لهستان و درخواست غرامت‌هاي جنگي از آلمان
محمود فاضلي
وزارت خارجه لهستان اخيرا محتواي غرامت‌هاي درخواستي خود از برلين كه اوايل ماه جاري به آلمان ارسال شده بود را به‌طور علني اعلام كرد. «زبيگنيو راو»، وزير امور خارجه لهستان اعلام كرده آلمان و لهستان بايد گام‌هاي فوري براي حل‌وفصل حقوقي و مادي دايمي، جامع و نهايي عواقب تجاوز و اشغال آلمان از سال 1939 تا 1945 بردارند. محاسبات صورت‌گرفته توسط پارلمان لهستان نشان مي‌دهد كه در طول جنگ لهستان، در مجموع مبلغ فوق به اين كشور خسارت وارد شده است. اين ميزان شامل خسارات انساني نيز مي‌شود و تخمين زده شده هر فردي كه در طول جنگ جان خود را از دست داد بايد معادل 175 هزار دلار دريافت كند. بخش قابل‌توجهي از اين غرامت به مرگ بيش از 5 ميليون و 200 هزار شهروند لهستاني مربوط است.
ورشو بابت خسارت‌هاي مادي و معنوي آلمان نازي به لهستان در جريان جنگ جهاني دوم درخواست 1.32 تريليون دلاري غرامت كرده است. عواقب تجاوز آلمان بايد شامل پرداخت غرامت براي خسارت مادي و غيرمادي وارد شده به دولت لهستان باشد. لهستان از برلين خواسته تا براي بازگرداندن اشياي فرهنگي كه نازي‌ها آنها را غارت كرده و در آلمان نگهداري مي‌شود، «اقدامات هماهنگ» را اتخاذ كند و دارايي‌ها و مطالبات بانك‌هاي دولتي و موسسات اعتباري لهستان كه رايش سوم در سال‌هاي جنگ مصادره كرده نيز بايد پس داده شود. به «قربانيان تجاوز و اشغال آلمان و همچنين خانواده‌هاي آنان، بابت ضررها و لطمه‌هايي كه متحمل شده‌اند»، غرامت بپردازد و شهروندان لهستاني و افراد با تبار لهستاني كه در آلمان زندگي مي‌كنند، جايگاه رسمي‌شان يعني «اقليت ملي» را پس بگيرند.
لهستان همچنين خواهان بازگرداندن دارايي‌هاي بانك‌هاي دولتي اين كشور است كه توسط دولت آلمان در سال‌هاي 1945-1939 غارت شده بود. دولت راستگراي لهستان مي‌گويد كه نخستين كشور قرباني جنگ بوده است و خسارت‌هاي اين جنگ به‌طور كامل از سوي آلمان جبران نشده است. از زمان روي كار آمدن حزب قانون و عدالت در لهستان در سال 2015 درخواست دريافت غرامت از آلمان افزايش يافته است. پارلمان لهستان نيز اخيرا در قطعنامه‌اي از دولت آلمان خواست تا «مسووليت سياسي، تاريخي، حقوقي و مالي تمامي عواقب ناشي از آغاز جنگ جهاني دوم را برعهده بگيرد.» اين قطعنامه با اكثريت قاطع 418 راي از 437 راي نمايندگان حاضر تصويب شد. لهستان بر اين باور است ده‌ها كشور جهان به‌خاطر جنايت‌ها و خسارت‌هاي جنگ جهاني دوم از آلمان خسارت دريافت كرده‌اند و دليلي وجود ندارد كه لهستان از اين قاعده مستثنا باشد.
