طبق آمار پزشكي قانوني طي ۷ ماه نخست سال جاري ۲۵۵ نفر بر اثر گازگرفتگي جان باختند
مرگ خاموش
كاهش دما در بسياري از نقاط كشور و بارش برف و يخبندان سبب شده تا زنگ خطر گازگرفتگي يا همان مرگ خاموش در پي استفاده از لوازم غيراستاندارد گرمايشي و گازسوز يا بي‌احتياطي و بهره‌برداري غيراصولي از اين وسايل به صدا دربيايد. خطري كه ممكن است هر شهروندي را تهديد كند، اما احتمالا بسياري خود را در معرض آن نمي‌دانند.
مسموميت با گاز مونوكسيدكربن هر ساله جان تعدادي را گرفته و شماري را با علايم حين و بعد از آن روبهرو مي‌كند. نشانه‌هايي مانند تهوع و سردرد كه به صورت خفيف آغاز شده و در نهايت انسان را با علايمي مثل تپش قلب، عدم توان تكلم، بالا رفتن درجه حرارت بدن، آسيب مغزي مداوم، تشنج و در نهايت مرگ مواجه مي‌كند.
آمارهاي پزشكي قانوني نشان مي‌دهد كه در 6 ماهه اول امسال، ۲۲۴ نفر به دليل مسموميت با گاز سمي كربن‌مونوكسيد جان خود را از دست دادند. آماري كه در مقايسه با 6 ماهه اول سال گذشته، ۲۲.۴ درصد افزايش داشته است. البته در مهر ماه امسال ۳۱ نفر بر اثر مسموميت با گاز در كشور جان خود را از دست دادند اين رقم در مقايسه با مدت مشابه سال قبل كه تعداد تلفات ۴۰ نفر بود، ۲۲.۵ درصد كمتر شده است كه شايد بتوان آن را مرتبط با ديرتر سرد شدن هوا نسبت به سال گذشته دانست. اما در هفت ماهه اول سال جاري ۲۵۵ نفر بر اثر مسموميت با گاز مونوكسيدكربن در كشور جان باختند كه از اين تعداد ۱۸۹ نفر مرد و ۶۶ نفر زن بودند. اين آمار در مقايسه با مدت مشابه آن در سال گذشته، ۱۴.۳ درصد بيشتر شده است. در اين مدت استان‌هاي تهران با ۳۲، خراسان رضوي با ۳۰ و آذربايجان شرقي با ۲۷ فوتي بيشترين تلفات گازگرفتگي را داشته‌اند.
پروانه اسدي، يكي از مربيان داوطلب آتش‌نشاني تهران است. او درباره علايم اوليه اين مخاطره مي‌گويد: «گازگرفتگي معمولا در فضاي بسته اتفاق مي‌افتد و در محيط باز احتمال اتفاق افتادن آن بسيار كم است. بر همين اساس حتما بايد روزنه‌هاي جريان پيدا كردن هوا را باز نگه داشت. اين اتفاق بيشتر در فضاهاي بسته‌اي مثل خانه‌ها، مغازه‌ها، كابين خودرو زماني كه شخص براي گرم كردن خود گاز پيك‌نيكي روشن مي‌كند، فضاي بسته پاركينگ‌ها، موتورخانه‌ها، راهروي ساختمان‌ها و... اتفاق مي‌افتد.»
