پرنده آبي خطرناك
مالكيت ايلان ماسك بر توييتر، نگراني‌ها را در مورد گسترش اخبار جعلي و اطلاعات گمراه‌كننده
در اين شبكه اجتماعي تشديد كرده است
شهاب شهسواري
انتقال مالكيت شبكه اجتماعي توييتر به ايلان ماسك، سرمايه‌دار و كارآفرين امريكايي از زمان ارايه پيشنهاد خريد اين شبكه اجتماعي در فروردين ماه سال جاري جنجال‌هاي زيادي را ايجاد كرده است. فارغ از فراز و فرودهاي خبرساز در مورد فرآيند خريد و عقب‌‌نشيني و چانه‌زني‌هاي چندباره ماسك و دخالت نهادهاي تنظيم‌گر در اين معامله، نگراني‌ها در مورد وضعيت انتشار محتوا در توييتر در دوران مالكيت ماسك يكي از مهم‌ترين مسائل مطرح شده در مورد اين معامله است. بسياري از تحليلگران معتقدند كه با انتقال مالكيت شبكه اجتماعي پرطرفدار به ايلان ماسك، بسياري از محدوديت‌هاي اين شبكه اجتماعي درخصوص انتشار محتواي نفرت‌انگيز، اطلاعات گمراه‌كننده و خبرهاي جعلي ممكن است مورد بازنگري قرار گيرد. ايلان ماسك بلافاصله بعد از تكميل فرآيند خريد با انتشار پيامي در توييتر با اشاره به لوگوي اين شركت كه تصوير يك پرنده است، نوشت: «پرنده آزاد شد.» ماسك در بدو ورود به توييتر اعلام كرد كه يك شورا را براي بازنگري حساب‌هاي كاربري تعليق شده به دليل استانداردهاي مديران پيشين توييتر منصوب خواهد كرد. ماسك خود را يك «مطلق‌گراي آزادي بيان» توصيف مي‌كند. يكي از نخستين واكنش‌ها به اين توييت، نوشته تيري برتون، كميسيونر بازار داخلي اتحاديه اروپا بود كه در توييتر نوشت: «در اروپا پرنده تحت قوانين ما پرواز مي‌كند.» ترزا كافي، وزير محيط‌زيست بريتانيا هم در واكنش به انتقال مالكيت توييتر، نسبت به تسهيل مقررات مميزي محتوا در توييتر و تبديل شدن اين شبكه اجتماعي به كانون نفرت‌پراكني، ابراز نگراني كرده بود. ميخايلو پودولياك، دستيار رييس‌جمهور اوكراين هم انتقال مالكيت توييتر را «افتادن در يك قفس جديد» توصيف كرده بود.
توييتر در طول سال‌هاي اخير به عنوان يكي از سكوهاي محبوب سياستمداران و فعالان سياسي براي اظهارنظرها و گفت‌وگو‌هاي علني تبديل شده بود. بسياري از سياستمداران ارشد در گوشه و كنار جهان در توييتر حساب كاربري دارند و از طريق اين شبكه اجتماعي مواضع خود را اعلام مي‌كنند. در اين ميان يكي از مشهورترين كاربران سياسي توييتر در طول سال‌هاي اخير، دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين امريكا بود كه حتي از اين شبكه اجتماعي به عنوان محلي براي اعلام سياست‌ها و حتي اخراج كاركنان ماسك از ابتداي تلاشش براي خريداري اين شبكه اجتماعي تاكيد كرده‌بود كه قصد دارد برخي مقررات سخت‌گيرانه توييتر در برابر اظهارات نفرت‌پراكن را تغيير دهد، ازجمله اينكه وعده داده بود بعد از انتقال مالكيت، ممنوعيت حضور دونالد ترامپ، رييس‌جمهور پيشين امريكا را لغو كند.
ادعاهاي ايلان ماسك براي تبديل توييتر به يك مكان آزادتر و بازبيني حساب‌هاي كاربري تعليق شده اين نگراني را افزايش داده است كه وضعيت توييتر در مورد انتشار اطلاعات گمراه‌كننده، اخبار جعلي، نفرت‌پراكني و آزار كاربران، بدتر شود. با اين حال ايلان ماسك، شخصا معتقد است كه برنامه‌هايش براي توييتر، قرار نيست اين شبكه اجتماعي را به يك مكان ناامن تبديل كند. او مي‌گويد: «مهم است كه تمدن آينده يك ميدانگاه ديجيتال مشترك داشته باشد. البته با اين وجود، توييتر قطعا نمي‌تواند يك جهنم‌دره رايگان براي همه باشد كه هر چيزي را بتوان بدون هيچ عقوبتي در آن بيان كرد. علاوه بر رعايت قوانين، پلتفرم ما بايد جايي گرم و پذيرا براي همه باشد.»
