اولين حمله جدي به عم ق خاك روسيه
پهپادهاي ارتقا يافته اوكراين مي‌توانند تغييردهنده بازي باشند؟
محمدحسين لطف‌الهي
حمله پهپادي اوكراين به پايگاه‌هاي نظامي در عمق 300 كيلومتري خاك روسيه، جغرافياي جنگي را كه به مدت بيش از 9 ماه در جريان است، تغيير داد. براساس بيانيه وزارت دفاع روسيه، ارتش اوكراين در جسورانه‌ترين حمله خود از زمان آغاز حمله سراسري مسكو، دو پايگاه نظامي در عمق خاك روسيه را با استفاده از هواپيماهاي بدون سرنشين هدف قرار داد. به نوشته روزنامه نيويورك تايمز، يك مقام نظامي ارشد اوكراين وقوع اين عمليات را تاييد كرده است. به گفته اين مقام آگاه، «پهپادها از درون خاك اوكراين به سوي هدف پرتاب شده‌اند» و در دست‌كم يكي از حملات نيروهاي ويژه ارتش اوكراين كه در نزديكي پايگاه مستقر بودند به هدايت پهپادها به سوي هدف كمك كردند. حملات اوكراين به درون خاك روسيه نشان داد كي‌يف برخلاف گذشته كه براساس خواست متحدان غربي از حمله به عمق خاك روسيه خودداري مي‌كرد و البته تجهيزات لازم براي اين‌گونه حملات دراختيار كي‌يف قرار نمي‌گرفت، اين‌بار نه تنها تجهيزات لازم براي اين كار را دارد بلكه تصميم گرفته در پاسخ به حملات موشكي گسترده روسيه عليه غيرنظاميان و زيرساخت‌ها در اوكراين چنين كاري را انجام دهد. هيچ كدام از مقام‌هاي دولت يا ارتش اوكراين به صورت رسمي درباره اين حملات اظهارنظر نكرده‌اند. به نوشته سي‌ان‌ان، وزارت دفاع اوكراين در پاسخ به سوالات خبرنگاران اعلام كرده حاضر به اعلام نظر در اين باره نيست و دولت اوكراين نيز حاضر نشده بپذيرد كه اين حمله از سوي نظاميان اوكرايني انجام شده است. با اين وجود توييتي كه يكي از مشاوران ولوديمير زلنسكي، رييس‌جمهور اوكراين در توييتر منتشر كرده نشان مي‌دهد كه حملات اخير نمي‌تواند بي‌ربط با كي‌يف باشد. ميخايلو پودولياك يكي از مشاوران رييس‌جمهور اوكراين روز سه‌شنبه در توييتر نوشت: «زمين گرد است؛ اين كشفي است كه گاليله انجام داد. علم نجوم در كرملين جايگاهي ندارد و آنها طالع‌بينان دربار را به نجوم ترجيح دادند. اگر به نجوم توجه مي‌شد آنها مي‌دانستند كه اگر چيزي به سوي حريم هوايي كشورهاي ديگر پرتاب شود، دير يا زود اين شيء پرنده به نقطه اوليه بازمي‌گردد.» تحليلگران نظامي اين حمله را يك حمله «غافلگيركننده» براي روسيه توصيف مي‌كنند. مسكو در فاصله كوتاهي پس از حملات پهپادي اوكراين به عمق خاك خود، اقدام به موشك‌باران شهرها و زيرساخت‌هاي اوكراين كرد. سرگئي شويگو وزير دفاع روسيه روز سه‌شنبه اعلام كرد كه نيروهاي نظامي روسيه «حملاتي گسترده» را عليه خاك اوكراين ترتيب داده‌اند. به گفته شويگو اين حملات با استفاده از سلاح‌هاي دقيق و دوربرد و با هدف «از بين بردن پتانسيل نظامي اوكراين» انجام مي‌شود. مقام‌هاي اوكرايني مي‌گويند حملات موشكي روسيه باعث قطعي گسترده برق در يكي از سردترين روزهاي سال شده و سختي‌هاي زيادي را بر غيرنظاميان در اوكراين تحميل كرده است.
