پاسخ پيچيده به مهم‌ترين سوال اقتصادي اين روزها
آيا جام جهاني ۲۰۲۲ براي ميزبان سودآور است؟
هم بله هم خير!
هدف قطر از اين سرمايه‌گذاري ملت‌سازي است
فاطمه ابراهيمي
در سال ۲۰۱۰ با تصميم سپ بلاتر، رييس وقت فيفا، ميزباني از جام جهاني ۲۰۲۲ به قطر واگذار شد اما حالا بعد از ۱۲ سال، سوال مهم بسياري از مردم اين است كه آيا تصميم قطر براي دريافت ميزباني ۲۰۲۲، يك سرمايه‌گذاري سودآور بوده است؟
به گزارش روزنامه اعتماد و به نقل از اس‌اس‌بي‌ام (پژوهشگاه اقتصادي واقع در ژنو)، به منظور سازماندهي و برگزاري بهتر جام جهاني ۲۰۲۲، قطر تصميم گرفت سرمايه‌گذاري‌هاي خود را در پروژه‌هاي زيرساختي مثل ساخت استاديوم‌ها، وسايل حملونقل، فرودگاه‌ها و امكانات اقامتي افزايش دهد. قطر به همين دلايل براي اين تجهيزات زيرساختي حدود ۲۲۹ ميليارد دلار هزينه كرد، البته اين رقمي است كه كميته برگزاري مسابقات تاييد نكرده، به عقيده بسياري از رسانه‌ها و تحليلگران، اين رقم چيزي حدود ۳۰۰ ميليارد دلار براي تمام پروژه‌هاي زيرساختي است، اين پروژه شامل متروي دوحه، چندين هزار كيلومتر جاده و بزرگراه، يك فرودگاه جديد، يك شهر جديد و يك بندر جديد تاسيسات گاز و نفت است. حتي اگر تعيين و اعلام هزينه دقيق صرف‌شده براي جام جهاني فوتبال، توسط مسوولان قطر غيرممكن باشد، اما چيزي كه واضح است، گران‌ترين سرمايه‌گذاري در برگزاري تاريخ جام جهاني از اولين دوره‌اي كه جام جهاني در سال ۱۹۳۰ برگزار شد در قطر بوده است. طبق بسياري از گزارش‌ها، هزينه كل سرمايه‌گذاري در جام جهاني قطر، احتمالا از مجموع هزينه‌هاي صرف‌شده در ۲۱ دوره قبلي نيز بيشتر است، پيش از اين گران‌ترين جام‌هاي جهاني در سال ۲۰۱۴ به ميزباني برزيل و ۲۰۱۸ به ميزباني روسيه بودند كه هر دو جام جهاني كمتر از ۱۵ ميليارد دلار هزينه داشتند.
قطر براي ميزباني از جام جهاني، ۶.۵ ميليارد دلار براي ساخت هفت استاديوم جديد هزينه كرده است و هشتمين ورزشگاه را نيز بازسازي كرده است. كل سرمايه‌گذاري براي تجهيز كردن استاديوم‌ها توسط قطر خيره‌كننده است.
سيستم‌هاي خنك‌‌كننده در استاديوم‌ها، سرمايه‌گذاري‌هاي اقامتي، جزاير خصوصي، ويلاها، آپارتمان‌ها و هتل‌ها، نمونه‌هاي زيادي هستند كه چنين هزينه‌هاي هنگفتي را نشان مي‌دهند. اگر فقط دوحه را در نظر بگيريم، بيش از ۱۵ ميليارد دلار براي مجتمع اقامتي معروف به مرواريد در اين شهر هزينه شده است، در حالي كه ۳۶ ميليارد دلار براي متروي دوحه نيز هزينه شده، علاوه بر اين، سرمايه‌گذاري در شهرهاي جديد مانند شهر لوسيل كه در اطراف استاديوم لوسيل ساخته شده است، داراي ۲۲ هتل و مسكن كافي براي ۲۰۰ هزار نفر ساكن، و همچنين يك پارك با موضوع جام جهاني، دو اسكله تفريحي و دو زمين گلف است.