شركاي خاورميانه‌اي ماسك
در كنار ديدگاه‌هاي شخصي ايلان ماسك، شركاي او در خريد توييتر هم جلب‌توجه مي‌كنند. بخشي از پولي كه براي انتقال مالكيت توييتر به ماسك تامين شده است، از عربستان سعودي و قطر مي‌آيند. براساس گزارش‌ها، وليد بن طلال، ميلياردر سعودي، يك ميليارد و ۸۹۰ ميليون دلار در اين معامله خرج كرده است. علاوه بر بن طلال و شركت هلدينگ پادشاهي (المملكه)، تحت مالكيت او و صندوق ذخيره ارزي پادشاهي سعودي، شركت هلدينگ قطر، وابسته به صندوق ذخيره ارزي اميرنشين قطر هم بخشي از پول اين معامله را تامين كرده است.
عربستان سعودي هشتمين كشور جهان از نظر تعداد كاربر فعال در توييتر است و برآورد مي‌شود كه بيش از ۱۲ ميليون شهروند سعودي، يعني بيش از يك‌سوم جمعيت اين كشور در توييتر حساب كاربري دارند. برخلاف ايلان ماسك كه مدعي آزادي‌هاي بيشتر در توييتر است، عربستان سعودي يكي از حكومت‌هاي بدنام جهان در حوزه آزادي بيان و برخورد با رسانه‌ها محسوب مي‌شود. ۱۶.۹درصد از سهام شركت هلدينگ پادشاهي وليد بن طلال، متعلق به حكومت سعودي است. شخص وليد بن طلال هم گرچه سال ۲۰۱۷ در جمع شاهزاده‌ها و ثروتمنداني بود كه توسط محمد بن سلمان، وليعهد سعودي در هتل ريتز-كارلتون رياض زنداني شده بودند، اما خيلي زود بار ديگر توانسته است نظر قدرتمندترين فرد كشورش را تامين كند و خود را به عنوان يك سرمايه‌دار معتمد در عربستان سعودي به دربار ثابت كند.
نخستين اخراجي‌ها
ايلان ماسك در هفته‌هاي نخست تلاشش براي خريد توييتر، مدعي شده بود كه مالكان اين شبكه اجتماعي در مورد تعداد كاربران آن دروغ مي‌گويند و به دليل حضور گسترده حساب‌هاي كاربري خودكار و روبات‌ها در توييتر، قيمت واقعي اين شبكه اجتماعي از قيمت اسمي آن بسيار كمتر است. او در نخستين روز كاري‌اش به عنوان مديرعامل موقت اين شبكه اجتماعي، چندين مدير ارشد اين شبكه اجتماعي را اخراج كرد. پاراگ آگراوال، مديرعامل، ند سيگال، مدير مالي و ويجايا گاده، مدير امور حقوق و سياست‌گذاري توييتر را اخراج كرد. به گفته ماسك اينها افرادي هستند كه مدت‌ها سرمايه‌گذاران توييتر را در مورد تعداد حساب‌هاي كاربري جعلي در توييتر فريب داده بودند. در همان روز نخست آگراوال و سيگال توسط ماموران حفاظت دفتر مركزي توييتر در سانفرانسيسكو به خارج ساختمان هدايت شدند.
