هراس اروپا از وابستگي به چين
چگونه وابستگي اقتصادي و تكنولوژيك اروپا به پكن
مي‌تواند استقلال قاره سبز را به خطر بيندازد؟
محمدحسين لطف‌الهي
براي كشورهاي اروپايي تجربه وابستگي به روسيه و سپس كاهش ناگهاني روابط با مسكو به دليل آغاز جنگ اوكراين تجربه تلخي بود و هزينه‌هاي سنگيني در پي داشت. حالا مقام‌هاي ارشد اتحاديه اروپا هشدار مي‌دهند كه وابستگي اروپا به چين به مراتب از وابستگي به روسيه عميق‌تر است.
مقام‌هاي چيني روز سه‌شنبه 8 نوامبر از پخش سخنراني از پيش ضبط‌شده چارلز ميشل، رييس شوراي اروپا در يك نشست تجاري مهم در شانگهاي جلوگيري كردند. خبرگزاري رويترز روز سه‌شنبه در گزارشي اختصاصي نوشت كه دليل اين اقدام، صحبت‌هاي ميشل درباره «جنگ غيرقانوني روسيه عليه اوكراين» و «ضرورت كاهش وابستگي اروپا به چين» در ويديوي ارسال‌شده از سوي او براي پخش در اين مراسم بود.
بارند ليتز، سخنگوي رييس شوراي اروپا در اين باره مي‌گويد: «از آقاي ميشل براي سخنراني در پنجمين مجمع هونگ‌كيائو در شانگهاي دعوت شده بود. طبق درخواست مقام‌هاي چيني ما نيز سخنراني آقاي ميشل را ضبط كرده و براي آنها فرستاديم تا در ابتداي مراسم پخش شود اما درنهايت آنها تصميم گرفتند اين سخنراني را پخش نكنند. ما از كانال‌هاي عادي ديپلماتيك، به اين اقدام اعتراض كرده‌ايم.»
مقام‌هاي برگزاركننده كنفرانس از اظهارنظر پيرامون اين مساله سر باز زده‌اند و سخنگوي وزارت خارجه چين نيز ضمن اظهار بي‌خبري از اين موضوع گفته است كه «نمي‌تواند درباره آن اظهارنظر كند.»
براساس اظهارات يك مقام اروپايي كه از محتواي سخنراني چارلز ميشل آگاه بود، رييس شوراي اروپا در ويديويي كه براي پخش در مجمع اقتصادي هونگ‌كيائو ضبط كرده بود، ضمن انتقاد از «جنگ اوكراين» تاكيد داشت كه اروپا درس‌هايي مهم از اين جنگ فرا گرفته است: «اروپا به‌شدت به سوخت‌هاي فسيلي روسيه وابسته بود و اين مساله باعث ايجاد ناترازي در روند تجارت با روسيه مي‌شد. ما در اروپا مي‌خواهيم در روابط تجاري خود توازن ايجاد كنيم و اين مساله در رابطه با تجارت با چين نيز صادق خواهد بود.» ميشل همچنين از دولت چين خواست تا براي پايان دادن به خونريزي در اوكراين تلاش كند.پوليتيكو به نقل از يك ديپلمات اروپايي نوشته است كه چارلز ميشل قرار است هفته آينده براي ديدار با رييس‌جمهور چين به اين كشور سفر كند.يك روز پيش از آن، جوزپ بورل دوشنبه 7 نوامبر در دومين روز از نشست وزراي خارجه گروه هفت در آلمان درباره مساله وابستگي اقتصادي به چين هشدار داده بود. مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا ضمن تاكيد بر اينكه اين اتحاديه براي تامين منابعي كه نقشي مهم و حياتي را در «استراتژي گذار سبزش» ايفا مي‌كنند شديدا به چين وابسته است، تاكيد كرد كه اين وضعيت اروپا را آسيب‌پذير مي‌كند. بورل گفت: «در حالي كه چين يك شريك اقتصادي كليدي براي اتحاديه اروپا محسوب مي‌شود و بروكسل خواستار همكاري سازنده با پكن است، اما در عين حال يك رقيب نظام‌مند است و اين رقابت به‌شدت در روابط دوجانبه به چشم مي‌خورد.» او افزود: «چين نقش مهم و حياتي را در بسياري از زنجيره‌هاي تامين ايفا مي‌كند و ۹۰ درصد از نيازهاي اتحاديه اروپا به منيزيم، ۹۰ درصد از نيازهاي اين بلوك به خاك‌هاي كمياب و ۸۰ درصد از پنل‌هاي خورشيدي مورد استفاده در اين بلوك را تامين مي‌كند.» اين ديپلمات ارشد تصريح كرد: «در حال حاضر وابستگي ما به چين براي استراتژي گذار سبزمان بيشتر از وابستگي‌مان به سوخت‌هاي فسيلي از روسيه است. در نتيجه اتحاديه اروپا بايد با رفع آسيب‌پذيري‌ها و تقويت انعطاف‌پذيري، روي كاهش وابستگي‌هاي شديد كار كند.»
