هفتادوهفتمين نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد
چندجانبه‌گرايي زير سايه جنگ، تنش و نابرابري‌ها
محمدحسين لطف‌الهي
هفتادوهفتمين نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد، بزرگ‌ترين گردهمايي سالانه رهبران جهان روز سه‌شنبه 20 سپتامبر در شرايطي آغاز شد كه براي اولين‌بار طي سه سال گذشته محدوديت‌هاي ناشي از همه‌گيري بيماري كوويد 19 كاهش يافته و امكان برگزاري نشست مجمع عمومي به صورت كاملا حضوري فراهم شده است.
پيش‌بيني مي‌شود در اين گردهمايي بزرگ رهبران جهان، بحث‌ها و گفت‌وگوهاي دوجانبه، چندجانبه و سخنراني‌ها روي موضوعاتي نظير بحران اوكراين، تبعات ناشي از آن و همچنين مشكلات زيست‌محيطي بزرگي كه آينده بشر را تهديد مي‌كنند، متمركز باشد. در پي جنگي كه مسكو در 24 فوريه سال جاري آغاز كرد اروپا با ميليون‌ها پناهنده جديد روبه‌رو شده است، موج افزايش قيمت مواد غذايي و كمبود غلات در جهان كشورهاي فقيرتر را به‌شدت تحت فشار قرار داده و جهان به‌شدت دو قطبي‌شده در آستانه فصول سرد سال چشم‌انتظار بحراني بزرگ و احتمالا كشنده در حوزه انرژي است. همزمان تغييرات اقليمي به يك نگراني جدي براي بشريت تبديل شده و نمونه‌هايي مانند سيل پاكستان كه ويراني‌هاي بسياري بر جاي گذاشت، جهان را نسبت به آنچه در آينده ممكن است رخ دهد، نگران كرده است.
آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل متحد هفته گذشته در اين باره گفت: «مجمع عمومي در زمان پرخطري تشكيل جلسه مي‌دهد، جهان در آتش جنگ مي‌سوزد، آسيب‌هاي زيادي را به دليل بحران اقليمي متحمل شده، هراسان از نفرت و شرمسار از فقر، گرسنگي و نابرابري است.» گوترش همچنين تاكيد كرد كه رهبران جهان در نيويورك بايد در پي ايجاد اميد از طريق گفت‌وگو، بحث و برنامه‌ريزي دقيق براي غلبه بر اختلافات و حل‌وفصل بحران‌ها باشند.
به گزارش «اعتماد»، با در‌نظر گرفتن رهبراني كه تا روز سه‌شنبه 20 سپتامبر به نيويورك سفر كرده‌اند و رهبراني كه در بيانيه‌هاي رسمي از تصميم خود براي سفر به نيويورك خبر داده‌اند، در هفته جاري سران 155 كشور جهان براي شركت در هفتادوهفتمين مجمع عمومي سازمان ملل متحد گردهم خواهند آمد. همچنين برخلاف دو سال گذشته كه امكان سخنراني مجازي و بدون حضور فيزيكي در مجمع عمومي براي رهبران كشورها فراهم بود، در سال جاري تمام رهبراني كه مايل به ايراد سخنراني هستند ملزم شده‌اند به نيويورك سفر كرده و سخنراني خود را به صورت زنده ايراد كنند. يك استثنا هم در اين ميان وجود دارد؛ مجمع عمومي سازمان ملل متحد روز جمعه راي داد كه ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين مي‌تواند سخنراني خود را به صورت يك ويديوي از پيش ضبط‌شده ارايه كند.
بيشتر تحليلگران بر اين باورند كه برخلاف تصور دبيركل سازمان ملل متحد اميد زيادي براي كاهش تنش‌ها، حل‌وفصل بحران‌هاي جهاني يا همگرايي رقباي بين‌المللي براي عبور از چالش‌ها وجود ندارد. ايالات متحده و كشورهاي غربي در پي منزوي‌تر ساختن روسيه در موضوع اوكراين خواهند بود، اميدي به كاهش تنش‌ها ميان ايالات متحده و چين وجود ندارد و كسي باور نمي‌كند رقبايي كه اين‌چنين روبه‌روي هم ايستاده‌اند براي حل بحران‌هايي نظير تغييرات اقليمي اختلاف‌ها را كنار گذاشته و همكاري را آغاز كنند.