نگراني‌هاي فعالان آزادي بيان و امنيت سايبري
فعالان امنيت سايبري تغييرات اخير در توييتر را خطرناك توصيف مي‌كنند. سه‌يي آكيوو، سرپرست موسسه خيريه كارزار عليه آزار آنلاين در بريتانيا با عنوان گليچ معتقد است كه بركناري گاده از مقام مدير امورحقوقي توييتر يك گام رو به عقب است. او با انتشار پيامي در توييتر مي‌نويسد: «من خيلي نگرانم كه پيشرفتي كه توييتر در طول ۶ سال گذشته در حوزه امنيت برداشته است در چند هفته آينده رشته شود.» در ايالات متحده امريكا در حالي كه نهادهاي حقوق مدني در مورد شدت گرفتن انتشار محتواي آسيب‌رسان در توييتر هشدار مي‌دهند، جمهوري‌خواهان از تغيير مالكيت اين شبكه اجتماعي ابراز خوشحالي مي‌كنند. سميه وحيد، مشاور ارشد سياست‌گذاري موسسه مدافعان مسلمانان در امريكا به گاردين مي‌گويد: «ايلان ماسك گفته است كه نمي‌خواهد توييتر را به جهنم‌دره‌اي رايگان براي همگان تبديل كند، اما واقعيت اين است كه او با اجازه دادن به ملي‌گرايان سفيدبرترپندار نفرت‌پراكن براي بازگشت به اين شبكه اجتماعي و اخراج افرادي كه در توييتر جلوي انتشار محتواي نفرت‌پراكن را مي‌گرفتند، عملا همين كار را مي‌كند. موضوع دعواي سياسي راست عليه چپ يا مناظره دانشگاهي در مورد آزادي بيان نيست. مساله امنيت جمعيت‌هاي رنگين‌پوستان، اقليت‌هاي ديني و جوامع حاشيه‌اي ديگر هستند كه همين الان هم زير حملات هستند.» پِن امريكا، كارزار مدافع متمم اول قانون اساسي امريكا (در مورد آزادي بيان) اعلام كرده است كه در آستانه برگزاري انتخابات مياندورهاي كنگره امريكا، شبكه اجتماعي توييتر نبايد اجازه دهد كه اطلاعات گمراه‌كننده و جعلي در اين سكوي آنلاين تشديد شوند. سوزان نوزل، مدير اجرايي اين سازمان مي‌گويد كه دنبال نشانه‌هايي است كه نشان بدهد ايلان ماسك «آموخته است كه چگونه اين پلتفرم اينترنتي در سراسر جهان مورد استفاده قرار مي‌گيرد و گاهي نتايج آن باعث مرگ و زندگي مي‌شود.» او مي‌گويد: «دو هفته مانده به انتخابات يك نشانگر روشن [در مورد عملكرد ماسك] اين است كه ببينيم آيا اجازه خواهد داد تا پرچمداران اخبار گمراه‌كننده و جعلي اجازه خواهند يافت تا آزادانه كاربران را در توييتر در مورد زمان، محل و نحوه راي دادن، گمراه كنند.»
آنجلو كاروسون، مدير سازمان ديدبان رسانه با عنوان مديا مترز نگران است كه تغيير مديريت توييتر «به شكل اساسي چشم‌انداز انتشار اطلاعات را تغيير دهد.» وي همچنين وقوع اين تغييرات را در آستانه برگزاري انتخابات مياندورهاي كنگره، نگران‌كننده ارزيابي مي‌كند. كاروسون مي‌گويد: «چيز زيادي نمانده است تا ماسك استانداردهاي اجتماعي توييتر را جمع كند، كاركناني را كه مسوول حمايت از امنيت كاربران هستند اخراج كند و دوباره سكويي دراختيار دونالد ترامپ و ديگر حساب‌هاي كاربري تعليق شده به دليل آزار و خشونت قرار دهد و دريچه‌هاي سد را روي اخبار جعلي و اطلاعات گمراه‌كننده باز كند.» وي معتقد است: «به سادگي بگوييم، توييتر در حال حركت به سمت تبديل شدن به يك موتور قدرتمند براي افراطي‌گري است. توييتر تحت رهبري ماسك به درياچه‌اي از نظريه‌هاي توطئه خطرناك، فريب‌هاي حزبي و آزارهاي فراگير سازماندهي شده، تبديل مي‌شود.»
در برابر اين نگراني‌ها، محافظه‌كاران امريكايي از اين انتقال مالكيت استقبال كرده‌اند. روزنامه وال استريت ژورنال در سرمقاله خود مي‌نويسد: «جناح چپ بر رسانه‌هاي امريكا سلطه دارد، اما به نظر مي‌رسد به شدت از اينكه ممكن است ايلان ماسك از لحاظ سياسي غيرجناحي باشد، نگران شده است.» فاكس نيوز هم مي‌نويسد كه ابراز نگراني‌ها از سوي فعالان آزادي بيان، به دليل اين است كه نگران تبديل شدن توييتر به يك پلتفرم جناح راست هستند. فاكس نيوز از اخراج ويجايا گاده از مقام مدير امور حقوقي توييتر حمايت كرده است و او را عامل سانسور گزارش‌ها در مورد «لپ تاپ هانتر بايدن» در آستانه انتخابات دو سال پيش امريكا توصيف مي‌كند.
