پيوند جديد آذربايجان و اسراييل متاركه با ايران را در خود نهفته دارد
محمدمهدي مظاهري
بعد از مدت‌ها حضور آسيب‌زا و بحران‌آفرين رژيم صهيونيستي در مرزهاي شمالي ايران و دستاوردهاي ابتدايي آنكه در تحركات و موضع‌گيري‌هاي خصمانه و ضد ايراني دولت آذربايجان نمودار شده بود، حال بر اساس تصويب پارلمان باكو (در روز جمعه، 27 آبان) قرار است همكاري‌هاي مختلف دولت جمهوري آذربايجان با رژيم صهيونيستي ارتقا پيدا كند و سفارتخانه اين كشور در تل‌آويو واقع در فلسطين اشغالي افتتاح شود.
البته اسراييل و جمهوري آذربايجان از سال ۱۹۹۲ روابط نزديكي داشته‌اند. بعد از فروپاشي شوروي و استقلال آذربايجان، اسراييل در به رسميت شناختن آذربايجان جزو پيشگامان بود و سفارت خود را در سال ۱۹۹۳ در باكو افتتاح كرد. با اين حال، آذربايجان در طول اين سال‌ها با وجود روابط گسترده اقتصادي، تجاري و نظامي با اين رژيم و برخورداري از دفاتر تجاري و گردشگري در اسراييل تاكنون اقدام به افتتاح سفارت در اين رژيم نكرده بود؛ چراكه از خشم ديگر كشورهاي مسلمان نگران بود و نمي‌خواست در بين ملت‌هاي مسلمان منفور باشد. طي دو سال اخير اما تحولاتي در عرصه منطقه‌اي رخ داده كه هزينه‌هاي اين اقدام را براي مقامات آذربايجان كاهش داده است. شكل‌گيري پيمان ابراهيم و عادي‌سازي روابط ديپلماتيك امارات، بحرين و سودان با رژيم صهيونيستي مهم‌ترين اقدامي بود كه با مشاركت بنيامين نتانياهو (در دوره قبلي نخست وزيرش) و رييس‌جمهوري سابق امريكا (دونالد ترامپ) به ثمر رسيد و تابوي رابطه كشورهاي اسلامي با اسراييل را شكست. حال با قدرت‌يابي مجدد نتانياهو در انتخابات اخير سرزمين‌هاي اشغالي و احياي اتحاد نانوشته وي با عربستان سعودي، بار ديگر پيمان ابراهيم جاني تازه گرفته و آذربايجان اين امر را فرصتي مناسب براي علني و رسمي كردن روابط غير رسمي خود با اين رژيم دانسته است.
رفع اختلافات، عادي‌سازي روابط سياسي و تبادل مجدد سفرا بين اسراييل و تركيه (بعد از اخراج سفير رژيم صهيونيستي از تركيه در سال 2018) نيز از ديگر عواملي بود كه موانع پيش‌رو را از سر راه باكو برداشت و مسير آغاز روابط ديپلماتيك رسمي را براي اين كشور هموارتر كرد.
شرايط ناآرام داخلي ايران، لطمه‌اي كه اين امر به وجهه و اعتبار منطقه‌اي و بين‌المللي كشور زده و البته مشغول شدن دولتمردان ايراني به مقابله با چالش‌هاي داخلي، از ديگر دلايلي بوده كه سبب شده است تا باكو، بي‌پروا يا حداقل با نگراني كمتر از اقدامات و واكنش‌هاي احتمالي ايران، تصميم به علني‌سازي و آغاز روابط رسمي ديپلماتيك با رژيم صهيونيستي بگيرد.
