فرصت‌ها و تهديدهاي دولت جديد عراق
علي شيخ
يك‌سال پس از انتخابات زودهنگام 2021 عراق، اولين دولت مستقل (بدون دخالت كشورهاي خارجي) در دوران دموكراسي اين كشور به رياست محمد شياع السوداني تشكيل شد. دولت السوداني بعد از استعفاي نمايندگان داراي اكثريت پارلمان، اعتراض‌هاي خياباني كه حاصل آن چند كشته و زخمي در بين دو جناح شيعي (صدري‌ها و طرفداران چارچوب هماهنگي) و اختلاف ميان شيعيان و كردها بر سر دو مقام نخست وزيري و رياست‌جمهوري، بر سر كار آمد؛ در نتيجه دولتي نيست كه پشتوانه قوي داشته باشد. دولت السوداني در پي اخذ صلاحيت‌ها و آزادي عمل بيشتر است، در حقيقت دولت وي منتخب پارلمان سال 2021 نيست و به همين دليل برگزاري انتخابات زودهنگام طي يك‌سال آينده را در برنامه‌هاي خود گنجانده. پيشينه سياسي السوداني به حزب الدعوه نوري‌المالكي باز مي‌گردد به همين خاطر اولين و مهم‌ترين اپوزيسيون خارج از پارلمان السوداني، مقتدي صدري خواهد بود كه هيچ نقشي در تشكيل دولت فعلي عراق نداشته است. در حال حاضر جايگاه اجتماعي- سياسي مقتدي صدر متزلزل شده؛ ملت عراق به تازگي از يك بي‌ثباتي و سردرگمي 13 ماهه در آمده و توان و ظرفيت جنگ و خشونت را ندارد. نوري‌المالكي، دشمن خونين صدر در پي احياي حيثيت سياسي خود از طريق اين دولت است. سهم المالكي در اين دولت سه وزارتخانه مهم نفت، كشاورزي و ورزش و جوانان است كه هر سه زير ذره‌بين رسانه‌هاي عراقي قرار دارد. گمان مي‌رود مقتدي صدر از اين فرصت استفاده كند، زيرا وزارت نفت در كشور نفتخيز عراق كه همواره ميزبان قراردادهايي با رقم‌هاي هنگفت بوده، بستر مناسبي براي اتهام‌زني مالي جهت ايجاد دعواي جناحي در سطح رسانه‌ها خواهد بود.
طي يك‌سال گذشته اعتماد كشورهاي خارجي همچون ايران، امريكا، بريتانيا، عربستان سعودي، امارات و تركيه به مقتدي صدر كاهش چشمگيري داشته، چراكه اين كشورها يك هدف مشترك يعني ثبات را در نظر دارند، بنابراين دور از ذهن نيست كه حمايتي از او نشود جز در شرايطي كه براي نيل به خواسته‌اي، بي‌ثباتي ضامن منافع هر يك از اين دولت‌ها شود. محمد السوداني و نوري‌المالكي هر دو، يك بازي دو سر برد را شروع كرده‌اند. با فرض اينكه در يك‌سال آينده انتخابات زودهنگام برگزار شود، در اين مدت اگر السوداني بتواند دستاوردهاي قابل قبولي كسب كند، پيروزي هم به نام او تمام مي‌شود و هم به نام المالكي؛ با اين حساب كرسي‌هاي ائتلاف دولت قانون (وابسته به نوري‌المالكي) در پارلمان آينده افزايش چشمگيري نسبت به انتخابات سال 2021 خواهد داشت و چنانچه خلاف آن اتفاق بيفتد كه البته دور از انتظار است، به نحوي كه السوداني دخالت‌هاي غيرمرسوم چارچوب هماهنگي را دليل عدم موفقيت دولتش عنوان كند تا بدين گونه شاهد جدايي السوداني از حزب الدعوه در ادامه راه باشيم كه متعاقبا نوري‌المالكي، السوداني را مقصر ناكامي دولت عراق جلوه مي‌دهد. جايگاه شبه‌نظاميان در اين دولت پر رنگ به نظر مي‌رسد تا جايي كه هم هادي العامري و هم قيس الخزعلي از طريق دو وزارتخانه حمل و نقل و آموزش عالي ايفاي نقش مي‌كنند، اما اينكه چقدر بتوانند از موج منفي ايجاد شده توسط برخي رسانه‌هاي غربي عليه گروه‌هاي شبه‌نظام شيعي خارج شوند، به عملكردشان بستگي دارد. بارزترين اتهامي كه به اين افراد مي‌زنند، دست داشتن در فساد مالي عراق است. بديهي است در اين موضوع نيروهاي مقاومت همچون سازمان بدر و عصائب اهل الحق در اين دو وزارتخانه شفافيت مالي را براي از بين بردن اين تهمت در صدر برنامه‌هاي خود قرار خواهند داد؛ چه بسا اين امر تاثير مستقيمي بر تعداد كرسي‌هاي‌شان در دوره بعدي پارلمان بگذارد. اما بزرگ‌ترين خطري كه دولت محمد شياع السوداني را تهديد مي‌كند، انتخابات آينده امريكاست. با فرض اينكه السوداني تا دو سال آينده نخست وزير بماند و در صورتي‌كه فردي رييس‌جمهور امريكا شود كه خواهان فشار حداكثري عليه ايران باشد، بعيد نيست كه سرنوشت دولت وي همچون عادل عبدالمهدي شود كه با فشارهاي شديد امريكا از مقام نخست وزيري كناره‌گيري كرد. طبق گفته فواد حسين وزير خارجه عراق «ترامپ به دولت عراق فشارهاي مضاعف مي‌آورد تا روابطش با ايران را كاهش دهد» تا بدين شيوه كارزار فشار حداكثري از طريق عراق هم ادامه‌دار باشد. دولت كنوني عراق نبايد اشتباهات گذشته را تكرار كند، مساله‌اي كه نخست‌وزير جديد اين كشور به آن اشاره كرد. توازن و روابط همه‌جانبه دولت مصطفي الكاظمي با دنيا موجب بازگشت عراق به جهان بين‌الملل شد؛ خارج شدن اين كشور از ذيل فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد، تاسيس صندوق سرمايه‌گذاري بين عربستان سعودي و عراق، امضاي قراردادهاي سرمايه‌گذاري با شركت‌هاي بزرگ در زمينه نفت و گاز، حذف رواديد بين دو كشور ايران و عراق جهت تسهيل در امور زيارتي، سياحتي و تجاري، افزايش همكاري‌هاي امنيتي بين دولت ايران و عراق و ... را مي‌توان از دستاوردهاي دولت سابق عراق دانست كه ادامه يافتن چنين روندي، دولت جديد فرصت‌هاي فراواني را پيش‌رو خواهد داشت.پژوهشگر مسائل عراق