اوكراين چه مناطقي را هدف گرفت؟
هدف حملات پهپادي اوكراين تعدادي از پايگاه نظامي روسيه بود. يكي از اين پايگاه‌ها از نظر جغرافيايي در فاصله حدود 300 كيلومتري از مرز با اوكراين واقع شده است.
پايگاه هوايي «انگلس» در نزديكي رود ولگا در جنوب روسيه قرار دارد. اين پايگاه براي روس‌ها از اهميت بالايي برخوردار است و نيروي هوايي روسيه تعدادي از بمب‌افكن‌هاي استراتژيك و دوربرد خود شامل توپولوف 95 و توپولوف 160 را كه قابليت حمل و پرتاب سلاح هسته‌اي دارند در اين پايگاه نگهداري مي‌كند. طي حملات به اين پايگاه، دست‌كم دو هواپيماي روسي آسيب‌ديده، سه كارشناس فني كشته شده‌اند و چهار نفر نيز به دليل جراحت به بيمارستان انتقال يافته‌اند. مقام‌هاي اوكرايني مي‌گويند اين پايگاه مبدا بخشي از حملات موشكي روسيه عليه زيرساخت‌ها و غيرنظاميان اوكراين بوده است. هدف بعدي پهپادهاي اوكرايني پايگاه نظامي «دياگيلوو» در نزديكي شهر ريازان بود. شهر ريازان در مركز روسيه و در فاصله 160 كيلومتري شهر مسكو پايتخت اين كشور واقع شده است. به گزارش خبرگزاري ريانووستي روسيه، در حملات به اين پايگاه تعدادي از افراد حاضر در آنجا كشته و زخمي شده‌اند اما هنوز آماري رسمي درباره اين كشته‌ها و زخمي‌ها وجود ندارد. ارتش اوكراين همچنين موفق شد تعدادي از تانكرهاي ذخيره نفت روسيه را در نزديكي پايگاه هوايي كورسك واقع در استان كورسك كه استاني هم‌مرز با اوكراين است، هدف قرار دهد. استاندار اين منطقه در تلگرام اعلام كرده است كه اين حملات تلفات جاني نداشت اما باعث آتش‌سوزي شده و نيروهاي محلي توانسته‌‌اند آتش را مهار كنند.
اوكرايني‌ها با كدام پهپاد
روسيه را هدف قرار دادند؟
به گزارش روزنامه نيويورك تايمز، كاخ كرملين اعلام كرده است كه پهپادهاي مورد استفاده از سوي اوكراين در حمله به عمق خاك روسيه، پهپادهايي «مربوط به دوران شوروي» بودند. چاك پفارر، تحليلگر نظامي امريكايي در اين باره مي‌نويسد: «به نظر مي‌رسد اوكرايني‌ها در حملات 5 دسامبر عليه پايگاه‌هاي نظامي دياگيلوو و انگلس از پهپادهاي شناسايي توپولوف 141 اس كه در دوران شوروي سابق ساخته شده بودند و توسط نيروهاي نظامي اوكراين ارتقا يافته‌اند، استفاده كرده است. اين پهپادها سيستم ناوبري بر پايه جي‌پي‌اس دارند و با توانايي ارتقا يافته حمل سلاح مي‌توانند حدود 600 مايل (960 كيلومتر) را طي كنند تا به هدف برسند.»
