در نشست گفت‌وگوهاي منامه چه گذشت؟
تلاش براي شكل دادن اتحاد منطقه‌اي
و فرامنطقه‌اي مقابل ايران
سارا معصومي
نشست موسوم به «طرح‌هاي ابتكاري خاورميانه براي حل‌وفصل منازعات» در چارچوب نشست گفت‌وگوي منامه كه با حضور شماري از نمايندگان كشورهاي مختلف جهان بين روزهاي 18 تا 20 نوامبر در بحرين برگزار شد عملا به تريبوني براي مخالفت با ايران با توسل به هشدار و تهديد تبديل شد. در هجدهمين دور اين نشست‌ها از مقام‌هاي امريكايي تا انگليسي از اسراييلي‌ها تا چهره‌هاي سياسي كشورهاي حاشيه خليج‌فارس درباره فعاليت‌هاي منطقه‌اي، توانمندي موشكي، رابطه ايران و روسيه به خصوص در حوزه خريد و فروش تسليحات و تجهيزات نظامي، فرجام برجام و ناآرامي‌ها در ايران موضع‌گيري كرده و اتهام‌هايي را مطرح كردند. جنگ اوكراين و تبعات آن در سطح بين‌المللي نيز يكي ديگر از محورهاي مورد بحث در اين نشست سه‌روزه در پايتخت بحرين بود.اورزولا فون در لاين، رييس كميسيون اروپا، جيمز كلورلي، وزير امور خارجه انگليس، مايكل كوريلا فرمانده سنتكام، فواد حسين، وزير خارجه عراق و معاون وزير خارجه عربستان سعودي از چهره‌هايي بودند كه در اين نشست شركت و سخنراني كردند. اين نشست‌هاي دوره‌اي كه توسط موسسه بين‌المللي مطالعات استراتژيك (IISS) از سال 2004 برگزار مي‌شود، بستري براي بحث در مورد آخرين چالش‌ها در سياست خارجي، دفاع و امنيت در خاورميانه به حساب مي‌آيد كه البته در عمده موارد مقام‌هاي كشورهاي خارج از منطقه درباره چالش‌هاي موجود در اين منطقه گفت‌وگو مي‌كنند. سايت العربيه در گزارشي درباره محورهاي هجدهمين نشست گفت‌وگوهاي منامه ادعا كرد كه فعاليت‌هاي ثبات‌زداي ايران در منطقه و تبعات حمله روسيه به اوكراين از اصلي‌ترين سوژه‌هاي بحث بوده است.
رييس كميسيون اروپا: برجام كافي نبود
اورزولا فون در لاين، رييس كميسيون اروپا محور سخنان خود درباره ايران را بر ادعاي كمك تسليحاتي ايران به روسيه در ميانه جنگ اوكراين متمركز كرده و با تكرار همان ادعاها گفت: اشاعه تسليحاتي ايران نبايد بدون توجه رها شود. چند كشور حاشيه خليج [فارس] سال‌هاست هشدار داده‌اند كه ايران در حال تحويل پهپاد به كشورهاي سركش است. مدت‌ها طول كشيد حقيقت ساده‌اي را ياد بگيريم كه همزمان با تلاش براي جلوگيري از دستيابي ايران به سلاح‌هاي هسته‌اي بايد روي اشاعه انواع ديگر سلاح از پهپاد گرفته تا موشك‌هاي بالستيك هم تمركز كنيم. اين مساله نه فقط براي خاورميانه بلكه براي همه ما خطر امنيتي است.» فون در لاين در بخش‌هاي ديگري از سخنانش به ضرورت شكل‌گيري يك معماري امنيتي قوي‌تر در سطح بين‌المللي اشاره كرده و افزود: «دنيا به يك معماري امنيتي قوي‌تر در برابر گسترش هرج و مرج نياز دارد. ما در اروپا اين را مي‌دانيم و اين مساله در اينجا در خليج [فارس] هم اهميت دارد. بايد در خصوص يك رويكرد هماهنگ در قبال ايران همكاري كنيم. امنيت خليج [فارس] براي اروپا مهم است همان‌طوركه امنيت اروپا براي كشورهاي خليج [فارس] مهم است. ما فرصتي تاريخي براي ايجاد پيوندهايي جديد ميان مناطق خودمان داريم.»
