سفري با نتايج مبهم
وزير امور خارجه عمان حامل پيام امريكايي‌ها بود؟
محمدحسين لطف‌الهي
وزير امور خارجه عمان، در هفته‌اي كه يك كشتي اسراييلي در آب‌هاي درياي عمان هدف حمله پهپادي قرار گرفت و در شرايطي كه نگراني‌هاي زيادي درباره تشديد تنش‌ها در آب‌هاي جنوبي ايران وجود دارد به تهران آمد تا با رييس‌جمهور و وزير امور خارجه ايران گفت‌وگو كند.
سلطنت عمان براي سال‌ها يكي از مورداعتمادترين همسايگان ايران بوده؛ كشوري كه در اوج تنش‌هاي تهران و پايتخت‌هاي منطقه روابط حسنه خود را با جمهوري اسلامي ايران حفظ كرده و كوشيده تا همواره نقش مثبتي در راستاي جلوگيري از تشديد تنش‌ها و بن‌بست‌شكني در مذاكرات منطقه‌اي يا بين‌المللي ايفا كند. اين‌بار نيز سفر بدر البوسعيدي، وزير امور خارجه اين كشور به ايران در شرايطي صورت مي‌گيرد كه منطقه در آستانه آغاز جام جهاني 2022 قطر مترصد وقوع حوادثي پيش‌بيني نشده است.
خبرگزاري آسوشيتدپرس چهارشنبه 16 نوامبر، سه روز پيش از سفر وزير امور خارجه عمان به ايران گزارش داد كه يك نفتكش وابسته به يك ميلياردر اسراييلي در آب‌هاي درياي عمان هدف حمله پهپادي قرار گرفته است. ساعاتي پس از انتشار اين گزارش، رژيم اسراييل مدعي شد كه اين حمله پهپادي از سوي ايران صورت گرفته و يك مقام اسراييلي در گفت‌وگو با شبكه خبري سي‌ان‌ان از آن به عنوان «اقدام تحريك‌آميز ايران» ياد كرد. اسراييل مدعي است «اين كشتي با همان پهپادهاي شاهد ۱۳۶ هدف قرار گرفته است كه ايران براي استفاده در جنگ اوكراين به روسيه مي‌فروشد.» تهران واكنش رسمي به اين حادثه نداشته اما همواره تاكيد كرده هيچ پهپادي «براي استفاده در جنگ اوكراين» به روسيه نفروخته است.
حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه ايران روز شنبه پس از پايان دور اول گفت‌وگوها با وزير خارجه عمان بدون اشاره مستقيم به ماجرايي كه براي كشتي مورد حمله قرار گرفته در آب‌هاي درياي عمان اتفاق افتاد، تاكيد كرد كه «حضور نيروهاي نظامي خارجي در منطقه تهديدي براي صلح و ثبات است.» اميرعبداللهيان گفت: «معتقديم كه كشورهاي منطقه خود توانايي حفظ صلح و امنيت در منطقه را دارند و حضور نيروهاي نظامي خارجي در منطقه تهديدي براي صلح و ثبات در منطقه است. باور داريم كه حضور نيروهاي نظامي خارجي در منطقه امروز تهديدي براي منطقه خليج فارس است و امنيت انرژي در منطقه را تهديد مي‌كند. اكنون تعدادي از شناورهاي بدون سرنشين خارجي در آب‌هاي خليج‌فارس در حال تردد هستند و اين موضوع مشكلات امنيتي منطقه را مضاعف مي‌كند.»
به‌رغم هشدار ايران، فرمانده سنتكام در فاصله كوتاهي پس از سخنان حسين اميرعبداللهيان اظهاركرد كه 100 شناور بدون سرنشين در خليج‌فارس مستقر مي‌شود. براساس ترجمه خبرگزاري فارس، به گفته ژنرال مايكل كوريلا تا سال آينده ناوگاني متشكل از بيش از ۱۰۰ شناور بدون سرنشين سطح و زير سطح كه باهم كار و ارتباط برقرار مي‌كنند و آگاهي حوزه دريايي را فراهم مي‌كنند، در خليج‌فارس گرد هم خواهند آمد. او افزود: «علاوه بر شناورهاي بدون سرنشين، امريكا در حال ايجاد برنامه آزمايشي در خاورميانه با شركاي خود براي فائق آمدن بر پهپادهاي متخاصم است.»
