كتابخانه
درباره كتاب «بر بال خردگرايي»
تاريخ انديشه‌هاي كلامي، انديشمندان و متكلمان بزرگي از شيعه و سني را نشان مي‌دهد كه در فهم و درك معارف بنيادين اعتقادي، خرد را به عنوان تنها داور نهايي در صدر نشاندند. از آن جمله هستند قاضي عبدالجبار معتزلي و سيد مرتضي شيعي. ابوالحسن عبدالجبار بن احمد مشهور به قاضي عبدالجبار (متوفاي 415 ق) متكلم معتزلي و فقيه شافعي بود كه در دوران وزارت صاحب بن عباد در حكومت آل بويه در ري قضاوت مي‌كرد. «تثبيب‌الدلائل» در دفاع از اسلام و رد مسيحيت و «المغني» در بيان آراي معتزله از مهم‌ترين آثار وي است. قاضي عبدالجبار معتزلي يكي از بزرگان مكتب معتزله و ايراني است. وي تحت حمايت صاحب بن عباد قرار داشت و به توصيه او مقام قاضي‌القضاتي ري را بر عهده گرفت. صاحب بن عباد در پي شخصي بود كه مردم را به مذهب او فرا بخواند و قاضي از هر نظر براي كار او مناسب بود. ضمن اينكه قاضي عبدالجبار در علم كلام از اساتيد زبر‌دست عصر خود بود. معاصر و همزمان با او در جهان تشيع نيز عالمي بزرگ و عقل‌گرا به نام سيدمرتضي مي‌زيست. علي بن حسين بن موسي (متوفاي ۴۳۶ق) معروف به سيدِ مرتضي، شريف مرتضي و علم الهدي، فقيه و متكلم امامي و از شخصيت‌هاي پرنفوذ اجتماعي شيعه بود كه او هم در دوره آل‌بويه مي‌زيست. سيد مرتضي مانند پدر و برادرش سيد رضي، مدتي نقيب طالبيان، اميرالحاج و رييس ديوان مظالم بود و در بغداد زندگي مي‌كرد و نزد خلفاي عباسي و حاكمان آل بويه احترام ويژه‌اي داشت. سيد مرتضي نيز بر حجيت عقل در عقايد و مباحث كلامي تاكيد و علاوه بر آن، در انديشه‌هاي فقهي خود نيز رويكردي عقل‌گرايانه داشت. وي از پيشگامان روش اجتهادي در فقه شيعه دانسته شده كه برخلاف اخباريان، در استنباط احكام از ادله عقلي بهره مي‌برده است. آثار بسياري در فقه، اصول فقه، تفسير قرآن از او بر جاي مانده است. سيد مرتضي همانند استادش شيخ مفيد، حجيت خبر واحد را انكار مي‌كرده است. به باور او، استناد به خبر واحد نه‌تنها در موضوعات اعتقادي جايز نيست، بلكه در استنباط احكام فقهي نيز راهي ندارد. كتاب «بر بال خردگرايي» با بررسي رويكرد خردگرايانه اين دو متكلم به نام از دو مذهب متفاوت اسلامي - قاضي عبدالجبار و سيدمرتضي - در حوزه اعتقادات بنيادين كلامي، نتايج شگفت‌‌انگيزي از مشابهت‌هاي خيره‌كننده را به نمايش گذاشته است. نشان دادن جايگاه رفيع و بي‌نظير رويكرد خردگرايانه در تبيين قضاياي اعتقادي و پر كردن شكاف‌هاي مذهبي، مهم‌ترين رسالت پژوهشي بوده كه اكنون در اين اثر منتشر شده است. «بر بال خردگرايي» متشكل از 9 فصل است كه برخي از مهم‌ترين آنها عبارتند از؛ معرفي قاضي عبدالجبار و سيد مرتضي، جايگاه و اهميت عقل از ديدگاه آيات و روايات، نگاهي به عقل‌گرايي قاضي عبدالجبار و سيدمرتضي، آثار خردگرايي قاضي عبدالجبار و سيدمرتضي در حوزه عقل نظري، آثار خردگرايي قاضي و سيدمرتضي در حوزه عقل عملي، عقل‌گرايي قاضي عبدالجبار و سيدمرتضي در حوزه تاويل صفات خبري و تداوم راه خردگرايي قاضي عبدالجبار و سيدمرتضي، نتايج و پيامدها.«بر بال خردگرايي» با عنوان فرعي «پژوهشي در خردگرايي قاضي عبدالجبار متفكر معتزلي و سيدمرتضي متفكر شيعي» نوشته عبدالله مصباحي در 180 صفحه براي نخستين‌بار در سال 1399 توسط نشر اديان منتشر شده است.
درباره كتاب «فقه عبادي»
فقه اسلامي به عنوان نماد بعد عملي دين، بيانگر اهتمام دين اسلام به مسائل و احكام دنيوي بشر است و بر اين اساس است كه در دين اسلام، به تعليم و تعلم فقه دين تاكيد شده است. فقه اسلامي در بين علوم اسلامي ديگر، از ضابطه‌مندي و روش‌مندي استواري برخوردار است؛ چه‌آنكه اين علم، محصول اجتهادات فقها بر مبناي نصوص، اصول و قواعد شرعي است. در اين ميان، فقه امام شافعي از امتيازات والايي برخوردار است، چراكه پيشواي مذهب فقهي شافعي، شرايط مختلف جامعه روزگار خويش را تجربه كرده است. وي با علوم مختلف زمان خويش، چه در بعد نظري - با حفظ نصوص شرعي و اشعار عرب - و چه در بعد عملي با زندگي چندين ساله در ميان اعراب باديه نشين، با فرهنگ و آداب آنان مانوس بوده تا جايي كه از بزرگان اهل لغت زمان خويش شد و همچنين با اشتغال در امور اداري و مديريتي چندين ساله در يمن و آشنايي با مسائل روزگار معاصر و گذراندن حيات علمي خويش، در دو مكتب اهل حديث و راي در حجاز و عراق و سپس پالايش نهايي نظرات علمي خويش در ديار مصر، موفق شد تا خود، به وضع اصول و قواعد مهم فقهي دست يابد تا جايي كه به عنوان اولين تدوين‌كننده علم اصول فقه، در تاريخ علوم اسلامي محسوب شود. از آن پس، شاگردان او در مصر و سپس اصحاب شافعي، در مراحل مختلف تاريخ اسلامي، در بستر حوادث و مسائل نوپيدا به تصحيح و تنقيح مذهب خود پرداختند كه اين مذهب فقهي در نهايت به مرحله نهايي استقرار خويش نائل آمد. به‌طوري‌كه به حق مي‌توان گفت اين مذهب پاسخگوي نيازهاي مختلف بشري در شرايط زماني و مكاني مختلف بوده است و يكي از اسباب گستردگي اتباع مذهب شافعي در جهان اسلام، پويايي اين مذهب در شرايط مختلف است. «فقه عبادي»، پژوهشي است در اقوال راجح مذهب امام شافعي همراه با ديدگاه مذاهب ديگر كه توسط دكتر محمد جمالي و دكتر مصطفي ذوالفقار طلب (اعضاي هيات علمي دانشگاه تهران) به رشته تحرير درآمده است. «فقه عبادي»، نوشته دكتر محمد جمالي و دكتر مصطفي ذوالفقار طلب در 330 صفحه براي نخستين‌بار در سال 1400 به همت انتشارات دانشگاه اديان و مذاهب منتشر شده است.