نگاهي به ريزش اين‌روزهاي مخاطبان فيلم‌ها در مقايسه با شرايط مشابه در گذشته
سال‌هاي بدشانسي سينما
تينا جلالي
1- سينماي ايران اين روزها دوباره با افت محسوس كاركرد گيشه و ريزش مخاطب مواجه شده است. ناآرامي‌هاي اخير علاوه بر تاثير سوئي كه بر همه بخش‌هاي جامعه داشته و اقتصاد كشور را با چالش جدي مواجه كرده، مسبب عدم استقبال مخاطبان به فيلم‌هاي روي پرده هم بوده است. تحركات اجتماعي براي پيگيري مطالبات كه هر هفته باعث تجمعات شهري مي‌شود، به شدت افكار عمومي را به خود جلب كرده و باعث شده تمركز قشر عظيمي از مردم و مخاطب به چيزي جز وقايع و اتفاقات اجتماعي نباشد.
مخاطبي كه در روزها و هفته‌هاي اخير مدام در حال رصد و پيگيري بحران در سطح كشور است، نه حوصله و دل و دماغ تماشاي فيلم‌هاي روي پرده را دارد و نه وقتي برايش باقي مي‌ماند كه به سينما رفتن فكر كند، تازه اگر ته جيبش چيزي براي خريد بليت مانده باشد. روي صحبت ما با همان جوان‌ها و مخاطبان علاقه‌مند و پيگير سينماست كه اين روزها مطالبات‌شان را از مسوولان كشور به صورت اعتراض و تجمعات شهري، درخواست مي‌كنند. آنها مدام در تلاشند براي لحظه‌اي هم كه شده از سد فيلترينگ عبور كنند تا در جريان اخبار و وقايع روز ايران قرار بگيرند؛ قطعا اين روزها تماشاي فيلم‌هاي روي پرده جزو اولويت اين قشر سينمارو نيست و اگر هم آنها را به تماشاي فيلم‌هاي روي پرده دعوت كنيم يا درباره كيفيت و چگونگي كميت فيلم‌هاي روي پرده از آنها بپرسيم؛ شك نكنيد به نتيجه لازم نخواهيم رسيد و چه‌بسا از جانب آنها طرد هم شويم.
اوضاع سينما در ديگر تحولات كشور
2- از سوي ديگر بهانه فروش پايين فيلم‌هاي روي پرده در اين روزها و نسبت مستقيم آن با وقايع اجتماعي اگرچه دليل محكمه‌پسندي مي‌تواند باشد اما حالا كه چهار هفته از ناآرامي‌ها مي‌گذرد، شايد ديگر قانع‌كننده به نظر نرسد و دلايل ديگري هم بر بي‌اقبالي مخاطبان به فيلم‌هاي روي پرده نقش داشته باشد. شما را به اعتراض‌ها و حوادث كشور در فصل‌هاي مختلف سال ارجاع مي‌دهيم كه اگرچه تعطيلي موقتي سينماها را درپي داشت اما سينما در شرايط سخت آن زمان به واسطه اكران فيلم‌هايي با موضوعات مختلف و كمدي و بعضا هم خوب، مخاطب زيادي را جذب مي‌كرد. البته با ذكر اين نكته كه قطعا جنس خواسته‌ها و نگراني‌هاي مردم و افرادي كه در تجمعات شهري شركت مي‌كنند در هر مقطع، تفاوت آشكاري با مقاطع ديگر دارد و در ناآرامي‌هاي اخير كشور حضور جواناني كه از قضا مخاطب عمده آثار سينمايي به شمار مي‌روند، بيشتر است و دوره اعتراضات هم در اين زمان طولاني‌تر شده است. خرداد 88: در آن خرداد پرتلاطم، فيلم «درباره الي» اصغر فرهادي در سينماها نمايش داده مي‌شد. اين فيلم در شرايط ملتهب اجتماعي آن روزگار با اتفاقات غيرقابل پيش‌بيني آن روزها، با بليت حدودا دو هزار توماني مورد استقبال بالاي مخاطبان قرار