به گزارش «اعتماد»، اتحاديه اروپا قصد دارد تا سال 2030 انتشار گازهاي گلخانه‌اي خود را در مقايسه با سال 1990 ميلادي 55 درصد كاهش دهد. با اين وجود، وابستگي اتحاديه اروپا به چين تنها به موضوع انرژي مربوط نمي‌شود.
چالش زيرساخت‌هاي تحت مالكيت چين
نگاهي به چگونگي حضور چين در اقتصاد اروپا نشان مي‌دهد بسياري از زيرساخت‌هاي حياتي اروپا از جمله بنادر بزرگ، فرودگاه‌ها، نيروگاه‌هاي توليد برق، مزارع بادي و خورشيدي و شركت‌هاي مخابراتي يا تحت مالكيت چين هستند يا بخش مهمي از سهام اين شركت‌ها به چيني‌ها فروخته شده است.بر اساس اطلاعات منتشرشده از سوي اتحاديه اروپا، در فاصله سال‌هاي 2012 تا 2015 كه اعضاي اين اتحاديه با بحران‌هاي مالي روبرو بودند در قالب طرح‌هاي رياضت اقتصادي تصميم گرفتند بخشي از زيرساخت‌هاي اساسي يا دست‌كم بخشي از سهام زيرساخت‌هاي اساسي خود را به سرمايه‌گذاران خارجي به ويژه سرمايه‌گذاران چيني بفروشند.اكنون اتحاديه اروپا در شرايطي بايد با تغييرات ژئوپليتيكي گسترده‌اي كه در جهان رخ داده مواجه شود كه شركت‌هاي چيني در بسياري بنادر، فرودگاه‌ها و زيرساخت‌هاي اساسي كشورهاي عضو اتحاديه از جمله يونان، ايتاليا، پرتغال، اسپانيا، بلژيك، هلند، آلمان و فرانسه سهم دارند.
تيم روليگ، محقق آلماني فعال در شوراي روابط خارجي آلمان در اين باره مي‌گويد: «فكر مي‌كنم بزرگ‌ترين هراس اروپايي‌ها اين است كه در صورت بروز اختلاف يا درگيري، پكن تصميم بگيرد زيرساخت‌هاي حياتي اروپا را از كار بيندازد، سرمايه خود را از آنجا خارج كند و از اين مساله براي اعمال فشار سياسي روي كشورهاي اروپايي استفاده كند.»
وابستگي به تكنولوژي چيني
كارشناسان مي‌گويند خطري كه درخصوص نفوذ چين روي زيرساخت‌هاي فيزيكي وجود دارد هم حتي خطر اصلي نيست، چراكه اين امكان براي كشورهاي اروپايي وجود دارد كه در صورت لزوم با اتخاذ تدابيري ويژه كنترل اين زيرساخت‌ها را از چين بگيرند. اين كارشناسان خطر اصلي را وابستگي به تكنولوژي چيني‌ها به ويژه در حوزه ديجيتال توصيف مي‌كنند كه به پكن قدرت مانور زيادي مي‌دهد.
پروجكت سينديكت در گزارشي كه ماه اكتبر منتشر شد، مي‌نويسد: «اگر اروپا در تامين نياز خود به يك تكنولوژي نظير توسعه شبكه 5G به چين متكي باشد به پكن اين فرصت را مي‌دهد كه از اين فرصت براي جاسوسي و جمع‌آوري اطلاعات حياتي كشورهاي اروپايي استفاده كند. آنها همچنين مي‌توانند هرزمان كه خواستند دسترسي اروپا به اين تكنولوژي را قطع كنند.»
ايان باند، مدير مركز اصلاحات اروپايي معتقد است: «اخيرا شاهد اختلالي در سيستم راه‌آهن كشور آلمان بوديم. مقام‌هاي آلماني اعلام كردند كه اين اختلال از يك حمله سايبري گسترده ناشي مي‌شود. آنها همچنين گفتند كه مبدا اين حمله سايبري مشخص نيست. با اين حال، اين مساله نشان مي‌دهد كه آسيب‌پذيري‌هايي جدي در اين زمينه وجود دارد و وقتي چين در مديريت و امور اجرايي بخشي از زيرساخت‌ها دخالت دارد يعني فرصت دارد برخي راه‌هاي مخفي براي نفوذ در مواقع نياز تعبيه كند.»
كارشناسان درباره اطلاعات و داده‌هايي كه در اختيار چين قرار دارد نيز هشدار مي‌دهند. هر كانتينري كه در بنادر اروپا تخليه شود يا هر كشتي كه به سمت كشورهاي اروپايي در حركت باشد، حاوي اطلاعاتي است كه به كشوري كه آن را در اختيار دارد كمك مي‌كند تا بفهمد هركشتي حامل چه باري است، به كجا مي‌رود و در اختيار داشتن مجموعه اين داده‌ها باعث مي‌شود اطلاعات مهم و حساسي از زنجيره تامين صنايع در اروپا در اختيار كشور مذكور كه اينجا منظور چين است قرار گيرد.
