همزمان با موفقيت ضدحمله‌هاي اوكراين در آزادسازي مناطق اشغالي پديدار شد
نشانه‌هاي ضعف؛ از «بسيج محدود» تا همه‌پرسي الحاق به روسيه
محمدحسين لطف‌الهي |ضدحمله‌هاي ارتش اوكراين باعث شد نزديك به 3700 كيلومتر مربع از خاك اين كشور كه در اشغال ارتش روسيه قرار داشت آزاد شود؛ اتفاقي كه روسيه را در موضع دفاعي قرار داد و بر مبناي آن كارشناسان پيش‌بيني مي‌كردند كه اوكرايني‌ها در ادامه بتوانند مناطق بيشتري را آزاد كنند. در حالي كه انتقادها از رييس‌جمهور روسيه در داخل اين كشور افزايش يافته بود، ولاديمير پوتين تصميمي گرفت تا بتواند شرايط را تغيير دهد و بازي را به نفع روسيه بازگرداند. او فرمان «بسيج محدود» روس‌هايي را كه در سن جنگيدن هستند، صادر كرد و به كشورهاي غربي هشدار داد كه روسيه «سلاح‌هاي هسته‌اي پيشرفته‌تري» دراختيار دارد.ولاديمير پوتين با تاكيد بر لزوم پيشبرد سريع‌تر اهداف روسيه در جنگ اوكراين ضمن رونمايي از كارزار فراخواني افراد داراي تجربه نظامي به جبهه نبرد، كشورهاي غربي حامي اوكراين را به استفاده از سلاح هسته‌اي تهديد كرد. رييس‌جمهوري روسيه روز چهارشنبه در جريان سخنراني ويديويي خود خطاب به مردم اين كشور گفت كه اهداف روسيه در اوكراين تغييري نكرده و انتخاب رويكرد نظامي در قبال اين كشور «لازم و ضروري» بوده، چراكه به‌زعم او غرب با تهيه سلاح‌هاي پيشرفته براي اوكراين «از تمام خطوط [قرمز] عبور كرده است.» پوتين، ايالات متحده و اروپا را به مشاركت در پروژه «باج‌خواهي هسته‌اي» از روسيه متهم كرد و هشدار داد كه روسيه «سلاح‌هاي زيادي» در اختيار دارد كه برخي از آنها حتي از سلاح‌هاي كشورهاي ناتو پيشرفته‌ترند. او همچنين حمايت دوباره خود را از برگزاري همه‌پرسي الحاق به روسيه در قلمرو اشغالي شرق اوكراين اعلام كرد. رييس‌جمهوري روسيه در ادامه اين سخنراني با تاكيد بر اينكه روسيه در صورت تهديد يكپارچگي ارضي خود از تمامي امكانات و تسليحات خود استفاده خواهد كرد، خطاب به كشورهاي حامي اوكراين گفت: «اين يك بلوف نيست.» به گزارش «اعتماد»، تحليلگران و مقام‌هاي كرملين در گفت‌وگو با رسانه‌هاي روسي اين سخنراني رييس‌جمهور روسيه را هشداري جدي به اوكراين تفسير كرده‌اند و هر گونه اقدام نظامي بيشتر از سوي اوكراين از سوي ولاديمير پوتين حمله به خاك روسيه تعبير مي‌شود. پس از اين سخنراني، سرگئي شويگو، وزير دفاع روسيه، از فراخواني ۳۰۰ هزار تن از افراد داراي تجربه نظامي هر چند اندك خبر داد و به مردم روسيه وعده داد كه دانش‌آموزان فعلا به جبهه جنگ فرخوانده نمي‌شوند. او همچنين تاكيد كرد كه «سربازان وظيفه» به «مناطق عمليات ويژه» اعزام نخواهند شد. روزنامه نيويورك‌تايمز در گزارشي كه روز چهارشنبه منتشر كرد، آورده است: «براساس برآوردهاي تحليلگران و كارشناسان نظامي، تعداد نيروهاي نظامي روسيه شامل جدايي‌طلبان همسو با مسكو، اعضاي شركت‌هاي امنيتي خصوصي و داوطلبان، در حال حاضر از 200 هزار نفر فراتر نمي‌رود. اگر بسيج مدنظر كرملين موفقيت‌آميز باشد تعداد نيروهاي نظامي روسيه بيش از دوبرابر خواهند شد و دفاع از مناطق اشغال شده براي روس‌ها آسان‌تر مي‌شود.» به نوشته اين روزنامه، با اين وجود برخي كارشناسان مي‌گويند نيروهاي جديد آموزش جدي نديده‌اند و تجربه حضور در ميدان جنگ را نديده‌اند و استفاده از آنها براي روس‌ها آسان نخواهد بود. كشورهاي غربي اين اقدام را نشانه‌اي از شكست روسيه در ميدان جنگ مي‌دانند. مقام‌هاي بريتانيا و اتحاديه اروپا در گفت‌وگو با رسانه‌هاي غربي تاكيد كردند كه تضعيف جدي روسيه در ميدان جنگ و موثر بودن ضدحمله‌هاي اخير اوكراين باعث شده كه روسيه رو به «بسيج نيروها» و «تهديد اتمي» غرب بياورد. مقام‌هاي چين نيز در واكنش به اظهارات رييس‌جمهور روسيه خواستار برقراري آتش‌بس از طريق گفت‌وگو شدند. وانگ ونبين، سخنگوي وزارت امور خارجه چين گفت: «چين خواستار آتش‌بس و انجام مذاكرات براي حل و فصل اين بحران از سوي تمام طرفين درگير است.»