گرفت و طبق بعضي منابع در يك روز حدود 50 ميليون تومان فروش داشت. چنين استقبالي از سينما، يعني فيلم خوب در هر زمان و هر شرايط، مخاطب خود را دارد؛ كما اينكه فيلم اخير فرهادي يعني قهرمان هم سال گذشته، همزمان با اكران چند فيلم كمدي، باعث نجات گيشه سينماي ايران از بحران كرونا‌زدگي شده بود. دي ماه 96: وقتي به آن برهه از سال كه كشور به واسطه گراني‌ها، درگير ناآرامي بود، به آمار فروش و استقبال مخاطبان از فيلم‌هاي روي پرده نگاه مي‌كنيم، مي‌بينيم كه فيلم‌ها با ريزش چنداني از جانب مخاطبان همراه نبوده. فروش بالاي فيلم‌هايي نظير آينه بغل، سد معبر، پل خواب، عشقولانس و دخترعمو پسرعمو نشان مي‌دهد كه مخاطبان از فيلم‌ها استقبال مي‌كردند. البته وب‌سايت باني فيلم در تاريخ 12 دي 96 با عنوان تاثير نسبي تجمعات اخير بر كاهش فروش فيلم‌ها مي‌نويسد: «باتوجه به جو حساس ايجاد شده در برخي مناطق به دليل تجمعات اخير، تعدادي از سينماها نيز به دلايل امنيتي و به «اجبار» در روزهاي گذشته تعطيل شده‌اند. تجمعات اخير در سراسر كشور جدا از جوي كه در جامعه ايجاد كرده، باعث تعطيلي موقتي و مقطعي برخي اماكن عمومي ازجمله سينماها نيز شده است.» اين رسانه در ادامه مي‌آورد: «برخي سينماها با توجه به موقعيت مكاني كه در چند ميدان مهم سطح شهر دارند روز گذشته به دليل تجمعات مردمي به صورت تك سانس و محدود، فيلم‌ها را نمايش دادند و برخي ديگر نيز به طور كامل تعطيل بودند. در واقع با توجه به فروش نه چندان خوب فيلم‌ها در روزهاي ابتدايي هفته، تعطيلي برخي سينماها نيز مزيد بر علت شد تا صاحبان آثار از اين اتفاق ضربه بخورند. براساس اعلام تعدادي از دفاتر پخش فيلم، به عنوان مثال سينماهايي مانند بهمن، پارس، مركزي و... كه در ميدان انقلاب واقع شده‌اند، در چند روز گذشته بليت فروشي چنداني نداشتند و درنهايت نيز برخي آنها از ساعت يك بعدازظهر به بعد به طور كامل تعطيل بودند. برخلاف اين سينماها ساير پرديس‌هاي سينمايي كه در مناطق ديگر تهران واقع شده‌اند هم در روزهاي ناآرامي خيابان‌ها، گيشه معمول و حتي مقداري پايين‌تر از ميزان استاندارد خود را داشته‌اند.» آبان 98: در اين زمان هم كشور به دليل گران شدن بنزين با حواشي بي‌شماري مواجه شده بود. براي اينكه به اوضاع سينما دراين بازه بپردازيم، دوباره به گزارش فروش فيلم‌ها در آبان 98 كه در تاريخ 26 اسفند 98 درايسنا منتشر شده، استناد مي‌كنيم كه نوشته بود: «پاييز از ابتداي مهر ماه تا پايان آذر ماه ۲۲ اثر روي پرده رفتند و در مجموع به فروشي ۷۲ ميلياردي رسيدند تا در مقايسه با تابستان افزايش فروش داشته باشيم و اين‌چنين پاييز بعد از فصل بهار در دومين جايگاه پرفروش‌ترين فصل سال تبديل شد. اما با اين حال به دليل برخي حواشي در كشور گيشه سينماها نيز بي‌تاثير نماندند و هفته‌هايي اين ميزان فروش، رمق خود را از دست مي‌داد.»