توييتر و ايران
به‌رغم فيلتر بودن توييتر در ايران، بسياري از سياستمداران ايراني، از جمله وزراي كابينه و نمايندگان مجلس در توييتر حساب كاربري فعال دارند. خيلي از خبرنگاران ايراني هم در توييتر فعال هستند و به صورت روزمره در مورد اخبار روز كشور محتوا منتشر مي‌كنند. مشخص نيست كه تغيير مالكيت توييتر تا چه اندازه در استقبال ايرانيان از اين پلتفرم اينترنت اثرگذار خواهد بود. در دولت يازدهم و دوازدهم، محمدجواد ظريف، وزير امور خارجه وقت، از توييتر به عنوان يك ابزار موثر ديپلماسي عمومي استفاده مي‌كرد و پيام‌هاي سياسي زيادي را در آن به زبان انگليسي و خطاب به مخاطبان غيرايراني منتشر مي‌كرد. در همان دوران، دونالد ترامپ هم از توييتر براي انتشار پيام‌هاي تهديدآميز عليه ايران استفاده كرده بود. براي مثال، ترامپ نخستين‌بار تصويري با نوشته «تحريم‌ها در راهند» را در توييتر منتشر كرده بود. زمستان ۱۳۹۸ دو روز بعد از عمليات تروريستي دولت امريكا و ترور شهيد سردار قاسم سليماني، ترامپ در توييتي تهديد كرده بود كه اگر ايران عملياتي عليه امريكا انجام دهد «۵۲ اثر تاريخي ايران كه اهميت ويژه تاريخي و فرهنگي دارند» هدف حمله قرار خواهد داد. توييتر در ايران در عين حال به عرصه اعتراضات مدني و انتقادها هم تبديل شده است. اقدام‌هاي توييتر همزمان با اعتراضات و ناآرامي‌ها در ايران، گاهي باعث واكنش نهادهاي امنيتي و اطلاعاتي ايران شده است. هفته گذشته، وزارت اطلاعات جمهوري اسلامي ايران و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در بيانيه‌اي مشترك، به نقش توييتر در ناآرامي‌هاي اخير ايران اشاره كرده بودند و در جايي با اشاره به «ده برابر كردن ظرفيت انتشار پيام براي هر كاربر در ساعت» يا ايجاد «بيش از پنجاه هزار كاربر جديد فارسي زبان با هويت‌هاي جعلي» در طول يك ماه، از نقش مستقيم اين شبكه اجتماعي در ناآرامي‌هاي اخير سخن گفته بودند. اين نخستين‌بار نيست كه توييتر به دخالت در مسائل سياسي داخلي ايران متهم مي‌شود. سال ۱۳۸۸ نيز در آستانه برگزاري انتخابات رياست‌جمهوري در ايران، مقام‌هاي توييتر اعلام كرده بودند كه بنا به درخواست وزارت خارجه ايالات متحده امريكا عمليات تعميرات دوره‌اي را كه باعث خاموشي يك روزه توييتر مي‌شد به تاخير انداخته است. به نوشته رسانه‌ها، دولت امريكا در تاريخ ۲۷ ارديبهشت ۱۳۸۸، مدعي شده بود كه به دليل «مسدود شدن رسانه‌ها و سايت‌ها در ايران» از توييتر خواسته است كه اين پلتفرم را به عنوان «يك ابزار ارتباطي مهم براي مردم ايران» باز بگذارد و اين تعميرات را به بعد از انتخابات رياست‌جمهوري در ايران موكول كند.
ايلان ماسك مي‌گويد: «مهم است كه تمدن آينده يك ميدانگاه ديجيتال مشترك داشته باشد. البته با اين وجود، توييتر قطعا نمي‌تواند يك جهنم‌دره رايگان براي همه باشد كه هر چيزي را بتوان بدون هيچ عقوبتي در آن بيان كرد. علاوه بر رعايت قوانين، پلتفرم ما بايد جايي گرم و پذيرا براي همه باشد.»
جلو كاروسون، مدير سازمان ديدبان رسانه با عنوان مديا مترز مي‌گويد: «چيز زيادي نمانده است تا ماسك استانداردهاي اجتماعي توييتر را جمع كند، كاركناني را كه مسوول حمايت از امنيت كاربران هستند اخراج كند و دوباره سكويي دراختيار دونالد ترامپ و ديگر حساب‌هاي كاربري تعليق شده به دليل آزار و خشونت قرار دهد و دريچه‌هاي سد را روي اخبار جعلي و اطلاعات گمراه‌كننده باز كند.»
سميه وحيد، مشاور ارشد سياست‌گذاري موسسه مدافعان مسلمانان در امريكا مي‌گويد: «ايلان ماسك گفته است كه نمي‌خواهد توييتر را به جهنم‌دره‌اي رايگان براي همگان تبديل كند، اما واقعيت اين است كه او با اجازه دادن به ملي‌گرايان سفيدبرترپندار نفرت‌پراكن براي بازگشت به اين شبكه اجتماعي و اخراج افرادي كه در توييتر جلوي انتشار محتواي نفرت‌پراكن را مي‌گرفتند، عملا همين كار را مي‌كند.»