه طي دومين تماس تلفني امروز، درباره تحولات مرزهاي ارمنستان و آذربايجان رايزني خواهند كرد.