رفراندوم تا آخر هفته؟
يكي ديگر از موضوعات مهمي كه در سخنراني اخير ولاديمير پوتين، رييس‌جمهور روسيه مطرح شد، موضوع حمايت از برگزاري رفراندوم الحاق مناطق اشغال شده به روسيه بود. پوتين گفت كه «آزادسازي» منطقه دونباس همچنان هدف روس‌هاست و اعلام كرد كه از درخواست اين مناطق براي برگزاري رفراندوم الحاق به روسيه حمايت مي‌كند. روز سه‌شنبه 20 سپتامبر، يك روز پيش از سخنراني پوتين تعدادي از مقام‌هاي منصوب يا طرفدار روسيه در مناطق اشغال شده -دونتسك و لوهانسك در شرق اوكراين و خرسون و زاپروژيا در جنوب اوكراين- اعلام كردند كه تصميم براي برگزاري همه‌پرسي الحاق به روسيه كه برگزاري آن از روز جمعه 23 سپتامبر آغاز خواهد شد، نهايي شده است. خبرگزاري‌هاي روسي با استناد به برخي نظرسنجي‌ها با منبع نامشخص در اين منطقه پيش‌بيني كرده‌اند كه مشاركت در راي‌گيري بسيار بالا خواهد بود و اغلب مردم از الحاق به روسيه حمايت خواهند كرد. ريانووستي مدعي شده است كه در دونتسك 94درصد، در لوهانسك 93درصد، در زاپروژيا 87درصد و خرسون 80درصد از شهروندان از الحاق به روسيه حمايت مي‌كنند.از نگاه كارشناسان و رسانه‌هاي غربي، اين اقدام نيز نشانه‌اي از ضعف روسيه در ميدان جنگ است. واشنگتن‌پست مي‌نويسد: «پيگيري برگزاري رفراندوم دقيقا همزمان با ضدحمله اوكراين سرعت گرفت و شكست‌هاي روسيه در مناطق شرقي باعث شد تا نگراني‌هاي مسكو و جدايي‌طلبان طرفدار روسيه از احتمال آزادسازي مناطق بيشتر افزايش يابد.» ديو لاولر، تحليلگر سياسي معتقد است اين موضوع مي‌تواند شرايط پايان احتمالي جنگ در اوكراين را پيچيده‌تر كند. او در اكسيوس مي‌نويسد: «اين اقدامات دستيابي به هرگونه توافق صلحي را كه از سوي رييس‌جمهور ولوديمير زلنسكي قابل قبول به نظر برسد، غيرممكن مي‌سازد.» ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهوري اوكراين در سخنراني ويديويي روز چهارشنبه خود گفت: «اوضاع در خط مقدم به وضوح نشان مي‌دهد كه اوكراين پيشرو است. موضع اوكراين با اين سر و صداهايي كه روسيه درباره برگزاري رفراندوم ايجاد مي‌كند، تغيير نكرده است.» ديميترو كولبا، وزير خارجه اوكراين در پاسخ به سوالات خبرنگاران در سازمان ملل متحد گفت: «روس‌ها مي‌توانند هر كاري دل‌شان بخواهد، انجام دهند. اين چيزي را تغيير نمي‌دهد. اوكراين حق دارد تا قلمروهاي خود را آزاد كند و آنها را از دست روس‌ها آزاد نگه دارد.» امانوئل ماكرون، رييس‌جمهوري فرانسه نيز به خبرنگاران گفت: «اگر برنامه رفراندوم تراژيك نباشد، حتما خنده‌دار است!» اولاف شولتس، صدراعظم آلمان نيز گفته كه ولاديمير پوتين، رييس‌جمهوري روسيه تنها در صورتي كه نتواند در جنگ پيروز شود «جاه‌طلبي‌هاي امپرياليستي» خود را كه خطر نابودي روسيه و اوكراين را در پي دارد، كنار مي‌گذارد. شولتس در نخستين سخنراني خود در مجمع عمومي سازمان ملل متحد گفت: «به