چرا مرگ خاموش؟
اسدي در ادامه مي‌گويد: «علايم اوليه گازگرفتگي سردرد، سرگيجه، حالت تهوع و خواب‌آلودگي است. در اين شرايط سيستم عصبي دچار اختلال مي‌شود و باعث مي‌شود كه فرد پس از مدتي نتواند كاري انجام دهد. به همين دليل به جانباختن بر اثر مسموميت با مونوكسيدكربن مرگ خاموش گفته مي‌شود. در اين شرايط گوش مي‌شنود و حتي در ابتدا چشم مي‌بيند اما شخصي كه دچار گازگرفتگي شده كاري را نمي‌تواند، انجام دهد.»اين مربي داوطلب سازمان آتش‌نشاني تهران تاكيد مي‌كند: «اولين اقدام در مواجهه با فردي كه دچار گازگرفتگي شده خارج كردن او از آن فضاست. اگر شخص تنها باشد و بتواند و قدرت داشته باشد بايد در و پنجره‌ها را باز كرده و خود را به بيرون از آن فضا برساند. همچنين بايد به صورت همزمان با نيروهاي امدادي مثل آتش‌نشاني و اورژانس تماس گيرد. همچنين بايد در اين شرايط دستگاه‌هاي گرمايشي را خاموش كرد تا از نشت بيشتر گاز مونوكسيدكربن جلوگيري شود.»
اسدي با بيان اينكه براي پيشگيري از گازگرفتگي راه‌هاي زيادي وجود دارد، مي‌گويد: «حتما بايد راه تهويه هوا در محلي كه از وسيله گرمايشي در آن استفاده مي‌كنيم، وجود داشته باشد. پس از آن نصب صحيح دستگاه‌هاي استاندارد اهميت دارد كه بايد از دستگاه‌هاي دودكش‌دار استفاده كرد. استفاده از دستگاه‌هايي كه شعله باز دارند هم خطرناك است.»
او مي‌گويد: «لوله‌هاي بخاري حتما بايد گالوانيزه بوده و بايد از گرم بودن آن مطلع شويم. رنگ شعله بخاري هم بايد همواره آبي باشد. آبي بودن شعله به اين معني است كه در فضا اكسيژن وجود دارد. اگر اكسيژن كمتر باشد ناقص‌سوزي صورت مي‌گيرد و رنگ شعله به سمت نارنجي و زرد متمايل مي‌شود.»
اشتباه‌هاي قديمي عامل مسموميت
با مونوكسيدكربن
اسدي اصلي‌ترين دليل مسموميت با مونوكسيدكربن را ناآگاهي يا سهل‌انگاري مي‌داند و در اين باره مي‌گويد: «زماني كه آگاهي‌رساني، اطلاع‌رساني و آموزش صورت مي‌گيرد، اما شخص براي بار ديگر دچار مسموميت با مونوكسيدكربن مي‌شود قطعا سهل‌انگاري صورت گرفته است. البته غيراستاندارد بودن وسايل نيز جاي خود را دارد اما سهل‌انگاري‌هايي را هم شاهد هستيم. هنوز هم برخي سر لوله‌هاي بخاري خود را داخل تشت آب مي‌گذارند و اين يكي از بدترين كارهايي است كه مي‌توان انجام داد. فرد بخشي از دوده را روي آب ديده و تصور مي‌كند كه گاز در آب حل شده است در حالي كه گاز در آب حل نمي‌شود. قطعا اين به دليل ناآگاهي يا به دليل سهل‌انگاري است.»او مي‌گويد: «گاهي هم شهروندان متوجه تغيير جاي لوله بخاري نمي‌شوند. كودك در خانه بازي مي‌كند و برخورد توپش با لوله بخاري موجب جابه‌جا شدن آن مي‌شود. همين موضوع كافي است تا اعضاي اين خانواده بدون اينكه متوجه شوند در معرض گازگرفتگي قرار گيرند.»