وزير خارجه انگليس: ايران غيرنظاميان اوكرايني را مي‌كشد
جيمز كلورلي، وزير امور خارجه انگليس كه پس از شركت در نشست منامه راهي پايتخت اوكراين شد نيز در اين نشست در ادامه رويكرد دو ماه اخير لندن در قبال تهران، ادعاها درباره برنامه هسته‌اي ايران، روابط نظامي تهران و مسكو را تكرار كرد و گفت: امروز تهديد برنامه هسته‌اي ايران پيشرفته‌تر از هر زماني است.كلورلي در بخش‌هايي از اين سخنراني ايران را به «خون‌ريزي و تخريب» در سراسر جهان متهم و ادعا كرد كه ايران با فروش پهپادهاي جنگي به روسيه غيرنظاميان اوكراين را مي‌كشد. وزير خارجه انگليس در ادامه با حمايت از اعتراض‌هاي مردمي در ايران بر تعهد بريتانيا براي مقابله با ايران تاكيد و ادعا كرد: «بريتانيا براي همكاري با دوستان خود براي مقابله با تهديد ايران، توقف قاچاق تسليحات متعارف و جلوگيري از دستيابي ايران به قابليت توليد تسليحات هسته‌اي مصمم است.»
رونمايي از برنامه نظامي جديد امريكا
براي خليج‌فارس
از ميان سخنان مايكل كوريلا، فرمانده نيروهاي مركزي امريكا (سنتكام) در نشست منامه اشاره او به استقرار 100 شناور بدون سرنشين در آب‌هاي خليج‌فارس تا سال آينده انعكاس قابل توجهي يافت. اين مقام امريكايي در سخنراني‌اش اشاره كرد كه بيش از 100 شناور سطحي و زيرسطحي براي مقابله با آنچه وي رفع تهديدات دريايي خوانده، در خليج‌فارس مستقر مي‌شوند و به‌طور يكپارچه در تماس و هماهنگي باهم فعاليت مي‌كنند.به گزارش خبرگزاري فارس، سخنان مايكل كوريلا پس از آن مطرح شد كه رژيم اسراييل و ايالات متحده بدون ارايه هيچ‌گونه سندي، ايران را به حمله‌اي پهپادي در سواحل عمان به يك نفتكش حامل سوخت تحت مديريت شركت متعلق به تاجري اسراييلي متهم كردند.اين فرمانده امريكايي بدون اشاره به جزييات بيشتر افزود كه علاوه بر شناورهاي بي‌سرنشين، ايالات متحده در حال ايجاد يك برنامه آزمايشي در خاورميانه براي غلبه بر پهپادها با همكاري شركاي خود است. او در اين باره گفت: «با پيشرفت فناوري پهپادها، (توسعه) اين فناوري از سوي دشمنان ما چه‌بسا بزرگ‌ترين تهديد تكنولوژيك براي امنيت منطقه باشد.»علاوه بر مايكل كوريلا، كالين كال، معاون پنتاگون (وزارت دفاع امريكا) در امور سياسي نيز در اين دور از نشست منامه حاضر بود. اين مقام امريكايي تمركز سخنان خود را بر خريد و فروش تسليحات و تجهيزات نظامي ميان ايران و روسيه متمركز كرده و گفت: «كشورهاي حوزه خليج‌فارس بايد به دليل تعميق روابط نظامي مسكو با ايران، روابط خود را با روسيه قطع كنند. تصميم روسيه در خريد پهپادهاي نظامي از ايران براي جنگ در اوكراين، به منطقه خاورميانه نيز ضربه مي‌زند. اين مساله نگراني‌هاي امنيتي مشترك عربستان سعودي، امارات متحده عربي، اسراييل و ديگران است. در شرايطي كه روسيه از پهپادهاي ايراني براي حمله به شهرهاي اوكراين استفاده مي‌كند، برخي در اين منطقه معتقدند كه تعامل با پوتين مي‌تواند بين مسكو و تهران شكاف ايجاد كند. اين رويكرد در سوريه و طي همكاري روسيه و ايران در حمايت از بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه عملي نشد و بعيد به نظر مي‌رسد كه اينك كارساز باشد.»
اسراييل و درخواست پايان دادن به مذاكرات وين
ايال هولاتا، مشاور امنيت داخلي رژيم اسراييل نيز كه به نشست منامه دعوت شده بود در سخنراني خود مجموعه‌اي از ادعاهاي بي‌پايه و اساس درباره ايران را تكرار كرد. اين مقام اسراييلي مدعي شد كه ايران حملات نيابتي و سايبري خود عليه اهداف غيرنظامي در سرزمين‌هاي اشغالي و كشور آلباني و مناطق ديگر را افزايش داده است. او همچنين اتهام دست داشتن تهران در هدف قرار دادن كشتي ميلياردر اسراييلي در درياي عمان را تكرار كرده و مدعي شد كه ايران با كمك به روسيه در جنگ اوكراين در حقيقت مقابل اروپا ايستاده است. مشاور امنيت داخلي رژيم اسراييل با اين جمله كه «مذاكرات بيهوده در وين كافي است»، از كشورهاي مذاكره‌كننده با ايران در مذاكرات وين خواست كه ناديده گرفتن سياست‌هاي منطقه‌اي و هسته‌اي ايران را متوقف كنند. ايال هولاتا در بخش ديگري از اظهارات خود با دخالت در امور داخلي ايران و طرح ادعاي سركوب معترضان توسط نظام ايران گفت كه مي‌خواهد پيامي را به‌طور مستقيم به «مردم شجاع ايران» بدهد. وي سپس به فارسي، انگليسي و عبري شعار «زن، زندگي و آزادي» را بيان كرد.