غايبان بزرگ نيويورك
در نشست امسال مجمع عمومي سازمان ملل متحد برخي رهبران كشورهاي تاثيرگذار در جهان از جمله سران دو عضو دايم شوراي امنيت يعني چين و روسيه غايب خواهند بود و به جاي آنها وزراي خارجه آن كشورها با فاصله كوتاهي پس از اتمام سخنراني‌هاي سران به سخنراني خواهند پرداخت. ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه كه مي‌داند در نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد - كه در فاصله كوتاهي پس از آغاز جنگ اوكراين حمله نظامي روسيه را محكوم كرد- مورد استقبال قرار نخواهد گرفت تصميم گرفته قيد حضور در مجمع عمومي را بزند.
شي جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين نيز كه از اصلي‌ترين حاميان اقتصادي سازمان ملل متحد به حساب مي‌آيد طبق عادت سه سال اخير خود كه ترجيح مي‌دهد در سفرهاي خارجي حاضر نشود، تصميم گرفته به نيويورك سفر نكند و وانگ‌يي وزير امور خارجه به جاي او به ايراد سخنراني خواهد پرداخت.
نارندرا مودي نخست‌وزير هند هم تصميم گرفته به نيويورك نرود. نكته قابل توجه درباره اين سه رهبر اين است كه هر سه آنها هفته گذشته در نشست سران سازمان همكاري‌هاي شانگهاي گرد هم آمدند و در قالب ديدارهايي دوجانبه و چندجانبه با ديگر رهبران عضو اين سازمان ديدار كردند.
اولين حضور رييسي در مجمع عمومي
ابراهيم رييسي، رييس دولت سيزدهم به نمايندگي از ايران در هفتادوهفتمين مجمع عمومي سازمان ملل متحد حضور يافته است. رييسي ظهر دوشنبه به وقت محلي وارد نيويورك شد. اين نخستين حضور ابراهيم رييسي در مجمع عمومي سازمان ملل متحد است. او سال گذشته در نخستين سال رياست‌جمهوري خود به صورت ويديوكنفرانس در هفتادوششمين نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد سخنراني كرد. براساس اعلام خبرگزاري ايرنا، رييسي پيش از سفر به نيويورك با رهبر انقلاب ديدار و گفت‌وگو كرده است. رييس‌جمهور ايران همچنين پيش از سفر به امريكا، سفري سه روزه به ازبكستان داشت و در اجلاس سازمان همكاري‌هاي شانگهاي شركت كرد.
در اين سفر، حسين اميرعبداللهيان وزير امور خارجه، محمد جمشيدي معاون سياسي رييس‌جمهور و علي باقري معاون سياسي وزير خارجه نيز ابراهيم رييسي را همراهي مي‌كنند. پيش‌بيني مي‌شود گفت‌وگوها پيرامون احياي برجام و بن‌بست‌هايي كه در مسير رسيدن به توافق احياي برجام به وجود آمده يكي از جدي‌ترين محورهاي گفت‌وگوهاي مقام‌هاي ايراني در ديدارهاي دوجانبه و چندجانبه با همتايان‌شان در نيويورك باشد.
خبرگزاري تسنيم روز سه‌شنبه به نقل از علي باقري كني، مذاكره‌كننده ارشد هسته‌اي ايران خبر داد كه احتمال ديدار باقري با انريكه مورا وجود دارد. وال استريت ژورنال نيز گزارش داد كه علاوه بر ديدار برنامه‌ريزي‌شده ابراهيم رييسي با امانوئل مكرون، محتمل است كه رييس‌جمهور ايران با شارل ميشل رييس شوراي اروپا و حسين اميرعبداللهيان با جوزپ بورل مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا ديدار و گفت‌وگو داشته باشد.
به گزارش «اعتماد»، همزمان با سفر ابراهيم رييسي تصاويري در شبكه‌هاي اجتماعي از تبليغات عليه او در سطح شهر نيويورك منتشر شده است. پيش از سفر رييسي نيز پيش‌بيني مي‌شد كه او درخصوص حوادثي نظير اتفاقات سال 1367 در ايران و همچنين موضوع هولوكاست مورد سوال قرار بگيرد.