آمار يك ماهه مسموميت با مونوكسيدكربن
در اورژانس تهران
دكتر يحيي صالح طبري، رييس مركز اورژانس تهران نيز با تاكيد بر اينكه فصل سرما، به خصوص در شهر تهران از روزهاي جاري آغاز شده و در صورتي كه به زنگ خطر گازگرفتگي توجه نشود، امكان روبهرو شدن با افزايش آمار وجود دارد، مي‌گويد: «از تاريخ چهارم آذرماه سال جاري تا ۱۱ آذرماه، ۴۷ مورد ماموريت مرتبط با مسموميت با گاز CO به اورژانس اطلاع داده شد كه ۱۳ مورد از مصدومان به مراكز درماني منتقل شدند. اين در حالي است كه از ۲۷ آبان ماه تا چهارم آذرماه ۴۰ مورد مسموميت با مونوكسيدكربن، ۲۰ تا ۲۷ آبان ۴۵ مورد، ۱۳ آبان تا ۲۰ آبان ۴۳ مورد و از ۶ آبان تا ۱۳ آبان ۱۹ مورد مسموميت با مونوكسيدكربن به اورژانس اطلاع داده شده است.» او مي‌گويد: «البته اين آمار در مدت مشابه نسبت به سال گذشته كاهش پيدا كرده است كه مي‌توان آن را مرتبط با شروع ديرتر فصل سرما نسبت به سال گذشته دانست. سال گذشته در مدت زمان مشابه از چهارم آذرماه تا ۱۱ آذرماه ۶۱ مورد مسموميت با مونوكسيدكربن به مركز فوريت‌هاي ۱۱۵ اورژانس اطلاع داده شده بود كه ۲۲ مورد از آن به مراكز درماني منتقل شدند. از ۲۷ آبان تا چهارم آذرماه نيز ۱۰۷ مورد مسموميت با مونوكسيدكربن اتفاق افتاده بود كه ۳۲ مورد از آن به مراكز درماني منتقل شدند.»
سه نكته درباره گاز گرفتگي كه بايد بدانيد
رييس مركز اورژانس تهران با بيان اينكه بهترين افرادي كه مي‌توانند منشا بروز CO را تشخيص دهند، آتش‌نشان‌ها هستند، مي‌گويد: «مسموميت با گاز مونوكسيد يك مسموميت آرام است. مواردي وجود داشته كه افراد به دليل كاهش هوشياري ناشي از استنشاق گاز مونوكسيدكربن، حين تماس با سامانه ۱۱۵ از حال رفتند و در اين شرايط نمي‌توان به افراد كمك كرد.»
او مي‌گويد: «اگر افراد كوچك‌ترين نشانه از وجود گاز مونوكسيدكربن را مشاهده كردند بايد به آن شك و مكان را ترك كنند. در صورتي كه بدحال هستند بايد حتما با اورژانس و آتش‌نشاني تماس گيرند و ضمن باز كردن در و پنجره‌ها براي جريان پيدا كردن هوا بايد مصدومان را از محل دور كنند. اين نكته قابل توجه است كه اقدامات اوليه درماني نبايد در محلي كه گاز مونوكسيد در حال انتشار است، انجام شود.»
علايم گازگرفتگي چيست؟
او درباره علايم مسموميت با CO مي‌گويد: «تهوع، استفراغ، سرگيجه، خواب‌آلودگي، بي‌حالي و كاهش سطح هوشياري از جمله مهم‌ترين علايم مسموميت با گاز CO است و متاسفانه در برخي موارد سطح هوشياري به قدري كاهش مي‌يابد كه بيمار سريع به كما رفته يا دچار مرگ مي‌شود.»
طبري با بيان اينكه مسموميت با بخاري اولين و شايع‌ترين علت گازگرفتگي است، مي‌گويد: «در مسموميت با CO با استفاده از پيك‌نيك‌هاي گازي در خودرو در سال گذشته با آمار بالايي روبهرو بوديم و همچنين مسموميت با آبگرمكن نيز يكي ديگر از دلايل مرگ هموطنان در روزهاي سرد سال است.»
