هندوستان همزمان با جذب حداكثري در محور غرب، به رابطه با روسيه ادامه مي‌دهد
بازي چند وجهي دهلي‌نو
شهاب شهسواري
همزمان با افزايش رويارويي‌هاي ژئوپوليتيك دولت‌هاي غربي به رهبري ايالات متحده امريكا با قدرت‌هاي جهاني شرقي، يعني چين و روسيه، نقش يك قدرت نوظهور در آسيا بيش از هر زمان ديگر برجسته مي‌شود. هندوستان با يكي از سريع‌ترين رشدهاي اقتصادي در بين اقتصادهاي بزرگ جهان، دومين كشور پرجمعيت و پنجمين اقتصاد بزرگ جهان است كه در موقعيت ژئوپوليتيك منحصر‌به‌فردي در جنوب آسيا قرار گرفته است. دولت ايالات متحده امريكا در طول يك دهه گذشته در راستاي تلاش براي كاهش وابستگي تجاري و صنعتي به چين، تلاش كرده است تا روابط خود را با هندوستان تقويت كند. ايجاد چارچوب‌هاي همكاري جديد و سازمان‌هاي چندجانبه با محوريت هند و ترغيب كمپاني‌هاي امريكايي به انتقال صنايع توليدي از سرزمين چين به سرزمين هند از جمله اقدامات امريكا در يك دهه اخير براي نزديك‌تر شدن به دهلي‌نو است. اما براي دهلي‌نو، امريكا به عنوان تنها شريك بين‌المللي مطرح نيست، همزمان با گرم‌تر شدن مناسبات دهلي‌نو با واشنگتن، هندي‌ها تلاش خود براي بهبود روابط با ديگر قدرت‌هاي جهاني را هم ادامه داده‌اند. روابط دهلي‌نو با مسكو، به رغم تلاش‌هاي ايالات متحده امريكا همچنان گرم و صميمانه است و حتي يارگيري گسترده غرب در مقابله با روسيه، بعد از تهاجم اين كشور به اوكراين هم نتوانسته است دهلي‌نو را در رابطه با روسيه سرد كند. روسيه همچنان اصلي‌ترين تامين‌كننده سلاح و تجهيزات نظامي و يكي از مهم‌ترين تامين‌كنندگان نيازهاي انرژي هندوستان محسوب مي‌شود. روسيه و امريكا، هر يك هندوستان را شريك صميمي خود مي‌خوانند. جانت يلن، وزير خزانه‌داري امريكا هند را «شريك تجاري معتمد» توصيف مي‌كند و سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه اين كشور را «شريك استراتژيك ويژه و ممتار» مي‌خواند.
در طول يك هفته گذشته، ديپلماسي هند فعالانه در حال ايجاد توازن در روابط خود با غرب و روسيه بود. از يك سو سوبرامانيام جيشانكار، وزير خارجه هند به مسكو سفر كرده بود و درباره تقويب روابط تجاري و نظامي با همتاي روس خود مذاكره مي‌كرد، از سوي ديگر هري كومار، فرمانده نيروي دريايي هندوستان با همتاهاي خود در گروه موسوم به كواد (استراليا، امريكا، ژاپن و هند) ديدار كرد، ويناي موهان كوارتا، معاون وزير خارجه به امريكا سفر كرده‌بود و با وندي شرمن، معاون وزير خارجه امريكا ديدار مي‌كرد و همزمان رزمايش مشترك فرانسه و هند در جزيره ريونيون در غرب هند برگزار مي‌شد. هندوستان تاكنون توانسته است با استفاده از علاقه امريكا براي راضي نگه داشتن دهلي‌نو، از زير بار عواقب احتمالي روابط صميمانه‌اش با روسيه فرار كند. در حالي كه امريكايي‌ها در مقابل قرارداد فروش سامانه‌هاي موشكي 400-S به تركيه، غوغاي زيادي به پا كردند و برخي از توافق‌هاي نظامي با آنكارا را لغو كردند، امضاي همين قرارداد ميان مسكو و دهلي‌نو، هيچ واكنشي در واشنگتن برنينگيخت. در واكنش به سفر جيشانكار به روسيه، ند پرايس، سخنگوي وزارت خارجه امريكا به خبرنگاران گفته است كه خريد نفت خام از روسيه تحريم نيست و هندوستان مي‌تواند به خريد نفت از مسكو ادامه بدهد. با اين حال پرايس در نكوهش رفتار دهلي‌نو مي‌گويد: «روسيه يك تامين‌كننده امنيت قابل اعتماد نيست. در واقع روسيه در هيچ زمينه‌اي قابل اعتماد نيست.»
