معضل پسماند گيلان؛ دغدغه‌اي كه اولويت نيست!
غزل لطفي
شهردار رشت با حضور در نشست شوراي اسلامي اين شهر براي تشريح برنامه‌هاي عمراني شهرداري گفت: «زباله‌سوز سراوان در دوره مديريت ما از حيث جذب منابع مالي پيشرفت خوبي داشت و در حال حاضر هم شهرداري توانسته پيش‌پرداخت خود را تقريبا انجام دهد همچنين در حال رايزني با سازمان شهرداري‌ها هستيم تا مدل تامين مالي پروژه زباله‌سوز تغيير پيدا كند تا شركت طرف قرارداد بتواند از محل منابع بانكي و با هزينه خود دولت كار را پيش ببرد.» اما آنچه وي به آن نپرداخت اين است كه تا اين لحظه هنوز ۲۵درصد اوليه پرداختي كه اين قرارداد را اجرايي مي‌كند، محقق نشده است. احداث زباله‌سوز رشت با ظرفيت ۶۰۰ تن، سال ۱۳۹۲ آغاز شد. شركت (TTS) كه طرف قرارداد و احداث‌كننده زباله‌سوز است، پيش از آن در سابقه خود فقط قرارداد احداث زباله‌سوز آرادكوه (۲۰۰ تني) در سال ۱۳۹۰، زباله‌سوز ساري (۴۰۰ تني) در سال ۱۳۹۱ و زباله‌سوز نوشهر (۲۰۰ تني) در سال ۱۳۹۱ را داشت كه از مجموع قرارداد‌هاي اين شركت، تاكنون آرادكوه در سال ۱۳۹۳ و نوشهر در سال ۱۴۰۰، اجرايي شده است. قرارداد زباله‌سوز رشت با ارزش مالي، ۴۰ ميليون دلار منعقد شد كه ۶۰درصد به عهده شهرداري و ۴۰درصد به عهده شركت TTS بود كه ارزش ۶۰درصد معادل ۲۷ ميليون دلار و ۴۰درصد معادل ۱۳ ميليون دلار است و قرار بر اين بود اين شركت تجهيزات ارايه دهد. براي اجرايي شدن اين قرارداد نياز به پرداخت ۱۰ ميليون دلار توسط شهرداري رشت بوده كه تا امروز انجام نشده است. حل مشكل پسماند در سراوان نيازمند تامين زباله‌سوز، تصفيه‌خانه شيرابه و كارخانه بازيافت است. قرارداد سنگين ارزي (۲۷ ميليون دلار تعهد شهرداري) و حجمي (۶۰۰ تني) زباله‌سوز رشت باعث شد كه هم اجراي آن تا امروز عملياتي نشود و هم تخصيص بودجه به اين پروژه؛ چون نسبت به مبلغ كل آن به صورت قطره‌چكاني انجام مي‌شود، باقي موضوعات مربوط به مديريت پسماند را هم به تاخير بيندازد و به جاي اينكه مشكل پسماند حل شود، ناتمام ماندن آن بلاي جان استان گيلان شده است.
استاندار گيلان در يكي از گفت‌وگوهاي تلويزيوني خود وعده داده است كه تا پايان سال ۱۴۰۱ سراوان را به طبيعت بازمي‌گرداند اين درحالي است كه هنوز نه تصفيه‌خانه به مرحله عملياتي قابل قبولي رسيده نه كارخانه بازيافت اورهال شده است. بهسازي لندفيل هم كه در پيچ و خم انعقاد قرارداد مغفول مانده بود و به تازگي قرارداد آن منعقد شده است. زباله‌سوز نيز به روايت رييس شوراي شهر رشت در حد يك اسكلت فلزي است. نكته مهم ديگري كه تا امروز حتي بنابر وعده‌هاي وزارت كشور اقدامي براي آن انجام نشده، انتقال دفنگاه زباله به محلي ديگر است. اينها همه درحالي است كه از زمان سفر استاني رييس‌جمهور و هيات دولت كه وعده داده شده بود روند حل مشكلات سراوان تسريع شود حدود ۱۰ ماه گذشته است.