دبيركل شوراي همكاري:
ايران با فروش پهپاد به روسيه حرف ما را ثابت كرد
نايف الحجرف، دبيركل شوراي همكاري خليج فارس روز يكشنبه در آخرين روز نشست منامه ادعاها درباره تهران را تكرار كرد و با تمركز بر بحث توافق هسته‌اي با ايران گفت: «درباره توافق هسته‌اي ايران، كشورهاي شوراي همكاري خليج‌فارس خواستار آن هستند كه هر ساختار امنيتي منطقه‌اي جديد براي تحقق ثبات مطلوب در منطقه، بايد منافع همه را در نظر بگيرد.»براساس ترجمه خبرگزاري فارس او با با اتهام‌زني مجدد به ايران، گفت: «بسيار مهم است كه رفتار ايران در بي‌ثبات كردن منطقه از طريق برنامه هسته‌اي و موشك‌هاي بالستيك و حمايت از حوثي‌ها و شبه‌نظاميان ديگر در سراسر منطقه متوقف شود. كشورهاي عضو شوراي همكاري خليج [فارس] مي‌خواهند كه ايران يك شريك مسوول در اين منطقه باشد.» او در بخش ديگري از سخنانش مدعي شد: «حمايت ايران از ساير كشورها با پهپاد، باعث شد كه غرب بسيار دير متوجه چيزي شود كه نسبت به آن هشدار مي‌داديم.»
وزير خارجه عراق:
تحولات داخلي در ايران مي‌تواند بر گفت‌وگو
با عربستان تاثير بگذارد
فواد حسين، وزير خارجه عراق نيز در نشست گفت‌وگوي منامه بر لزوم مبارزه با تروريسم و همچنين حل و فصل مسائل منطقه‌اي با گفت‌وگو تاكيد كرد. براساس ترجمه «شفق‌نيوز»، او تاكيد كرد كه كشورش با بسياري از كشورهاي جهان براي مبارزه با تروريسم و نابودي تمامي منابع تامين داعش هماهنگ است.فواد حسين در اين سخنراني گفت: يافتن راه‌حل‌هاي دائمي براي درگيري‌ها در خاورميانه كليد برقراري امنيت منطقه‌اي مانند مساله فلسطين و شرايط يمن و ليبي است. حل‌وفصل قضيه فلسطين در تقويت ثبات و امنيت منطقه سهيم خواهد بود و اين موضوع درباره بحران‌هاي يمن و ليبي نيز صدق مي‌كند.او در بخش ديگري از سخنانش با اشاره به اينكه برخي كشورهاي همسايه در عراق نفوذ دارند، ادعاي تبعيت دولت عراق از ايران را رد كرد و گفت: سال‌هاي زيادي، بسياري از كشورهاي جهان و در راس آنها، امريكا هزاران سرباز در عراق داشتند. صحبت از تبعيت دولت عراق از ايران غيرمنصفانه است. دولت عراق از سياست چندمحوري دوري مي‌كند و به سياست توازن در روابط خود با ساير كشورها متكي است».
وزير خارجه عراق همچنين به تلاش‌هاي مستمر بغداد براي نظارت بر گفت‌وگو ميان ايران و عربستان سعودي اشاره كرد و گفت: «رياض و تهران به تداوم گفت‌وگو تمايل دارند. هرچند تحولات داخلي در ايران داراي بعد منطقه‌اي است و ممكن است بر سياست‌هاي تهران و پيشرفت در گفت‌وگو ميان رياض و تهران تاثير بگذارد.»
ضرورت تدبير فوري وزارت خارجه در برابر امنيتي‌سازي پرونده ايران
همزمان با جلسه اختتاميه اين نشست در پايتخت بحرين، بنيامين نتانياهو، نخست‌وزير مامور تشكيل كابينه رژيم اسراييل در سخنراني ويديو كنفرانسي براي حاميانش در لاس وگاس درباره سياست‌هاي منطقه‌اي دولت آتي در دو حوزه عادي‌سازي رابطه با كشورهاي عربي بيشتر و همچنين مقابله با ايران صحبت كرد.