نياز دهلي‌نو به نفت ارزان روسيه
جيشانكار، وزير خارجه هند در مسكو بر استمرار خريد نفت ارزان‌قيمت روسيه تاكيد كرد و گفت كه روابط تاريخي نظامي و دفاعي با روسيه بايد به خوبي ادامه پيدا كند. جيشانكار تاكيد كرد كه در گفت‌وگوها با همتاي روس خود در مورد جنگ اوكراين هم صحبت كرده است و توضيح داد: «همان‌طوركه ماه سپتامبر نخست‌وزير مودي در ديدار خود با رييس‌جمهور پوتين گفت، عصر كنوني عصر جنگ نيست، اقتصاد جهاني آنچنان درهم تنيده است كه يك درگيري جدي در يك گوشه، بر ديگر نقاط تاثير مي‌گذارد. ما شاهد مناقشه‌اي هستيم كه درست بعد از تنش ناشي از دو سال كرونا بر سر جهان آمده است. جنوب جهاني به‌طور اخص، اين درد را حادتر از ديگران احساس مي‌كند. در نتيجه هند به‌شدت از بازگشت به گفت‌وگو و ديپلماسي حمايت مي‌كند. ما به روشني طرفدار صلح، احترام به قوانين بين‌الملل و حمايت از منشور ملل متحد هستيم.» دولت هند يكي از طرف‌هايي است كه بي سر و صدا در ميانجي‌گري براي از سرگيري صادرات غلات و كود شيميايي از مبدا اوكراين مشاركت كرد، هر چند تركيه تلاش كرده است كه تمام اعتبار اين توافق را به نام خود بنويسد. در موضوع حملات توپخانه‌اي روسيه به نيروگاه اتمي زاپروژيا هم به نوشته رسانه‌ها اين دهلي‌نو بود كه پادرمياني كرد و جلوي يك فاجعه اتمي را گرفت.
اسوار پراساد، استاد سياستگذاري تجاري در دانشگاه كورنل و مقام پيشين صندوق بين‌المللي پول به نيويورك‌تايمز مي‌گويد: «هرچند كه هندوستان مي‌خواهد روابط اقتصادي نزديكي با ايالات متحده امريكا برقرار كند، اما بعيد است كه از روسيه فاصله بگيرد.» اين كارشناس اقتصادي معتقد است: «هندوستان منافع بسيار جدي در استمرار تامين قابل اعتماد و نسبتا ارزان نفت از روسيه دارد.» جيوتي مالهوترا، در پايگاه خبري پرينت هند مي‌نويسد: «در حال حاضر كافي است بگوييم كه موازنه هند بايد از سوي بسياري از كشورهاي جهان با حسرت دنبال شود. هند قطعا حمله روسيه به اوكراين را نپذيرفته و خواسته است كه در سريع‌ترين زمان ممكن تمام شود، اما اين انتقاد را پيش خودش نگه داشته است، چرا كه احساس مي‌كند كاملا به روسيه نياز دارد.»
هند تحريم سقف قيمت نفت روسيه را نمي‌پذيرد
مقام‌هاي غربي قصد دارند نوعي تحريم جديد عليه نفت روسيه اعمال كنند كه در قالب «سقف قيمت» براي خريد نفت روسيه در سراسر جهان پيگيري مي‌شود. بر اساس اين قاعده كه قرار است از سوي سران كشورهاي عضو گروه ۷ به تصويب برسد، يك سقف قيمت براي فروش نفت روسيه تعيين مي‌شود و تانكرهايي كه نفتي با قيمت بالاتر حمل كنند از خدماتي مانند بيمه، خدمات دريانوردي و تامين مالي از سوي كشورهاي غربي محروم مي‌شوند. جانت يلن، وزير خزانه‌داري ايالات متحده امريكا به رويترز مي‌گويد: «دولت هند و كمپاني‌هاي خصوصي هندي مي‌توانند به هر قيمتي كه دوست دارند از روسيه نفت بخرند، البته مادامي كه از خدمات غربي استفاده نكنند، اگر ارايه‌دهنده خدمات ديگر پيدا كنند، مشكلي ندارد.» يك مقام دولتي هندوستان به شرط پنهان ماندن نامش به رويترز مي‌گويد: «فكر نمي‌كنم كه ما حاضر به پذيرش سازوكار سقف قيمت بشويم. ما اين را به اطلاع كشورها رسانده‌ايم. ما باور داريم كه اغلب كشورها با اين موضوع مشكلي ندارند و به نفع هيچ‌كس نيست كه نفت روسيه از بازار حذف شود.»