معضل پسماند در استان گيلان فقط به سراوان و شهر رشت ختم نمي‌شود. تعدد دفنگاه‌هاي قانوني و غيرقانوني كه حتي در محل‌هايي هم كه مديريت پسماند جهت دفن زباله تعيين كرده است، بسترسازي مناسب صورت نگرفته و موجب آلودگي آب و خاك مي‌شود، انباشت زباله بعضا در نزديكي رودها، ساحل دريا و جنگل و آموزش ناكافي در مبحث تفكيك از مبدا پسماند خانگي از مهم‌ترين مواردي است كه باعث شده اين خطه سرسبز در محاصره زباله قرار گيرد. باتوجه به تاكيد استاندار گيلان به مديريت ميداني و نه پشت ميز، برگزاري يك تور خبري كه خبرنگاران و كارشناسان محيط‌زيست و پسماند و مسوولان در آن حضور داشته باشند و از دفنگاه‌هاي پسماند در تمامي نقاط استان بازديد كنند و به بررسي چالش‌هاي موجود اعم از اشكالات وارد بر روند امحاي زباله و صدمات اين ايرادات بر سلامت بپردازند و راهكارهاي پيشنهادي هم ارايه شود، شايد راهي باشد براي بيان و ديده شدن بخشي از اين مشكلات و شفافيت فعاليت‌هاي اين حوزه براي مردم.
البته در انتخاب رسانه‌هاي حاضر هم مانند نشست‌هاي خبري گذشته، خبرنگاران را به صورت گزينشي انتخاب نكنند و همراه با اصحاب رسانه و كارشناسان محيط‌زيست بازديد جامعي را انجام دهند. حتي نياز به سرزده بودن هم نيست و اتفاقا اگر با برنامه‌ريزي باشد مسوولان و مديران شهري و سازمان‌هاي مردم‌نهاد فعال در زمينه پسماند هم مطلع مي‌شوند و به صورت موضوعي به بيان مشكلات مي‌پردازند. در اين تور خبري مي‌توان به دفنگاه‌هاي زباله قانوني و غيرقانوني، سر زد و از كارشناسان درخواست كرد حين بازديد راجع‌به اثرات سوءدفن زباله در كنار ساحل دريا و آلودگي آب و آبزيان و انتقال اين آلودگي به انسان‌ها و ساير جانداران توضيحاتي را ارايه دهند.
يكي از سوالات مهمي كه پيش خواهد آمد اين است كه طبق كدام استاندارد محل دپوي زباله‌ها انتخاب شده است؟ براي جلوگيري از آلودگي خاك، توسط شيرابه چه تدابيري اتخاذ شده است؟ پوشش‌دهي تلنبارهاي پسماند جهت جلوگيري از انتشار انواع آلودگي در چه سطح كيفي در حال انجام است؟ علت وجود مراكز دفن پسماند غيرقانوني كه تعداد آنها كم هم نيست، چه عاملي است؟
گيلان داراي تفرجگاه‌هاي طبيعي فراوان است كه متاسفانه در بيشتر اين مناطق اولين چيزي كه به چشم مي‌خورد حجم انبوه زباله است كه در طبيعت رها شده است. شايد يكي از مواردي كه بايد مورد بررسي قرار بگيرد همين موضوع است كه فرهنگ‌سازي لازم در اين زمينه انجام شده است؟ ابزار مناسب مانند سطل‌هاي جمع‌آوري زباله در مناطق تفريحي وجود دارد؟ چه حجمي از بار پاكسازي طبيعت بر دوش سازمان‌هاي مردم‌نهاد است؟ مديران شهري با چه موانعي اعم از اقتصادي و بروكراسي اداري، جهت تدارك تجهيزات روبه‌رو هستند؟ تعيين ضرب‌الاجل بدون تخصيص بودجه و امكانات تا چه اندازه طي مسير موثر خواهد بود؟ مديريت صحيح پسماند نيازمند تلاش مردم و مسوولان در كنار هم است تا زنگ خطري كه سال‌هاست در اثر آلودگي به صدا در آمده شنيده شود. درياي خزر، تالاب انزلي، سفيدرود، پارك ملي بوجاق، زرجوب و گوهررود و... هر كدام به نوعي درگير آلودگي‌هاي ناشي از پسماند هستند و اين آلودگي اثر مستقيم بر انتقال انواع بيماري‌ها و كيفيت زندگي در اين استان سبز دارد. هر يك روز تاخير در روند تغيير شرايط فعلي جبران‌ناپذير است.