حضور عجيب افغانستان
از ابتدا انتظار نمي‌رفت كه مقام‌هاي طالبان با توجه به محدوديت سفر بين‌المللي كه درخصوص آنها وجود دارد در هفتادوهفتمين نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد حاضر شوند و براي امارت اسلامي كه در پي پذيرفته شدن در جامعه بين‌المللي است اين موضوع يك شكست محسوب مي‌شود. محمدرضا بهرامي، سفير پيشين ايران در افغانستان در اين خصوص مي‌نويسد: «نماينده افغانستان در هفتادوهفتمين نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد از نظامي نمايندگي مي‌كند كه فرو پاشيده و نظم جديدي هم مستقر نشده؛ طالبان در يك سالگي تنها بر ۸ سفارت اين كشور مسلطند؛ تعامل منهاي شناسايي سياست جمعي كشورهاست و هيچ كشوري حاضر به هزينه همه سرمايه ديپلماتيك خود براي آنان نشده؛ افغانستان در دوران گذار است.»
وعده غرب براي توجه به بحران‌هاي جهاني
در شرايطي كه مطابق پيش‌‌بيني‌ها اولويت اول و اصلي كشورهاي غربي و به ويژه ايالات متحده مساله جنگ در اوكراين به حساب مي‌آيد، امريكايي‌ها وعده داده‌اند كه درخصوص توجه به بحران‌هاي ديگري كه در جهان وجود دارد و بحران اوكراين توازن برقرار كنند. ليندا توماس گرينفيلد سفير و نماينده دايم ايالات متحده در سازمان ملل متحد روز دوشنبه گفت: «ما مي‌دانيم با اينكه تبعات جنگ وحشتناك در اوكراين ادامه دارد، نمي‌توانيم آنچه در ديگر نقاط دنيا مي‌گذرد را ناديده بگيريم. بحران‌ها و درگيري‌هاي ديگري در ساير نقاط جهان جريان دارد و مسائلي هست كه همه ما را تحت‌تاثير قرار مي‌دهد.»
برقراري اين توازن وعده داده‌شده، بعيد به نظر مي‌رسد. ريچارد گوان، مدير بخش سازمان ملل متحد در گروه بين‌المللي بحران در اين خصوص به روزنامه نيويورك‌تايمز مي‌گويد: «موضوع جنگ در اوكراين يك شكاف بزرگ بين كشورهاي عضو سازمان ملل متحد ايجاد كرده است و ايالات متحده و كشورهاي اروپايي كه نسبت به وجود اين شكاف آگاه هستند، برنامه‌ريزي كرده‌اند تا حتما و به‌طور فعال به اين موضوع در سازمان ملل متحد رسيدگي كنند.»
قرار است روز پنجشنبه شوراي امنيت سازمان ملل متحد نشستي با موضوع جنگ در اوكراين برگزار كند.
از ديگر بحران‌هايي كه در جهان وجود دارد، جنگ داخلي در اتيوپي است كه به غيبت رييس‌جمهور اين كشور در نشست مجمع عمومي منجر شده است. كميته حقيقت‌ياب سازمان ملل متحد روز گذشته درخصوص نقض‌ها در اقليم تيگراي در گزارشي اعلام كرد كه دولت اتيوپي در برخي جنايت‌ها عليه بشريت در تيگراي دست داشته است. اين كميته كه سال گذشته ميلادي توسط شوراي حقوق بشر سازمان ملل متحد تشكيل شد و شامل سه كارشناس مستقل حقوق بشر است، گزارش داد: دلايل معقولي وجود دارد كه نشان مي‌دهد نقض‌هاي صورت‌گرفته در تيگراي به حد جنايات جنگي و جنايت عليه بشريت رسيده است.
تغييرات اقليمي، بحران امنيت غذايي، فقر و بسياري از موضوعات ديگر نيز مطرح است كه رسيدگي به آنها و پيشرفت جدي در مسير مواجهه با اين بحران‌ها دور از انتظار است.