همين دليل است كه ما هرگونه صلح ديكته شده از سوي روسيه را نخواهيم پذيرفت و اينكه اوكراين بايد بتواند در مقابل روسيه از خود دفاع كند.» فوميو كيشيدا، نخست وزير ژاپن نيز به مجمع عمومي سازمان ملل گفت كه اعتبار اين نهاد به دليل حمله روسيه به اوكراين در خطر است، چون مسكو يكي از اعضاي دايم شوراي امنيت است و ايجاد اصلاحات در اين نهاد امنيتي ضرورت دارد. وي ادامه داد: «حمله روسيه به اوكراين فلسفه و اصول منشور سازمان ملل را متزلزل كرده است و اين چيزي نيست كه تحمل‌پذير باشد.» سخنگوي دفتر رياست‌جمهوري اوكراين هشدار داد، برگزاري همه‌پرسي درباره الحاق مناطق اشغالي اين كشور به خاك روسيه، هرگونه احتمال مذاكره با مسكو را از بين مي‌برد. سرگي نيكيفوروف، روز سه‌شنبه 20 سپتامبر گفت كه «بدون برگزاري چنين همه‌پرسي‌هايي هنوز احتمال كوچكي براي راه‌حل ديپلماتيك وجود دارد، ولي در صورت برگزاري همه‌پرسي هيچ احتمالي براي مذاكره وجود نخواهد داشت.» ميخايلو پودولياك، يكي از مشاوران ارشد رييس‌جمهوري اوكراين نيز در توييتي نوشت: برگزاري همه‌پرسي بايد با تشديد تحريم‌هاي غرب عليه روسيه و ارسال تسليحات دوربرتر به اوكراين مواجه شود. آندري يرماك، رييس دفتر رياست‌جمهوري اوكراين هم گفته كه اين كشور به الحاق اين مناطق واكنش قاطعي نشان خواهد داد. او افزود: «اوكراين مساله روسيه را حل خواهد كرد و اين تهديد فقط با قدرت نظامي از بين خواهد رفت.» ينس استولتنبرگ، دبيركل ناتو نيز تصميم براي برگزاري اين همه‌پرسي را محكوم كرد. او در پيام توييتري نوشت: «رفراندوم‌هاي ساختگي مشروعيت ندارد و ماهيت جنگ تجاوزكارانه روسيه عليه اوكراين را تغيير نمي‌دهد.» استولتنبرگ در ادامه افزود: «اين (برگزاري رفراندوم الحاق به روسيه) تشديد بيشتر جنگ توسط پوتين است. جامعه بين‌المللي بايد اين نقض آشكار قوانين بين‌المللي را محكوم كند و حمايت از اوكراين را افزايش دهد.» جوزپ بورل، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا هم به اين مساله واكنش نشان داد. بورل در بيانيه‌اي اعلام كرد: «روسيه، رهبري سياسي آن و همه كساني كه در اين رفراندم و ساير موارد نقض قوانين بين‌المللي در اوكراين دخيل هستند، پاسخگو خواهند بود و اقدامات محدودكننده بيشتري عليه روسيه در نظر گرفته خواهد شد.» بورل همچنين افزود كه آراي همه‌پرسي را نمي‌توان به عنوان بيان آزادانه اراده مردم در اين مناطق در نظر گرفت. چين در اين ميان تلاش كرد تا واكنشي ميانه داشته باشد. يكي از سخنگويان وزارت خارجه اين كشور روز چهارشنبه گفت: «ما همواره بر اين موضوع تاكيد كرده‌ايم كه بايد به حاكميت و تماميت ارضي همه كشورها احترام گذاشته شود، اهداف و اصول منشور سازمان ملل رعايت شود، نگراني‌هاي امنيتي مشروع همه كشورها بايد جدي گرفته شود و از تمام تلاش‌هايي كه منجر به حل مسالمت‌آميز بحران‌ها مي‌شود، حمايت كرد.»