چرا حمله اوكراين به عمق خاك روسيه مهم است؟
كشورهاي غربي از ابتداي جنگ، حمله احتمالي اوكراين به عمق خاك روسيه را عامل تشديد درگيري‌ها و پيچيده‌تر شدن شرايط ارزيابي مي‌كردند و به همين دليل از همان ابتدا به‌رغم حمايت‌هاي نظامي گسترده از اوكراين از تحويل دادن تجهيزاتي به اوكراين كه بتواند عمق خاك روسيه را هدف قرار دهد، خودداري مي‌كردند. يك مقام امريكايي روز دوشنبه فاش كرد كه پنتاگون، بُرد موشك‌هاي «هيمارس» داده شده به اوكراين را به گونه‌اي تغيير داده كه دوربرد نباشند. به گزارش وال‌استريت ژورنال، واشنگتن از ماه ژوئن ۲۰ پرتابگر سيستم موشكي هيمارس و تعداد زيادي راكت‌هاي هدايت شونده ماهواره‌اي با برد تقريبا ۵۰ مايل را دراختيار اوكراين قرار داده است. اين راكت‌ها كه به سيستم موشك پرتاب چندگانه هدايت‌شونده معروف هستند، براي حمله به انبارهاي مهمات، تجهيزات لجستيكي و مراكز فرماندهي روسيه در خاك اوكراين استفاده شده‌اند. اين رسانه امريكايي افزود: مقامات امريكايي مي‌گويند پنتاگون پرتابگرها را اصلاح كرده است تا آنها نتوانند موشك‌هاي دوربرد را شليك كنند. وال استريت ژورنال افزود كه اين دستكاري‌ها كه پيش از اين فاش نشده بود، نشان مي‌دهد دولت بايدن براي متعادل كردن حمايت خود از نيروهاي اوكراين در برابر خطر تشديد تنش با مسكو، تلاش كرده است. اين رسانه امريكايي تصريح كرد: اين اقدامات همچنين نگراني مقامات دولتي امريكا را نشان مي‌دهند مبني بر اينكه شريك اوكرايني آنها ممكن است به وعده خود مبني بر عدم حمله به خاك روسيه عمل نكند. مجموعه اين عوامل باعث مي‌شود دستيابي اوكراين به تسليحاتي براي حمله به عمق خاك روسيه حائزاهميت باشد. جو سيرينسيونه، تحليلگر امريكايي در توييتر مي‌نويسد اينكه چگونه ماجرا را ببينيد و از كدام زاويه به اين مساله نگاه كنيد در قضاوت شما اثر دارد: «اگر مي‌ترسيد تشديد درگيري‌ها امريكا را وارد جنگ كند، [از حمله به خاك روسيه] انتقاد خواهيد كرد. اگر هم مي‌ترسيد كه حملات روسيه به زيرساخت‌هاي انرژي، باعث شكست اوكراين در جنگ شود، به حمايت از اين اقدام برخواهيد خاست.»
جنگ اقتصادي مسكو و غرب
همزمان با تحولات ميدان جنگ يك جنگ اقتصادي نيز در جريان است. درحالي كه روسيه مي‌كوشد با هدف قرار دادن زيرساخت‌ها و به ويژه زيرساخت‌هاي انرژي در اوكراين اين كشور را تحت فشار قرار دهد. در شرايطي كه سرماي زمستاني جنگ زميني را -به جز در مناطقي در استان دونتسك و لوهانسك- به نوعي سكون دچار كرده، روسيه مي‌كوشد با هدف قرار دادن زيرساخت‌ها دسترسي مردم اوكراين به برق و انرژي گرمايي را محدود كند. در مقابل، متحدان غربي اوكراين از روز دوشنبه اجراي «سقف قيمت نفت روسيه» را آغاز كرده‌اند. اين تحريم‌ها در اصل واردات نفت روسيه از طريق دريا را محدود مي‌كند اما امكان صدور معافيت تحريمي موقت براي واردات از طريق خط لوله را مجاز مي‌داند. اين استثنا به طور خاص براي جلب رضايت مجارستان منظور شده است تا اين كشور كه امكان واردات از طريق دريا را ندارد و به واردات انرژي از روسيه از طريق خط لوله وابسته است، بتواند نيازهاي خود را تامين كند. ايده تعيين سقف قيمت براي نفت روسيه ايده‌اي است كه از سوي جنت يلن وزير خزانه‌داري ايالات‌متحده مطرح شد تا كشورهاي غربي بتوانند «بدون ايجاد اختلال جدي» در بازار انرژي سود روسيه از فروش نفت را محدود كنند. اجراي اين طرح به اين طريق خواهد بود كه كشورهايي كه اين سقف را پذيرفته‌اند از ارايه خدمات ازجمله خدمات مالي و بيمه به كشتي‌هاي حامل نفت روسيه -كه سقف قيمت را براي خريد نفت از روسيه رعايت نكرده‌اند- خودداري مي‌كنند. كشورهاي غربي به ويژه بريتانيا و يونان اصلي‌ترين ارايه‌كنندگان خدمات دريانوردي در جهان هستند و عدم ارايه اين‌گونه خدمات از سوي آنها مي‌تواند براي كشورها و كشتي‌هاي هدف جريمه عدم رعايت سقف قيمت نفت روسيه مشكل‌ساز شود.