اين مساله به چين فرصت مي‌دهد تا براي واكنش به هر اتفاقي مجموعه‌اي از تحريم‌هاي هوشمند و هدفمند را كه مي‌تواند در كمترين زمان ممكن بيشترين ضربه اقتصادي را به كشورهاي اروپايي وارد كند، طراحي كرده و در زمان نياز از آن استفاده كند.
اقتدارگراتر از گذشته
اواسط دوره رياست‌جمهوري شي جين‌پينگ در چين مصادف با گذار اين كشور به سوي اقتدارگرايي بود. چين هرچند در همان زمان هم يك كشور اقتدارگرا به حساب مي‌آمد و نظام سياسي حاكم بر اين كشور در تضاد با دموكراسي‌هاي غربي قرار داشت اما چرخش قدرت و همچنين اعتقاد حاكمان وقت به رشد آرام و بدون تنش چين شرايط متفاوتي را براي كشورهاي غربي در ارتباط با اين كشور ايجاد مي‌كرد.
آگاتا كراتز، مدير مركز تحقيقات گروه راديوم - يك انديشكده در آلمان - روز دوشنبه در گفت‌وگو با وبسايت انگليسي يورونيوز گفت: «اگر وضعيت چين طي 6 الي 7 سال گذشته را بررسي كنيم، خواهيم ديد كه چين
نه تنها اقتدارگراتر شده بلكه كوشيده است كه نفوذ اقتصادي خود را در ديگر نقاط دنيا گسترش دهد و از اين نفوذ براي پيشبرد اهداف سياسي خود استفاده كند.» به گفته او، لحن و ديدگاه‌هاي مقام‌هاي چيني نيز طي اين سال‌ها دچار تغييراتي اساسي شده است.
يورگ ووتكه، رييس اتاق بازرگاني اتحاديه اروپا در چين هفته گذشته در اين خصوص گفت: «شرايط تجارت با چين تغيير كرده اما اين تغيير به اندازه‌اي آرام بوده است كه بسياري از مردم آن را احساس نكرده‌اند؛ مردم هميشه درباره اينكه چين چقدر بازار بزرگ و مناسبي براي صادرات است صحبت مي‌كنند، اما در واقع چين يك اقتصاد بزرگ است كه تنها بخش كوچكي از بازار آن در دسترس است.» او همچنين مدعي شد كه صادرات اتحاديه اروپا به چين فقط كمي بيشتر از صادرات اين اتحاديه به سوييس است.
درگيري با غرب دور نيست
اغلب كارشناسان غربي هم نظرند دور نيست كه چين بخواهد در راستاي تثبيت حق حاكميت ملي خود بر جزيره تايوان، همه ابزارهاي خود براي متحد ساختن اين جزيره با سرزمين اصلي از جمله ابزار نظامي را به كار ببرد. تنها مساله مورد اختلاف ميان آنها اين است كه دقيقا چه زماني اين اتفاق رخ خواهد داد. در همين راستا، سخنگوي وزارت امور خارجه چين روز سه‌شنبه هشدار داد كه پكن با هرگونه تلاشي از سوي تايوان براي همدستي و تباني با عوامل خارجي و دنبال كردن مبحث استقلال به هر شيوه‌اي، به‌شدت مخالفت مي‌كند. چندي پيش نيز شي‌جين‌پينگ، رييس‌جمهور چين در كنگره ملي حزب كمونيست خواستار سرمايه‌گذاري بيشتر در شاخه نظامي حزب - «ارتش آزادي‌بخش خلق» - شد و مجددا تاكيد كرد كه چين استفاده از قوه قهريه را براي تحت كنترل درآوردن جزيره خودگردان تايوان رد نخواهد كرد. به گفته او، چين ايجاد يك ارتش در كلاس جهاني را تسريع و توانايي خود را براي فراهم كردن قابليت بازدارندگي استراتژيك تقويت خواهد كرد و تا ۲۰۲۷ به اين هدف مي‌رسد. رييس‌جمهوري چين گفت: اتحاد مجدد قطعا بايد محقق شود و اتحاد مجدد قطعا محقق خواهد شد. مساله تايوان تنها بايد به دست مردم چين حل‌وفصل شود. ما به تلاش براي دورنماي اتحاد مجدد صلح‌آميز با بيشترين صداقت و بيشترين تلاش‌ها پايبند خواهيم بود، اما هرگز متعهد به كنار گذاشتن استفاده از زور نخواهيم بود و اين گزينه را براي انجام همه اقدامات لازم محفوظ مي‌دانيم.