از ديدگاه لهستان، غيرممكن است كه ارزش مالي براي از دست دادن جان 5.2 ميليون نفر قائل شد. اين كشور خسارات وارده به زيرساخت‌ها، صنعت، كشاورزي، فرهنگ، تبعيد به آلمان براي كار اجباري و... را فهرست كرده و تيمي متشكل از 30 اقتصاددان، مورخ و كارشناسان از سال 2017 روي اين گزارش كار كرده‌اند. آلمان بارها مدعي شده است اين موضوع با اعلاميه سال 1953 كه در آن لهستان از غرامت‌هاي آلمان صرف‌نظر كرد مختومه شده و موضع دولت فدرال بدون تغيير است. لهستان مدت‌ها پيش، در سال 1953، از غرامت‌هاي بيشتر چشم‌پوشي و بارها اين معافيت را تاييد كرده است.
ماتئوش موراويتسكي، نخست‌وزير لهستان اخيرا مقايسه‌اي با روسيه براي تقويت خواسته‌هاي خود از آلمان براي دريافت غرامت جهت جنايات مرتكب شده در جنگ جهاني دوم انجام داده و مدعي است اگر آلماني‌ها مي‌خواهند روسيه به خاطر جنگش مجازات شود و به اوكراين براي جناياتي كه در آنجا مرتكب شده است غرامت بپردازد، بايد پاسخگوي جنايات و كشتار جمعي عليه لهستان در طول جنگ جهاني دوم باشند. اگر آلمان اين مسووليت را نپذيرد، پس روسيه هرگز نمي‌تواند درقبال جناياتي كه نيروهاي روسيه اكنون در اوكراين مرتكب مي‌شوند، پاسخگو باشد.
درخواست لهستان درحالي مطرح شده كه در جريان سفر اخير اولاف شولتز، صدراعظم آلمان به آتن، درخواست يونان براي غرامت دست‌كم 269 ميليارد دلاري بابت اشغال اين كشور توسط ارتش نازي دوباره در سطح رسانه‌ها مطرح شد. اما شولتز در مصاحبه با «تا نه‌آ» پرتيراژترين روزنامه يونان اين مساله را رد كرده و مدعي شد «از نظر حقوقي و سياسي، بحث غرامت بسته است. البته برايش مهم است كه به اين جنايات وحشتناك بپردازد و آن را يادآوري كند.» آلمان نازي در 6 آوريل 1941 به يونان حمله كرد و تا سال 1944 قتل عام‌هاي زيادي را در آنجا انجام داد. ده‌ها هزار غيرنظامي يوناني در جنگ جان باختند. يك كميسيون پارلمان يونان ميزان خسارات جنگ ناشي از حمله آلمان را حداقل 289 ميليارد يورو برآورد كرد. دولت محافظه‌كار ميتسوتاكيس، نخست‌وزير يونان بارها تاكيد كرده است كه به مطالبات غرامت پايبند است. نيروهاي مسلح رايش سوم، در ششم آوريل 1941 يونان و يوگسلاوي را به اشغال خود درآوردند. سربازان و مقامات آلماني در هر دو كشور حكومت‌هاي استبدادي برپا كردند وبمانند ديگر كشورهاي اشغال‌شده در اروپا، هزينه‌هاي جنگ‌طلبي هيتلر بر دوش اين كشور‌ها قرار گرفت و كمر اقتصاد يونان زير بار صادرات مازاد خم شد. اين شرايط به تورم شديد و كاهش فوق‌العاده كيفيت زندگي يونانيان منجر شد، ولي مهم‌تر از همه اينكه رايش سوم علاوه بر تمام فشارهاي اقتصادي و غارت گسترده، بانك مركزي يونان را مجبور كرد 476 ميليون رايش مارك، وام بدون بهره را دراختيار آلمان نازي قرار دهد. پس از پايان جنگ و تسليم شدن آلمان، در پاييز سال 1945 كنفرانس پاريس براي رسيدگي به غرامات جنگي برپا شد. يونان تقاضاي 10 ميليارد دلار غرامت كرد، يعني نصف مقداري كه اتحاد جماهير شوروي به عنوان كل غرامتي كه آلمان بايد بپردازد پيشنهاد كرده بود.