بر اين اساس روابط اسراييل و آذربايجان كه طي سه دهه اخير در انحاي مختلف وجود داشته و در جريان بوده، حال در مقطع كنوني به شرايطي مهيا رسيده كه مقامات آذربايجان را متقاعد كرده است كه افتتاح سفارت و علني ساختن روابط با اسراييل براي آنها كم هزينه و داراي منافع متعدد خواهد بود. به گزارش موسسه تحقيقات صلح بين‌الملل در استكهلم، ۶۹ درصد تسليحات وارداتي آذربايجان از سال‌هاي ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ از اسراييل خريداري شده و اين كشور در جنگ اخير با ارمنستان نيز، به خريد پهپادهاي فوق مدرن انتحاري از اسراييل پرداخته است. در مقابل اسراييل نيز حدود ۴۰ درصد از نفت مورد نياز خود را از آذربايجان وارد مي‌كند و البته از موقعيت استراتژيك و خاك اين كشور براي ايجاد پايگاه نظامي، نزديكي به ايران و ايجاد مراكز آموزش گروه‌هاي ويژه اعزامي به ايران استفاده مي‌كند. بر اين اساس آغاز روابط رسمي آذربايجان و اسراييل و افتتاح سفارت باكو در تل‌آويو، بيشترين خطرات را متوجه امنيت و منافع ملي جمهوري اسلامي ايران خواهد كرد؛ رژيم اسراييل به ويژه به سردمداري بنيامين نتانياهو، حامي اصلي تغييرات ژئوپليتيك در شمال ايران است و مي‌كوشد در اين مسير آذربايجان و تركيه را هم با خود همراه كند و پروژه تجزيه ايران را رقم بزند. عادي‌سازي روابط با آذربايجان براي رژيم صهيونيستي به معناي حضور پررنگ‌تر در خاك اين كشور و فروش تسليحات بيشتر به آن نيز هست و چنين موقعيتي در نزديكي مرزهاي ايران همواره جزو برنامه‌هاي راهبردي رژيم صهيونيستي بوده و مي‌تواند برگ برنده‌هايي همچون جاسوسي و رصد دايم و اقدامات فوري عليه جمهوري اسلامي، در زمان‌هاي مقتضي را نصيب اين رژيم كند. از سوي ديگر تمايل مقامات رژيم اسراييل به قرار دادن ايران در انزوا و تحميل فشار همه‌جانبه بر كشورمان، گسترش كمك اين رژيم و تحريك مقامات باكو براي در اختيار گرفتن گذرگاه زنگزور و قطع راه‌هاي ارتباطي ايران به ارمنستان و اروپا را سبب خواهد شد.
بدين‌ترتيب به نظر مي‌رسد تا قبل از عملياتي شدن طرح نمايندگان مجلس آذربايجان مبني بر افتتاح سفارت اين كشور در اسراييل و توسعه عملياتي پيمان ابراهيم، دستگاه سياست خارجي و ديپلمات‌هاي كشورمان بايد تصميمات مقتضي در اين زمينه را اتخاذ كنند و راهبردهايي براي جلوگيري از افتادن كامل آذربايجان در دامن اسراييل، تعريف و تدارك ببينند. البته در گام نخست شايد كاربردي‌ترين راهبرد در مواجهه با اين موضوع، تنش‌زدايي و تلاش براي بازگرداندن آذربايجان به جبهه كشورهاي اسلامي مخالف اسراييل از طريق رويكردهاي ايجابي و پررنگ كردن مزاياي همكاري‌هاي اقتصادي، تجاري، ترانزيتي و حتي نظامي دوجانبه است. بهره‌گيري از شبكه‌هاي اجتماعي و آگاه‌سازي افكار عمومي مردم آذربايجان و منطقه نسبت به عواقب و تبعات تصميم نمايندگان پارلمان براي عادي‌سازي روابط با اسراييل نيز از ديگر راهكارهايي است كه مي‌تواند به واسطه ايجاد جبهه فراگير ضد اسراييلي، اثربخش و مفيد باشد. در گام آخر دولت و وزارت امور خارجه مي‌توانند با همراهي و همفكري نهادها و دستگاه‌هاي نظامي - اطلاعاتي كشور، رويكردي اتخاذ كنند كه مقامات آذربايجان را از تصميم خود منصرف كرده و هزينه آغاز روابط ديپلماتيك با اسراييل را براي اين كشور بالا ببرد. منبع: ديپلماسي ايراني