صباح زنگنه، نماينده پيشين جمهوري اسلامي ايران در سازمان همكاري اسلامي به «اعتماد» مي‌گويد: «بحث امنيت درياي عمان و تنگه هرمز موضوعي است كه براي هر دو كشور ايران و عمان به عنوان كشورهاي مشرف بر اين منطقه حايز اهميت است. هر اتفاقي كه در اين منطقه بيفتد، مي‌تواند روي هر دو كشور تاثيرگذار باشد. تهران تاكيد دارد كشتي‌هاي بي‌سرنشين تهديدي براي منطقه هستند و از همين رو خواهان خروج اين كشتي‌ها از آب‌هاي جنوب ايران است.» به گفته او، كشتي‌هاي بي‌سرنشين هم براي ماموريت‌هاي جاسوسي و هم براي انجام عمليات عليه كشتي‌هاي ايران يا ساير كشورها مورد استفاده قرار گيرد و استفاده از اين كشتي‌ها مي‌تواند امنيت خليج فارس و درياي عمان را تحت‌تاثير قرار دهد. زنگنه مي‌افزايد: «نه تنها ايران، بلكه ساير كشورها نيز بايد روي اين مساله حساسيت بالايي داشته باشند.» نماينده پيشين جمهوري اسلامي ايران در سازمان همكاري اسلامي تاكيد دارد در موضوع كشتي هدف قرار گرفته‌شده در درياي عمان، شواهد و مستنداتي در خصوص نقش داشتن ايران در اين ماجرا ارايه نشده است و نبايد منافع كشورهاي رقيب قطر در به خطر انداختن امنيت منطقه را ناديده گرفت.
قاصد پيام واشنگتن؟
روابط خوب مسقط با تهران و واشنگتن و همچنين نقش غيرقابل عمان در تسهيل مسير دستيابي به توافق هسته‌اي باعث شده هر بار كه ديدار يا گفت‌وگويي ميان مقام‌هاي ايراني و عماني صورت مي‌گيرد، گمانه‌زني‌هايي در خصوص احتمال انتقال پيام ميان ايالات متحده و ايران مطرح شود.
روز گذشته نيز حسين اميرعبداللهيان «از تلاش‌هاي سازنده عمان در كمك براي رفع تحريم‌هاي ناعادلانه عليه ايران» و همچنين «تلاش‌هاي عمان براي رسيدن به گام‌هاي نهايي توافق در اين زمينه» تشكر كرد.
رابرت مالي، نماينده ويژه امريكا در امور ايران، روز دوشنبه هفته گذشته در جمع خبرنگاران در پاريس با اشاره به اينكه فروش پهپاد توسط ايران به روسيه و ناآرامي‌هاي اخير در ايران تمركز امريكا را از توافق هسته‌اي برداشته است، اظهار كرد كه امريكا در ديپلماسي را باز خواهد گذاشت «اگر» و «براي زماني كه» موعد مناسب فرابرسد. اين مقام ارشد امريكا تصريح كرد: تمركز ما توافقي نيست كه پيشروي نمي‌كند بلكه روي چيزي است كه در ايران رخ مي‌دهد. همچنين بخش ديگري از تمركز ما روي فروش پهپاد توسط ايران به روسيه و آزادكردن گروگان‌هاي‌مان است.
حسن هاني‌زاده، كارشناس مسائل منطقه معتقد است: «با توجه به روشن شدن نتايج انتخابات مياندوره‌اي كنگره و اينكه روشن شد مجلس نمايندگان در اختيار جمهوري‌خواهان و مجلس سنا در اختيار دموكرات‌ها قرار داشت، دولت بايدن مي‌خواهد زمينه را براي احياي برجام فراهم كند.» هاني‌زاده به «اعتماد» گفت: «ايالات متحده برخلاف مواضع اعلامي، تلاش دارد با ارسال سيگنال‌هايي از طريق پادشاهي عمان و قطر شرايط را براي بازگشت به ميز مذاكره آماده كند.»
ابراهيم رييسي، رييس دولت سيزدهم نيز در ديدار با وزير امور خارجه عمان به اين مساله اشاره كرد. رييسي با تاكيد بر موضع جمهوري اسلامي مبني بر «آمادگي براي حصول توافق عادلانه» گفت: «بعضي طرف‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي مرتب با واسطه پيام همكاري و تعامل مي‌دهند ولي در ميدان عمل رفتار آنها با گفتارشان متفاوت است. اين رياكاري قطعا موجب پشيماني آنها خواهد شد.»
