اولويت با حرمت آدمي است
حسين نوراني‌نژاد
تصاوير و اخبار منتشرشده از شرايط مسافران اربعين، دو نكته را به ذهن متبادر مي‌كند. يكي سوء مديريت است. مساله‌اي كه قابل ارزيابي، عذرخواهي، احيانا برخورد با سهل‌انگاري‌ها و نهايتا اصلاح مديريت است. اما مساله دوم كه مهم‌تر است، نگاه كلاني است كه اين اتفاقات را چندان مهم يا در اولويت نمي‌داند و اساسا زايران را در خدمت اين مراسم مي‌داند و نه اين مناسك را در خدمت تعالي زايران. اين رويكردي است كه مبتلا به امروز و ديروز نيست، ريشه در باورها دارد، راهبردهاي كلان تا جزو را رقم مي‌زند و مي‌توان آن را به خيلي از مقاطع و مواضع ديگر از جمله دوره جنگ و ديگر رويكردهاي سياسي و سياست‌گذاري تعميم داد. عراق مثل هر جاي ديگري، ظرفيت محدودي براي پذيرش زاير و مسافر دارد. اما آنچه اتفاق افتاد، تبليغ و دعوت حداكثري و بي‌حساب و كتاب براي سفر به اين كشور و عتبات بود. موضوعي كه با عشق بي‌نظير ايرانيان به حضرت اباعبدالله و ياران گرانقدرش و فرهنگ بي‌بديل عاشورايي و مناسكي چون راهپيمايي اربعين، طبيعي است كه با استقبال ميليون‌ها نفري مواجه شود. سرمايه‌اي كه بخشي از حفظ آن بر عهده برنامه‌ريزان چنين مناسكي است. در يك نگاه انسان‌محور، حرمت زايران از حرمت چنين زيارتي جدا نيست. چنين امري خطير و مسائلي چون ظرفيت‌هاي واقعي پذيرش زاير، خيلي بعيد است مورد تذكر مقامات عراقي و چه بسا برخي كارشناسان برنامه‌ريز ايراني قرار نگرفته باشد. اما وقتي مواجهه يكسويه و مبتني بر تبليغات كمي و عددي مقدم بر جان و كرامت زايران قرار گيرد و مفاهيمي هرچند ارزشي و تبليغاتي و ترويجي مقدم بر اهداف پيشيني همچون تعالي و كرامت آدمي باشند و انسان‌ها صرفا ابزاري در خدمت آنها فرض شوند، حاصلش هميني مي‌شود كه شد و از قضا مي‌تواند ضدتبليغ هم بشود. مثال‌هاي مويد اين رويكرد فراوانند. موضع اخير آقاي وحيدي، وزير كشور و خانم خزعلي، معاون امور زنان و خانواده درباره خودكشي يك زن از اين جمله‌اند كه به تمجيد و تقديس خودكشي زني كه در معرض تجاوز بوده پرداختند به جاي اينكه به تكاليف روي زمين مانده خودشان براي كاهش خشونت عليه زنان بپردازند و يادشان بيايد كه آنها و جرياني كه به آن تعلق دارند چه نقش مهمي در افزايش تبعيض و خشونت عليه نيمي از جامعه دارند. وقايع تلخ تشييع جنازه شهيد قاسم سليماني در كرمان از همين سياق است. درباره زمان جنگ هم روايت‌هايي كه در سال‌هاي اخير منتشر شده نشان مي‌دهد كه چقدر جان آدمي براي برخي افراد و نگرش‌ها ارزان است. حاصل همين رويكرد است كه سال‌هاست يكي از بالاترين نرخ‌هاي اعدام در جهان را داريم. گويي جان و كرامت آدمي در انتهاي ليست ارزش‌ها و ملاحظات آنها قرار دارد.
خلاصه آنكه دو رويكرد در مقابل هم قرار دارند. رويكردي كه مي‌گويد انقلاب و نظام و قانون و نظم موجود در خدمت شهروندان است و قرار است زندگي باكيفيت‌تري براي آنها بسازد و نظام‌هاي ارزشي و مكتبي هم بايد در خدمت تعالي انسان‌ها و طبيعت و هستي قرار بگيرد. در مقابل، ديدگاه ديگري است كه آدمي و محيط زيست و همه‌چيز را در خدمت برخي ارزش‌هاي ديگر مي‌داند. اين دو نگرش، دو رويكرد متفاوت سياسي و سياست‌گذاري را در همه حوزه‌ها به همراه دارند. حالا هم بايد به جد از متوليان امر پرسيد كه آيا پيش‌بيني اتفاقات تلخ رخ‌داده در مراسم اربعين امسال را نداشتند؟ اگر نداشتند چرا؟ و اگر داشتند به چه حقي چنين فاجعه‌اي را به قيمت هزينه و رنج فراوان براي مسافران اربعين رقم زدند؟