آيا كشورها از جام جهاني سود مي‌برند؟
براي پاسخ به اين سوال، بايد جريان‌هاي نقدي مربوطه را كه از چنين سرمايه‌گذاري عظيم به دست مي‌آيند، در نظر بگيريم: 229 ميليارد دلار! در ايام مسابقات گفته شد بيش از يك ميليون گردشگر براي تماشاي حضوري بازي‌ها از قطر بازديد خواهند كرد. با اين حال، فروش بليت مسابقات در بودجه دولتي قطر لحاظ نمي‌شود زيرا اين فرآيند متعلق به يك شركت تابعه است كه ۱۰۰ درصد آن متعلق به فيفا است. انتظار مي‌رود بيش از پنج ميليارد نفر از طريق تلويزيون در سراسر جهان به تماشاي جام جهاني قطر بنشينند اما با اين حال، حقوق بازاريابي كه بيش از يك ميليارد دلار در سال ۲۰۱۸ بوده است، نيز متعلق به فيفا است. حق پخش تلويزيوني جام جهاني ۲۰۱۸ روسيه به مبلغ ۴.۶ ميليارد دلار به پخش‌كنندگان سراسر جهان فروخته شد. تمام اين مبلغ نيز توسط فيفا نگهداري مي‌شود.
در هر صورت، فيفا هزينه‌هاي اصلي برگزاري مسابقات را تقبل مي‌كند و تقريبا ۱، ۷ ميليارد دلار به قطر پرداخت مي‌كند كه شامل ۴۴۰ ميليون دلار جايزه براي تيم‌هاي شركت‌كننده است. قطر بيش از يك ميليون بازديدكننده از خارج از كشور در طول يك ماهي كه اين مسابقات برگزار مي‌شود خواهد داشت كه تاثيرات مثبت مادي در گردشگري اين كشور دارد. افزايش فروش براي هتل‌داران، رستوران‌داران، افزايش خريد سوغاتي و ساير مصارف، اما با اين حال، هزينه‌هاي صورت‌گرفته براي مصارف كوتاه‌مدت اينچنيني معمولا بسيار بيشتر از درآمدهاي كوتاه‌مدت ناشي از چنين سرمايه‌گذاري‌هايي است. افزايش مصرف و سرمايه‌گذاري قرار است ماليات‌ها را در بودجه دولتي قطر افزايش دهد. با اين حال، معافيت‌هاي مالياتي بسيار زيادي براي فيفا و برندهاي حامي جام جهاني به وسيله يك مناقصه مورد توافق قرار گرفته است. تخمين دقيق مقدار درآمدهاي مالياتي قطر كه از دست داده تقريبا غيرممكن است اما مطمئنا مبلغ زيادي در اين خصوص براي قطر از دست خواهد رفت، چون بيش از ۱ ميليون بازديدكننده در طول يك ماه مسابقات در حالي كه هزينه‌ها را افزايش مي‌دهند تنها مصرف‌كننده هستند. براي اينكه ذهن شما را در اين خصوص باز كنم، آلمان براي ميزباني جام جهاني ۲۰۰۶، از ۲۷۲ ميليون دلار تخفيف مالياتي به عنوان تبليغات براي بازديدكنندگان جام جهاني استفاده كرد. هيچ گردشگر خارجي كه قصد تماشاي جام جهاني را نداشته باشد، نمي‌توانست در طول برگزاري جام جهاني ۲۰۲۲ به قطر سفر كند، در واقع لزوم ورود شما به قطر در اين ايام، داشتن بليت مسابقات بود. براي كساني كه حياكارت دارند، از ۱۰ نوامبر تا ۲۳ دسامبر، استفاده از مترو رايگان است، اين تصميمات به جريان سودآوري در قطر كمك نخواهد كرد. قطر كشور كوچكي است كه كمتر از ۳ ميليون نفر جمعيت دارد. حتي اگر ۳۱۱۲۳ اتاق هتل در اين كشورموجود باشد، ۸۰ درصد آنها توسط فيفا براي بازيكنان، مهمانان و مقامات رزرو شدند. قطر ۱۰۰ هتل و برج آپارتمان خدماتي را در آستانه جام جهاني ساخت اما با اين حال بسياري از گردشگران يا در دبي ماندند يا در كشتي‌هاي تفريحي بزرگ خوابيدند، چرا كه ظرفيت اقامت در هتل‌ها براي اين گردشگران كافي نبود.
بنابراين در نهايت، سوال اين است كه آيا براي كشوري مثل قطر، ميزباني از جام جهاني ۲۰۲۲ سودآور است؟ پاسخ كوتاه اين است، خير. بديهي است كه جام جهاني قطعا يك پول در گردش است كه با توجه به اينكه بيشتر جريان‌هاي نقدي ذكر شده در گزارش بالا در حساب‌هاي بانكي فيفا بلوكه مي‌شود، پس ميزباني جام جهاني فوتبال منطقي نيست.
قطر و ساير كشورهاي ميزبان جام جهاني ده‌ها ميليارد دلار براي آماده‌سازي، توسعه زيرساخت‌ها، ساخت پروژه‌هاي زيربنايي و ... هزينه مي‌كنند، اما اين سرمايه‌گذاري‌ها سودآور نيستند و جبران نمي‌شوند.