چه كسي چه زماني سخنراني مي‌كند؟
سخنراني‌هاي هفتادوهفتمين نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد روز سه‌شنبه 20 سپتامبر با سخنراني آنتونيو گوترش، دبيركل سازمان ملل متحد آغاز شد. دبيركل سازمان ملل در ابتداي سخنراني خود گفت: «جهان ما دچار دردسر بزرگي شده و شكاف‌ها عميق‌تر مي‌شوند. نابرابري‌ها بيشتر و چالش‌ها گسترده‌تر مي‌شوند.» وي با نمايش تصوير كشتي بريو كامندر (Brave Commander) كه با پرچم سازمان ملل غله اوكراين را به كشورهاي آفريقايي ارسال كرده، ابراز اميدواري كرد كه ساير مشكلات جهان نيز مانند همكاري سه‌جانبه اوكراين، روسيه و تركيه كه به ارسال غلات و كود به ديگر كشورها منجر شده با اتحاد كشورها حل شوند. وي در ادامه اين سخنراني دستيابي به توافق هسته‌اي با ايران را «كماكان دشوار» توصيف كرد و گفت: «كنفرانس بازبيني پيمان عدم اشاعه هسته‌اي نتوانست به اجماع دست يابد.» گوترش اعلام كرد: «مساله تامين مواد غذايي در جهان بايد در اولويت قرار گيرد. از همه كشورها مي‌خواهم تا به توافق آب و هوايي پاريس متعهد باشند. تغييرات آب‌وهوايي به‌شدت در جهان در حال رخ دادن است و من اخيرا يكي از آنها را در پاكستان (وقوع سيلاب) شاهد بودم.» دبيركل سازمان ملل متحد افزود: «بايد با سريع‌ترين اشكال به بحران‌هايي كه با جنگ در اوكراين ايجاد شده است، پرداخت و به بحث‌هاي بيهوده پايان دهيم. تعداد زيادي از مردم از غذا و زندگي بي‌بهره هستند و با فقر و مشكلات زياد دست و پنجه نرم مي‌كنند.» او گفت: «از كشورهاي عضو گروه ۲۰ مي‌خواهم تا به اين روند كمك‌رساني كمك كنند. كشورهاي در حال توسعه با مشكلات زيادي براي كمك به مردم خود مواجه هستند؛ به ويژه درخصوص بازپرداخت بدهي‌هاي خود.» آنتونيو گوترش گفت: «دنياي ما دچار دردسر بزرگي شده و تقسيمات در حال عميق‌تر شدن هستند. عرضه مواد غذايي در صورتي كه بازار كود تثبيت نشده باشد، سال آينده مشكل‌ساز خواهد بود. زمستاني مملو از نارضايتي جهاني بر سر بحران هزينه‌هاي زندگي، فروپاشي اعتماد و نابرابري رو به رشد در پيش است. كمبود كود به سرعت به كمبود مواد غذايي جهاني تبديل خواهد شد اگر اقداماتي در حال حاضر انجام نشود.» وي ادامه داد: «جامعه بين‌المللي آماده يا حاضر نيست با چالش‌هاي بزرگ چشمگير زمان ما روبه‌رو شود. تقسيمات ژئوپليتيك كار شوراي امنيت و حقوق بين‌الملل را تضعيف مي‌كند. آخرين گزارش‌هاي مربوط به محل‌هاي دفن (اجساد) در ايزيوم اوكراين بسيار ناراحت‌كننده است. اقتصاد افغانستان در ويرانه‌ها قرار داشته و بيش از نيمي از جمعيت اين كشور با سطوح شديد گرسنگي مواجه است.»
پس از او كسابا كروشي (Csaba Kőrösi)، رييس دوره‌اي نشست سخناني را مطرح كرد و در ادامه رييس‌جمهور برزيل اولين عضو از سران كشورها بود كه به سخنراني پرداخت. در مجمع عمومي سازمان ملل متحد مرسوم بود كه رييس‌جمهور ايالات متحده به عنوان رييس كشور ميزبان اولين سخنران در ميان سران باشد اما جو بايدن رييس‌جمهور فعلي ايالات متحده تصميم گرفت كه در پي حضور در مراسم گراميداشت ياد ملكه اليزابت دوم برنامه را تغيير دهد و در روز چهارشنبه سخنراني كند. سران كشورهاي برزيل، تركيه، قطر، فرانسه، ايتاليا، ژاپن و آلمان از جمله سخنرانان روز سه‌شنبه بودند. امروز چهارشنبه در نوبت صبح به وقت نيويورك قرار است سران كشورهاي نيجريه، ايران، مغولستان، رواندا، بوسني و هرزگوين، سورينام، ايالات متحده امريكا، لتوني، اكوادور، زامبيا، ماداگاسكار، ليبي، جمهوري مولداوي، ناميبيا، اسلووني، كنيا، گابن و گويان سخنراني كنند. در نوبت بعد از ظهر نيز سران كشورهاي مجارستان، ساحل عاج، سيرالئون، استوني، غنا، كابو ورده، اسواتيني، اوكراين، صربستان، موناكو، دومينيكا، بريتانيا و ايرلند شمالي، لبنان، كوبا، جمهوري چك، آفريقاي جنوبي، جمهوري دومينيكن و كاستاريكا سخنراني خواهند كرد.