سينما با بدشانسي عجيبي مواجه شده
3-نگاه ديگري هم به ريزش مخاطب و افت كاركرد گيشه اين روزها مي‌توان داشت. فارغ از اينكه سينما در تمام سال‌هاي فعاليتش با نوسان تعداد مخاطب مواجه بوده اما نكته‌اي اين وسط وجود دارد و آن نوعي بدشانسي است كه در يكي، دو سال اخير نصيب سينماي ايران شده است. درحالي كه در سال‌هاي اواخر دهه 90 بعضي فيلم‌هاي كمدي (مطرب، گشت ارشاد، رحمان 1400، هزارپا و...) فروش‌هاي بالايي را تجربه مي‌كردند و گيشه بعضي فيلم‌ها نظير رحمان 1400 و هزارپا حيرت‌انگيز بود اما به ناگاه كرونا تمام معادلات را به‌هم زد و اساسا يكي، دو سالي سينماها در اغماي محض به‌سر مي‌برد. در اين دو سال هر وقت هم تلاش مي‌شد تا سينماها جاني دوباره بگيرند، زور كرونا بسيار زياد بود و در پيك‌هاي مختلف سينماداران مجبور به تعطيلي مي‌شدند. تا اينكه از سال گذشته با فروكش كردن نسبي تب كرونا و با اكران چند فيلم كمدي و اجتماعي پرفروش دوباره رونق به سالن‌هاي سينما برگشت و استقبال تقريبا بالايي از فيلم‌هاي روي پرده شد؛ ولي امسال دوباره اوضاع سينما تغيير كرد و سالن‌ها بي‌مخاطب شد. اين‌بار دليل، افزايش نرخ تورم و به تبع آن بالا رفتن سرسام‌آور قيمت‌ها بود كه به سينما ضربه زد و صاحبان اين رسانه فراگير هم براي ادامه حيات مجبور شدند قيمت بليت را بالا ببرند. بالا رفتن قيمت بليت سينماها (بليت 50 هزار توماني) همانا و افت مخاطب هم همانا. اين وسط نبود فيلم‌هاي با كيفيت بالا هم مزيد بر علت شد تا مخاطب سينما ريزش زيادي داشته باشد و فيلم‌هاي روي پرده از فروش بالايي برخوردار نباشند؛ ولي با تمام اين شرايط سينماداران و فيلمسازان تلاش كردند فيلم‌هاي كمدي و چند فيلم با كيفيت نسبتا خوب را كه از سال‌هاي پيش در نوبت اكران مانده بود، نمايش دهند و من حيث‌المجموع فروش فيلم‌ها بد نبود و حتي در هفته‌هاي اخير با تمهيد شناور كردن بليت فيلم‌ها، سالن‌هاي سينما با افزايش تعداد مخاطب هم مواجه شده بود. همه چيز كم و بيش از رونق نسبي خبر مي‌داد كه دوباره هيولاي بداقبالي به سينماها حمله‌ور شد و سالن‌ها با ركود زياد مواجه شدند. ناآرامي‌ها و حوادث اجتماعي اخير تاثير خود را به بدترين شكل روي گيشه فيلم‌ها گذاشت و سينماها را با بحران مخاطب مواجه كرد؛ طوري كه حتي اكران فيلم‌هاي جديد هم در سينماها به تعويق افتاد.
نظرهاي مختلف درباره اين روزهاي سينما
4- خيلي از سينماگران و سينماداران در چند وقت اخير نظرشان بر اين بود كه براي اكران فيلم جديد بايد صبر كرد تا اوضاع به آرامش برسد و مخاطبان دل و دماغ سينما رفتن داشته باشند؛ به همين دليل ظرف يكي، دو هفته اخير از اكران فيلم جديد صحبتي نشده؛ برخي هم معتقدند اكران فيلم جديد بي‌احترامي به دغدغه‌هاي جوانان است كه به دنبال مطالبات‌شان از مسوولان كشور هستند. از سوي ديگر شوراي راهبردي اكران تصميم گرفت سينماهاي كشور به مدت دو هفته بليت نيم‌بها به مخاطبان عرضه كنند. در اين ميان بعضي كارشناسان هم مي‌گويند بايد هر چه سريع‌تر چند فيلم خوب روانه اكران كرد. در همين راستا اميرحسين علم‌الهدي، كارشناس سينما در صفحه شخصي خود نوشت: «در اين روزهاي سرد و كم‌رمق سينما و درحالي كه اكثر سيماروها خصوصا سنين 15 تا 25 به شرايط كشور اعتراض دارند و طبيعي است من بعد چنانچه تصوير واقعي خود را بر پرده سينما نبينند و در آداب حكمراني سينما تغيير نبينند، ترجيح مي‌دهند وارد سالن‌هاي تاريك و سرد سينما نشوند. پيشنهاد مي‌كنم فيلم كاناپه كيانوش عياري را بر پرده سينماها به نمايش بگذارند تا سينما بتواند كمي بازتاب واقعيت‌هاي جامعه خود باشد.»