همچنين حسين اميرعبداللهيان بخشي از صحبت‌هاي روز گذشته خود را به انتقاد از رويكرد غرب در قبال ايران اختصاص داد: «در اواخر هفته گذشته شاهد اقدام غير سازنده آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بوديم. در حالي كه دو هفته پيش هياتي متشكل از وزارت خارجه ايران و سازمان انرژي اتمي به وين سفر كرده و در خصوص همكاري‌هاي نيرومندانه‌تر آژانس و ايران توافق كرده بودند و ديدار سازنده‌اي نيز با آقاي گروسي مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي داشتند اما يك‌باره در راستاي تاثيرگذاري بر محيط داخلي ايران و اعمال فشار حداكثري و در تداوم سياست و رويه به‌شدت رياكارانه امريكا، قطعنامه‌اي عليه ايران روي ميز گذاشته شد و امريكا و سه كشور اروپايي از آژانس سوءاستفاده سياسي كردند. ما ضمن پايبندي به حقوق بين‌الملل و تعهدات بين‌المللي خود در برابر اين تحولات، اقدام متقابل و موثر انجام مي‌دهيم.»
مذاكره با امريكا پيش از سفر به ايران
پايگاه خبري اكسيوس روز چهارشنبه 16 نوامبر گزارش داد كه بدر البوسعيدي وزير خارجه عمان يك هفته پيش از زمان انتشار گزارش با جيك ساليوان مشاور امنيت ملي و آنتوني بلينكن وزير خارجه امريكا ملاقات كرده بود. در گزارشي كه اكسيوس درباره اين ديدار نوشته اشاره‌اي به موضوع مذاكرات احياي برجام نشده و آمده است كه محتواي اصلي مذاكرات به درخواست امريكا از عمان براي گشودن حريم هوايي خود به روي ايرلاين‌هاي اسراييلي باز مي‌گشت.
عربستان سعودي در ماه جولاي به خطوط هوايي اسراييل اجازه داد به منظور پرواز به سوي چين و هند از حريم هوايي عربستان استفاده كنند. با اين وجود، در صورتي كه عمان اجازه استفاده از حريم هوايي خود را به ايرلاين‌هاي اسراييلي ندهد، مسيرهاي هوايي به روي خطوط اسراييلي بسته خواهند شد و عملا اجازه عربستان نيز بي‌فايده تلقي مي‌شود.
در سال 2018، طي سفر نتانياهو به عمان، سلطان قابوس پادشاه وقت اين كشور متعهد شد كه اجازه استفاده اسراييل از خطوط هوايي عمان را صادر خواهد كرد. اما پس از مرگ سلطان قابوس، سلطان جديد اعلام كرد كه چنين اجازه‌اي به اسراييل نخواهد داد.
احمد دستمالچيان، ديپلمات پيشين و كارشناس مسائل منطقه به «اعتماد» مي‌گويد: «در اين مدت امريكا و اسراييل چندين بار از عمان درخواست مشابهي را مطرح كرده‌اند و عمان رد كرده اما ممكن است در آينده تحت شرايطي اين مساله از سوي مسقط مورد قبول قرار گيرد. واقعيت اين است كه امنيت ايران متاثر از اين موضوع نخواهد بود چرا كه همين الان هم ايالات متحده در اين منطقه مستقر است و عبور و مرور دارد.»
صباح زنگنه، نماينده پيشين جمهوري اسلامي ايران در سازمان همكاري اسلامي به «اعتماد» مي‌گويد: «تهران تاكيد دارد كشتي‌هاي بي‌سرنشين تهديدي براي منطقه هستند و از همين رو خواهان خروج اين كشتي‌ها از آب‌هاي جنوب
ايران است. كشتي‌هاي بي‌سرنشين هم براي ماموريت‌هاي جاسوسي و هم براي انجام عمليات عليه كشتي‌هاي ايران يا ساير كشورها مورد استفاده قرار گيرد و استفاده از اين كشتي‌ها مي‌تواند امنيت خليج فارس و درياي عمان را تحت‌تاثير قرار دهد. نه تنها ايران، بلكه ساير كشورها نيز بايد روي اين مساله حساسيت بالايي داشته باشند.»