جلال ملكي، سخنگوي سازمان آتش‌نشاني و خدمات ايمني شهر تهران نيز به اهميت موضوع پيشگيري از مسموميت با گاز مونوكسيدكربن هشدار داده و گفته بود: «هر ساله با فرا رسيدن فصل سرما به دليل عدم توجه به نكات ايمني آمار تلفات مسموميت با گاز مونوكسيدكربن با رشد نسبي همراه است كه البته در همين راستا سازمان آتش‌نشاني تهران برنامه‌هايي را براي كاهش اين خطر در نظر گرفته است. يكي از اين برنامه‌ها طرح اجراي نمادين آگاه‌سازي شهروندان شهر تهران از خطر مسموميت با گاز مونوكسيدكربن بود كه چندي پيش در تهران و برخي شهرهاي ديگر كشور به صورت همزمان برگزار شد.»او بار ديگر نيز با تاكيد بر لزوم توجه به هشدارهاي ارايه شده در اين خصوص مي‌گويد: «سردرد، ضعف جسماني، سرگيجه و بي‌قراري، تهوع و استفراغ، خميازه كشيدن بيش از حد، كاهش ديد و حالت خواب‌آلودگي شديد، كسلي، خستگي و كاهش قدرت عضلاني از علايم اوليه مسموميت در افراد به شمار مي‌رود. در صورتي كه افراد در اين مرحله متوجه چنين علايمي شوند با خارج شدن از فضاي آلوده مي‌توانند از پيشرفت مسموميت جلوگيري كنند.»
علايم نزديك به مرگ گازگرفتگي چيست؟
سخنگوي سازمان آتش‌نشاني شهر تهران مي‌گويد: «كبودي دست، دور لب‌ها و نوك انگشتان از علايم پاياني مسموميت با اين گاز به شمار مي‌رود كه در نهايت فرد دچار تنگي نفس شده جان خود را از دست مي‌دهد.»
ملكي با بيان اينكه توجه به داغ بودن دودكش بهترين آزمايش براي تست سلامت دودكش است، مي‌گويد: «اگر لوله دودكش بخاري سرد است دليل آن خارج نشدن محصولات احتراق و گازهاي سمي از دودكش است كه در اين صورت بايد ضمن رفع نقص، به‌طور موقت با باز كردن قسمتي از درب يا پنجره محيط را تهويه كرد.»
به گفته ملكي سوخت ناقص يا عدم وجود هواي كافي، عدم نصب صحيح لوله بخاري يا دودكش، نقص فني دستگاه، گرفتگي دودكش به وسيله جسم خارجي، ترك‌خوردگي و شكستگي دودكش‌هاي سيماني در ساختمان برخي از علل توليد و انتشار گاز مونوكسيدكربن هستند .
لزوم توجه ويژه به تهويه هواي اتاق خواب
معاون فرهنگي و اجتماعي سازمان آتش‌نشاني و خدمات ايمني شهرداري تهران تاكيد مي‌كند كه نبايد روزنه‌هاي ورود و خروج جريان هوا را مسدود كرد و به خصوص به تهويه هوا در اتاق خواب بايد توجه ويژه داشت. نصب آبگرمكن در حمام، روشن كردن شعله‌هاي اجاق گاز در آشپزخانه براي گرم نگهداشتن محيط داخل خانه نيز خطرساز است و بايد از آن خودداري كرد. او با اشاره به سرماي ناگهاني هوا مي‌گويد: «اين روزها شاهد كاهش دما در بسياري از نقاط كشور هستيم. تجربه نشان داده كه در چنين مواردي برخي افراد اقدام به روشن كردن گاز براي گرم‌ترشدن فضا مي‌كنند. برخي رانندگان نيز گاز پيك‌نيكي رادر كابين خودرو روشن مي‌كنند كه اين هم اقدام خطرناكي است و نبايد انجام شود. در مجموع سرماي ناگهاني هوا نبايد سبب شود كه افراد بدون رعايت نكات ايمني از وسايل گرمايشي استفاده كنند. همچنين حتما بايد به اين نكته توجه كرد كه بستن تمام درها و منافذ عبور و تهويه هوا در خانه‌هايي كه وسايل گازسوز در آن روشن است، اشتباه بوده و حتما بايد محلي براي تهويه هوا ايجاد شود.»