علم‌الهدي در ادامه مي‌نويسد: «سينماي ايران بعد از اتفاقات اخير اگر توان وفق دادن با شرايط موجود جامعه را نداشته باشد و قشر سينماروي هميشگي معترض را كه بخش مهمي از بدنه تماشاگران است، مجاب به سينما رفتن نكند، در آينده شرايط بحراني‌تري را خواهد داشت. به اعتقاد اين سينماگر، كاناپه عياري هم نگاه شرعي به بي‌حجابي بازيگرانش را حفظ كرده است و هم درد زمانه خود را دارد؛ اين فيلم را اكران كنيد تا سينما بتواند كمي نفس بكشد.» البته به غير از فيلم كاناپه از فيلم قاتل و وحشي حميد نعمت‌الله هم مي‌توان نام برد كه به نظر مي‌رسد در اين وضعيت مخاطبان زيادي را جذب سينما مي‌كند؛ همچنين فيلم كمدي چپ، راست به كارگرداني حامد محمدي.
تبليغات شهري و تلويزيوني فيلم‌ها و يك نكته
البته در اين ميان بعضي هم بحث تبليغات گسترده شهري و تلويزيوني فيلم‌هاي اكران را مطرح مي‌كنند كه بي‌شك به اطلاع‌رساني نمايش فيلم‌ها كمك بيشتري مي‌كند اما نكته‌اي كه درمورد بعضي فيلم‌ها وجود دارد، حواشي‌اي است كه پيرامون بعضي بازيگران سينما در چند وقت اخير رقم خورده. نكته‌اي كه در هفته‌هاي اخير نمود بيشتري پيدا كرد، جنجالي بود كه حول اظهارنظر شهاب حسيني پيرامون ناآرامي‌ها به وجود آمد و باعث جمع شدن بيلبورد اين بازيگر از سطح شهر شد. پرسشي كه در اين ميان مطرح مي‌شود كه آيا تلويزيون و شهرداري زير بار تبليغات فيلم‌هايي با حضور اين هنرمندان مي‌رود؟ تلويزيوني كه در سال‌هاي اخير به وضوح سينما را رقيب خود مي‌داند و در اتفاقات اخير هم موضع‌گيري‌هاي خلاف احساسات هنرمندان بوده است.
سينما و استفاده از فرصت جام جهاني
5- به نظر مي‌رسد در شرايط فعلي سالن‌هاي سينما با گزينه‌اي خاص در ميان فيلم‌هاي منتظر اكران روبه‌رو باشد تا بتواند دوباره افزايش مخاطبان سينماها را تجربه كند و آن اكران بازي‌هاي جام جهاني قطر باشد. با توجه به اينكه مجوز نمايش مسابقات فوتبال جام‌جهاني قطر در سالن‌هاي سينمايي صادر شده و موافقت‌هاي لازم براي ايجاد شرايط لازم نمايش مسابقات فوتبال در سينماها گرفته شده است. سالن‌هاي سينمايي بتوانند با جذب مخاطب بالا مسابقات موردنظر را نمايش دهند و حتي علاوه بر پخش تمام مسابقات فوتبال ايران، در صورت استقبال سينماداران مي‌توانند نمايش ديگر مسابقات پرطرفدار جام‌جهاني قطر را نيز در سالن‌هاي سينمايي خود پخش كنند. هر چند اين اكران‌ها به نفع سينماداران است كه بتوانند مخاطب را به آمدن به سالن‌ها ترغيب كنند اما از اين فرصت مي‌توان بهره برد و در ادامه با اكران چند فيلم با كيفيت و مخاطب‌پسند حضور مردم را در سالن‌ها تداوم بخشيد.
مخاطبي كه در روزها و هفته‌هاي اخير مدام در حال رصد و پيگري بحران در سطح كشور است، نه حوصله و دل و دماغ تماشاي فيلم‌هاي روي پرده را دارد و نه وقتي برايش باقي مي‌ماند كه به سينما رفتن فكر كند. تازه اگر ته جيبش چيزي براي خريد بليت مانده باشد.
بهانه فروش پايين فيلم‌هاي روي پرده در اين روزها و نسبت مستقيم آن با وقايع اجتماعي اگرچه دليل محكمه‌پسندي مي‌تواند باشد اما حالا كه چهار هفته از ناآرامي‌ها مي‌گذرد، شايد ديگر قانع‌كننده به نظر نرسد و دلايل ديگري هم بر بي‌اقبالي مخاطبان به فيلم‌هاي روي پرده نقش داشته باشد. شما را به اعتراض‌ها و حوادث كشور در فصل‌هاي مختلف سال ارجاع مي‌دهيم كه اگرچه تعطيلي موقتي سينماها را در پي داشت اما سينما در شرايط سخت آن زمان به واسطه اكران فيلم‌هايي با موضوعات مختلف و كمدي و بعضا هم خوب، مخاطب زيادي را جذب مي‌كرد.