چالش‌هاي رابطه امريكا با هند
تمركز اصلي وزير خزانه‌داري امريكا در سفر به هندوستان، تلاش براي تقويت دهلي‌نو در مقابل چين بود. سياستي كه جانت يلن آن را «تقويت دوستان» از سوي امريكا توصيف كرده است و به گفته او «باعث تنوع‌بخشي زنجيره تامين امريكا با هدف كاهش نقش كشورهايي كه تهديد ژئوپوليتيك و امنيتي» ايجاد مي‌كنند. يلن مي‌گويد: «براي اين هدف ما مي‌خواهيم فعالانه شركاي تجاري قابل اعتماد مانند هندوستان را تقويت كنيم.» در سفر خانم يلن مقرر شد كه آژانس تامين مالي توسعه امريكا (CDFA) به يك شركت امريكايي براي توليد پنل‌هاي خورشيدي در ايالت تاميل نادوي هندوستان ۵۰۰ ميليون دلار ارايه داده‌شود. به گفته مقام‌هاي امريكايي دليل اين سرمايه‌گذاري كلان تلاش براي دور كردن توليد پنل‌هاي خورشيدي از چين است. دولت امريكا ادعا مي‌كند كه پنل‌هاي خورشيدي در استان سين‌كيانگ چين با استفاده از «كار اجباري» توليد مي‌شوند. يلن همچنين از اقدام كمپاني اپل براي جابه‌جايي توليد محصولاتش از چين به هندوستان استقبال كرده است. وزير خزانه‌داري امريكا تاكيد كرد: «ما به دنبال راه‌حل براي تكيه به توليدكنندگاني هستيم كه رويكردهاي‌شان با ارزش‌هاي حقوق بشري ما متفاوت است.»
با اين حال مقام‌هاي امريكا تاكيد مي‌كنند كه كار كردن با هندوستان چندان هم ساده نيست. نيويورك‌تايمز به نقل از مقام‌هاي امريكايي مي‌نويسد كه همتاهاي هندي آنها معمولا براي كار كردن بسيار سختگير هستند و در نشست‌هاي بين‌المللي عمدتا رويكردهاي حمايت‌گرايانه از اقتصاد داخلي هند را دنبال مي‌كنند. به نوشته نيويورك‌تايمز، چالش‌هاي ديگر تجارت در هند شامل فقدان زيرساخت‌ها و قوانين دست و پاگير در اين كشور است و مشخص نيست چه تعدادي از صنايع توليدي امريكايي حاضر باشند به دليل اين شرايط چين را به مقصد هند ترك كنند. ساداناند زومه، عضو ارشد انديشكده موسسه آمريكن انترپرايز به نيويورك‌تايمز مي‌گويد كه هند براي تبديل شدن به هاب توليد بين‌الملل با چالش‌هاي متعدد مواجه است، از جمله اصلاحات دولتي كه هنوز نتوانسته است به شكل قابل ملاحظه‌اي هند را به مقصدي جذاب براي كمپاني‌ها بدل كند. در مقايسه با چين، بازار داخلي هند كوچك‌تر است و در نتيجه براي اينكه كمپاني‌ها در آن توليد كنند، تمايل كمتري دارند. هند در مقابل رويكردهاي تجارت آزاد هم مقاومت چشمگيري دارد. سال جاري ميلادي، هندوستان در مقابل تلاش اعضاي سازمان تجارت جهاني براي رسيدن به يك‌سري توافق جديد مقاومت كرد، اين كشور همچنين حاضر به عضويت در گفت‌وگوهاي تجاري چارچوب اقتصادي اقيانوس هند و آرام براي رونق و پيمان اقتصادي آسيا و اقيانوس آرام كه دولت بايدن پيگير آن بود، نشده است.