ناصر الخاطر، مدير جام جهاني ۲۰۲۲ قطر، انتظار دارد كه جام جهاني فوتبال در طول اين مدت ۱۷ ميليارد دلار به اقتصاد قطر كمك كند كه كمتر از برآورد اوليه ۲۰ ميليارد دلاري است. اگر ما يك محاسبه ساده براي تخمين ۱۷ ميليارد دلار انجام دهيم، هزينه ۲۲۹ ميليارد دلاري با استفاده از بدهي 5 درصدي ظرف مدت ۲۳ سال آينده پرداخت مي‌شود. با اين حال، براي واقع‌بينانه‌تر بودن و اگر تنها بازگشت ۱۷ ميليارد دلار را براي سال ۲۰۲۲ و نيمي از اين ۱۷ ميليارد دلار را براي سال‌هاي آينده در نظر بگيريم، مي‌توانيم نتيجه بگيريم كه حتي پس از ۲۰۰ سال، ارزش خالص كنوني يا همان NPV همچنان منفي است، بنابراين بازپرداخت سرمايه‌گذاري ۲۲۹ ميليارد دلاري قطري‌ها غيرممكن است .
با اين حال، آنچه حساب كردن آن غيرممكن است و ما آن را در نظر نگرفته‌ايم، ساير جريان‌هاي نقدي مثبت مستقيم يا غيرمستقيم ناشي از سرمايه‌گذاري زيرساختي است كه توسط قطر در طول بزرگ‌ترين رويداد ورزشي جهان به عنوان كاتاليزوري براي ملت‌سازي محقق شد.
سرمايه‌گذاري تقريبي ۲۲۹ ميليارد دلاري قطر در پايان جام جهاني دشوار خواهد بود، اما هميشه بعضي چيزها بزرگ‌تر از پول هستند. سرمايه‌گذاري‌هاي عظيم قطر ناشي از برنامه چشم‌انداز ملي ۲۰۳۰ قطر است، اين شامل بهبود استاندارد زندگي و روابط بين‌المللي اين كشور خواهد بود. قطر با سرمايه‌گذاري ۲۲۹ ميليارد دلاري خود در پروژه‌هاي زيرساختي در حملونقل (توسعه بزرگراه‌ها و ارتقاي فرودگاه)، هتل‌ها، استاديوم‌ها، گاز و نفت و ...، قصد دارد آن را در سال‌هاي آينده به سود تبديل كند. مقامات قطر قصد دارند رويدادهاي بين‌المللي ورزشي آينده را جذب كنند. دوحه به عنوان شهر ميزبان بازي‌هاي آسيايي ۲۰۳۰ معرفي شد. قطر همچنين از زيرساخت‌هاي جديد براي شركت در مناقصه ميزباني فينال‌هاي مهم اروپايي در آينده مانند ليگ اروپا يا ليگ قهرمانان اروپا استفاده خواهد كرد. جاده‌ها و متروها مورد استفاده مردم داخلي و گردشگران قرار خواهد گرفت، قطر قصد دارد در آينده نزديك با دوبي رقابت و گردشگران و بازديدكنندگان را به شهرهاي خود جذب كند. در درازمدت، پولي كه قطر براي ميزباني هزينه مي‌كند، در صورت مديريت صحيح، مي‌تواند ظرفيت توسعه اقتصاد آن كشور را ايجاد كند.
پروژه‌هاي جاده‌اي و حملونقل جديد براي سال‌ها پس از جام جهاني مزاياي اقتصادي را به همراه خواهند داشت. در واقع بخشي از دستاوردهاي اصلي كه قطر به دنبال آن است، غيرتجاري است، به نظر مي‌رسد روابط بين‌الملل انگيزه اصلي ميزباني اين مسابقات باشد.
«مساله فيل سفيد» (هزينه‌هاي نگهداري از ورزشگاه‌هايي كه براي ميزباني از جام جهاني ساخته شده است) براي ميزبانان جام جهاني مشكل‌ساز خواهد شد. قطر قصد دارد اين چرخه را بشكند زيرا سه استاديوم به ميزباني بازي‌ها ادامه مي‌دهند و پنج استاديوم ديگر يا برچيده مي‌شوند يا براي اهداف جايگزين تغيير كاربري مي‌دهند يا ظرفيت‌هاي آنها به ميزان قابل توجهي كاهش مي‌يابد.