بنيامين نتانياهو با اشاره به سابقه مخالفت خود با مذاكرات برجام در دوره رياست‌جمهوري باراك اوباما گفت: «من آن زمان معتقد بودم و اكنون هم همين عقيده را دارم كه اين توافق تهديدي براي موجوديت اسراييل است و من هر كاري كه بتوانم براي جلوگيري از دستيابي آنها به سلاح اتمي انجام خواهم داد و اگر اين بدان معناست كه بايد عليه سياست دولت مستقر (امريكا) موضع بگيرم، اين كار را مي‌كنم». به ادعاي نتانياهو، سخنراني سال ۱۳۹۳ او در كنگره امريكا عليه مواضع باراك اوباما رييس‌جمهور وقت اين كشور كه در تدارك براي امضاي توافق هسته‌اي برجام با ايران بود، منجر به تماس برخي رهبران كشورهاي عربي با او و ديدارهاي محرمانه‌اي شد كه پايه و اساس عادي‌سازي روابط اسراييل با برخي كشورهاي عربي منطقه را تشكيل دادند. نتانياهو در ادامه تاكيد كرد كه به محض به دست گرفتن دوباره امور در اسراييل به دو اولويت مي‌پردازد: «اول راه ايران براي دستيابي به سلاح اتمي را مسدود كنيم و دوم، افزايش شگفت‌آور دايره صلح (سازش با كشورهاي عربي)». پس از اين سخنان نتانياهو، آويگدور ليبرمن، وزير دارايي رژيم اسراييل و رييس حزب «اسراييل خانه ما»، در يك رشته توييت نوشت كه اعلام برقراري روابط ديپلماتيك با عربستان سعودي، بخشي از برنامه‌هاي آينده بنيامين نتانياهو است. به گزارش «اعتماد»، نگاهي به مجموعه موضع‌گيري مقام‌هاي اروپايي، امريكايي و منطقه‌اي در نشست منامه در كنار تحركات بنيامين نتانياهو براي امنيتي‌سازي دوباره پرونده ايران در سطح بين‌المللي بايد زنگ‌هاي خطر را در تهران درباره شكل‌گيري يك اجماع بين‌المللي و نه صرفا اروپايي - امريكايي عليه جمهوري اسلامي ايران به صدا درآورد.
اگر با روي كار آمدن دولت جو بايدن، اروپايي‌ها در راستاي ترميم روابط فراآتلانتيكي با ايالات متحده در مذاكرات وين موضع واحدي در برابر ايران اتخاذ كردند اكنون با مجموع تحولات رخ داده به خصوص ادعاي كمك ايران به روسيه در جنگ اوكراين، زمينه براي اجماع بازيگران منطقه‌اي مخالف ايران با اروپا و امريكا هم فراهم شده است. چنانچه در اين دور از نشست منامه مقام‌هاي اروپايي همصدا با مقام‌هاي سعودي و اسراييلي ادعا مي‌كنند كه در سال 2015 به اشتباه به توافقي صرفا براي محدود كردن برنامه هسته‌اي ايران تن دادند و بايد بر محدودسازي توانمندي موشكي و نظامي ايران به شمول توسعه فناوري پهپادها تمركز مي‌كردند.
اگر تا ديروز عربستان سعودي و برخي متحدان عربي او در كنار اسراييل ايران را به دخالت در سوريه يا يمن و ارسال تجهيزات به اين دو كشور يا لبنان متهم مي‌كردند امروز ادعاي كمك ايران به روسيه در جنگ اوكراين، اروپا را مقابل تهران قرار داده است. در حالي كه مذاكرات براي احياي برجام در چندماه گذشته در يك ايستگاه متوقف شده به نظر مي‌رسد كه ادعاي كمك نظامي ايران به روسيه در جنگ اوكراين و تداوم ناآرامي‌ها در ايران هم طرف‌هاي غربي و هم رقباي منطقه‌اي ايران را به اين فكر واداشته كه نبايد فرصت تشديد فشار بر جمهوري اسلامي را از دست بدهند. به اين موضع‌گيري‌ها و فشارهاي سياسي بايد تلاش براي حركت دادن پرونده ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به سمت شوراي امنيت را هم اضافه كرد. در اين ميان اسراييل نه تنها رابطه بر تعميق رابطه با كشورهاي عربي تمركز كرده بلكه همسايگان ايران چون جمهوري آذربايجان را هم اندك اندك در جبهه خود قرار داده است.
در چنين شرايطي به نظر مي‌رسد كه وزارت خارجه ايران بيش از آنكه درگير تدابيري براي عبور از اين دالان‌هاي پيچيده طراحي شده باشد به انتشار بيانيه‌ها و موضع‌گيري‌هاي سياسي يا احضار و فراخوان سفراي كشورهاي مختلف روي آورده است . اقدام‌هايي كه در مقام واكنش لازم است اما تاثيري در مديريت بحراني كه در عرصه سياست خارجي پيش روي ايران قرار گرفته، ندارد.