نگاهي به «متولد ماه مهر» به بهانه روز دانشجو
اين فيلم سياسي را پس از ۲۰ سال دوباره ببينيد
ايسنا| «نمي‌توان از زبان نصيحت، سركوب و حذف در برخورد با جوانان به عنوان مطرح‌كننده پرسش‌هاي جديد استفاده كرد. بايد آنها را از زاويه‌اي واقع‌گرايانه ديد.»
اين جمله‌ها را ۲۲ سال قبل احمدرضا درويش در يك جلسه پرسش و پاسخ در تبريز به بهانه نمايش فيلم «متولد ماه مهر» گفته بود؛ فيلمي كه خيلي‌ها معتقدند انتقادي‌ترين و سياسي‌ترين فيلم درويش است.
همزمان با ۱۶ آذر و روز دانشجو و در ادامه مرور فيلم‌هايي كه بر بستري از دانشگاه و با اشاره به قشر دانشجو ساخته شده‌اند، بايد به فيلم «متولد ماه مهر» احمدرضا درويش اشاره كرد كه سال ۱۳۷۸ و دو سال پس از روي كار آمدن دولت اصلاحات ساخته شد. اواخر دهه هفتاد سال‌هايي ملتهب و پر از رخدادهاي سياسي و اجتماعي بود و فعاليت تشكل‌هاي دانشجويي هم اوج گرفت. در آن روزها پس از توقيف تعدادي روزنامه، اعتراض‌هاي دانشجويي شدت پيدا كرد و بعد هم حادثه تلخ «كوي دانشگاه» در همان سال ساخت فيلم «متولد ماه مهر» رخ داد.
در فيلم «متولد ماه مهر»، ماجراي اعتراض دانشجويان يك دانشگاه به جداسازي كلاس دخترها و پسرها، بستري براي نقد برخي تصميم‌گيري‌ها و اتفاق‌هاي سياسي و اجتماعي و فرهنگي آن دوره است و عجيب آنكه پس از گذشت بيش از دو دهه، بسياري از موضوع‌هاي مطرح شده در اين فيلم همچنان به‌روز هستند.
به گزارش ايسنا، البته نه تنها انتقادهاي فيلم بلكه حرف‌هاي كارگردانش در همان مقطع نيز به كار امروز مي‌آيد. احمدرضا درويش در جلسه‌اي كه تير ماه سال ۱۳۷۹ در تبريز داشت، گفته بود: «جوان امروز، مورد بيشترين بي‌مهري‌ها قرار گرفته است و سياستگذاران فرهنگي، به دنبال علت‌يابي پديده‌هاي اين نسل نيستند. آنها فقط صورت‌مساله‌ها را تغيير مي‌دهند، به معلول مي‌پردازند و مصلحت را در آرام كردن فضا مي‌بينند و هرگز علت‌يابي نمي‌كنند. ما بايد به خودمان برگرديم و نسبت به آنچه داريم، واقع‌بين باشيم. نبايد فكر كنيم آنچه داريم، حقيقت است. بايد بپذيريم كه ديگران هم افكار ديگري دارند. اگر در اين نكته تامل كنيم كه عشق، مبدا، انگيزه و بهانه اصلي خلقت جهان هستي است، آن‌وقت همه مي‌توانيم با طمأنينه و تحمل در كنار هم زندگي كنيم. اميدوارم كه جامعه بتواند همه مفاهيم بشري را به نفع زندگي به اجرا درآورد.»
او درباره فيلمش هم گفته بود: داستان «متولد ماه مهر» عشق و مهرورزي است. آميختگي اين مفهوم با مضمون فيلم، روشن است. مهر، خورشيد و دوستي در فيلم جاري است. در فصل اول فيلم به بخش‌هايي از منازعات و تفاهماتي كه در جامعه به چشم مي‌خورد، اشاره شده است. اينكه چگونه عشق در ورطه مسائل روزمره اجتماعي رنگ مي‌بازد و هر چه مي‌گذرد ديوارهاي بي‌اعتمادي بين نهادهاي مختلف ايجاد مي‌شود.
مولفه‌هاي ايثارگري، فداكاري و از خودگذشتگي از طرف هر كس ظهور يابد، نمي‌تواند منهاي عشق، معنا شود. تمام كساني كه در دوران مهمي از حيات تاريخي اين ملت از جان‌شان گذشتند، حتما مفهوم عشق را به درستي درك كرده بودند. درويش درباره اينكه چرا نام فيلمش را «متولد ماه مهر» گذاشته بود نيز گفته: دليلش اين است كه به لحاظ شباهت‌هاي روزمره، تاريخ رسمي جنگ در مهر ماه است و مهتاب و دانيال (با بازي ميترا حجار و محمدرضا فروتن) نسلي هستند كه شروع زندگي‌شان در اين دوره است كه بحراني‌ترين دوران تاريخ معاصر است.
اين كارگردان درحالي دو دهه قبل گفته بود: «سينما، نشان‌دهنده واقعيات است و هر قدر بتواند به جريانات واقعي و رخدادهاي اجتماعي نزديك شده و نسبت واقعي‌تري را با مخاطب برقرار كند، سينمايي زنده خواهد بود» كه در يك دهه اخير سخت‌گيري‌ها بر صدور مجوز ساخت يا نمايش براي فيلم‌هايي كه مسائلي انتقادي را حتي در سطح اجتماعي مطرح كنند، شدت پيدا كرده است. برهمين اساس بسياري از كارشناسان سينما و فيلمسازان بر اين باروند كه در سينماي ايران مفهوم و محتوايي به عنوان سينماي سياسي براي طرح برخي مسائل از منظر سياسي اصلا وجود ندارد و فيلم‌هاي اجتماعي هم شرايط بهتري براي توليد ندارند. در اين بين فيلم‌هايي كه نگاهي به دغدغه‌هاي دانشجويي داشته باشند هم سال‌هاست كه جايي در سينما ندارند و فيلم درويش يكي از آخرين و صريح‌ترين نمونه‌ها با محوريت اين قشر است.
«متولد ماه مهر» با بازي محمدرضا فروتن، ميترا حجار، محمود عزيزي، لاله اسكندري، صبا كمالي و... ساخته شد و در زمان اكرانش چندان بي‌حاشيه هم نبود. در اين باره درويش گفته بود: اين فيلم در بخش دولتي و مربوط به نهادهاي نظام دچار پارادوكس شده است؛ در يك جشنواره به عنوان فيلمي داراي مولفه‌هاي ديني شناخته مي‌شود و جايزه مي‌گيرد و در جايي ديگر متضاد با شخصيت بسيج و ايثارگران و زير سوال برنده آنان معرفي مي‌شود كه اين مساله براي خود من هم بسيار عجيب است، اما به‌رغم همه بي‌مهري‌هايي كه با ساحت هنر و سينما مي‌شود، فكر مي‌كنم اگر خود فيلم داراي شأن و منزلتي باشد، مردم كه خود داراي جايگاه باشكوهي هستند، آن را خواهند شناخت .