به گزارش ديلي ميل، براي كشور كوچكي مانند قطر، استاديوم‌هاي بزرگ به سرعت بدون استفاده خواهند شد، به‌خصوص از آنجايي كه موفق‌ترين تيم فوتبال در قطر، السد كه در ليگ ستارگان قطر بازي مي‌كند، به‌طور متوسط تنها ۱۵۰۰ نفر در پايتخت قطر دوحه تماشاگر خانگي دارد. فقط ورزشگاه لوسيل كه جديدترين و بزرگ‌ترين ورزشگاه قطر است، مي‌تواند ميزبان ۸۰ هزار نفر باشد كه بعد از جام جهاني ظرفيت‌هاي لازم را براي قطر نشان خواهد داد.
آنچه از اين همه تحليل سودآوري مي‌توان نتيجه گرفت اين است كه پول به وضوح براي قطر مساله حائز اهميتي نيست. اين كشور مي‌تواند استطاعت ميزباني جام جهاني را داشته باشد و مايل است ضررهاي ناشي از آن را هم جبران كند. من هم مانند بسياري از همكاران مالي خود مي‌گويم كه از بسياري جهات، جام جهاني فوتبال ۲۰۲۲ قطر يك ناهنجاري مالي است.
براي فيفا اما سودآوري واضحي وجود دارد و در هر دوره چهارساله در هر تورنمنت جام جهاني اين سودآوري بالاتر خواهد بود. ميزباني يك تورنمنت هزينه قابل توجهي براي كشور ميزبان دارد، اما اين به نفع فيفا است كه از موفقيت‌آميز بودن اين رويداد مطمئن شده و البته آنها نبايد به اندازه قطر نگران هزينه‌ها باشند. در عين حال، بدهي عمومي قطر طي چهار سال آينده از۴۵.۵ درصد در سال جاري به ۳۸.۷ درصد توليد ناخالص داخلي كاهش خواهد يافت كه اين امكان را به قطر مي‌دهد تا چنين زيان‌هايي را با اين فرض كه سرمايه‌گذاري در پروژه‌هاي زيربنايي محقق‌شده در جام جهاني منجر به نقدينگي مثبت شود، بپذيرد. گردشگري، سرمايه‌گذاري، مصرف، اشتغال و ساير اجزاي توليد ناخالص داخلي. همه اينها وابستگي عظيم قطر به نفت و گاز را كاهش مي‌دهد و افق‌ها و پتانسيل‌هاي جديدي را در ساير صنايع مانند گردشگري، ساخت‌و‌ساز، حملونقل و ... براي اين كشور باز مي‌كند.
براساس گزارش‌هاي متعدد تحليلگران مالي تخمين زده مي‌شود كه توليد ناخالص داخلي قطر تا پايان سال جاري به لطف جام جهاني ۴.۱ درصد افزايش يابد. بين سال‌هاي ۲۰۲۲ تا ۲۰۳۰، توليد ناخالص داخلي منطقه به‌طور متوسط ۳.۲ درصد خواهد بود. بازار سهام قطر (QSE) در واقع عملكرد بهتري از همتايان خود داشته است و انتظار مي‌رود كه اين وضعيت حتي يكسال پس از مسابقات نيز ادامه يابد. گزارش‌ها حاكي از آن است كه شاخص QSE كه ۲۰ سهم بزرگ در بورس را اندازه‌گيري مي‌كند، در ابتداي سال تا اواسط سال ۲۰۲۲ تا ۲۴ درصد رشد خواهد كرد. حتي اگر يكي از پيام‌هاي كليدي فيفا براي سپردن ميزباني جام جهاني به قطر، ترويج ورزش در خاورميانه باشد، نمي‌توان انكار كرد كه رويدادهاي ورزشي بين‌المللي شكاف‌هاي اجتماعي را از بين مي‌برد و مردم را در آن سوي مرزها دور هم جمع مي‌كند. اين رويدادها همچنين كودكان را به ورزش تشويق مي‌كند.
با اين حال، به عنوان استاد مديريت مالي در SSBM ژنو، بايد نتيجه بگيرم و اين واقعيت را عنوان كنم كه حتي سودآوري براي قطر به صورت كوتاه و ميان‌مدت وجود ندارد، اما با وجود عدم قطعيت‌هاي ذكرشده براي سودآوري بلندمدت، آنچه آشكار است فيفا قبلا به سود خود رسيده است: درآمد بي‌سابقه ۷.۵ ميليارد دلاري از طريق چهار سال قراردادهاي تجاري مرتبط با جام جهاني ۲۰۲۲ قطر.
در همان زمان، قطر ۲۲۹ ميليارد دلار سرمايه‌گذاري كرد كه با جريان‌هاي نقدي ناشي از چنين سرمايه‌گذاري‌هايي در چند نسل بعدي جمعيت، باز هم پرداخت بر نمي‌گردد. با اين حال، براي يك كشور مثل قطر، ميزباني جام جهاني هميشه غرور، افتخار و تبليغات زيادي به همراه دارد.