تصوير پرخطر نقدينگي

گروه اقتصادي 

بانك مركزي گزيده آمارهاي اقتصادي مهر ماه 1401 را منتشر كرد. در اين گزارش جزييات بيشتري از تغييرات متغيرهاي پولي و بانكي منتشر مي‌شود. براساس اين گزارش در اولين ماه پاييز سال جاري، حجم نقدينگي با رشد ۳۴.۳ درصدي نسبت به سال قبل به 56769.7 هزار ميليارد تومان رسيده است. اين عدد نسبت به اسفندماه سال گذشته نيز 17.5 درصد رشد كرده است. 

 نقدينگي از دو جزو اصلي پول و شبه‌پول تشكيل مي‌شود. حجم پول از نقدشوندگي بيشتر برخوردار است و پول نقد دست اشخاص و حساب‌هاي جاري قرار مي‌گيرد. اين پول با قدرت نقدشوندگي بالا مي‌تواند هر لحظه به يك بازار دارايي هجوم ببرد. اما حجم شبه‌پول درواقع حساب‌هاي پس‌انداز و سرمايه‌گذاري افراد را نشان مي‌دهد. بنابراين نگاهي به اين دو جزو حساس و مهم نقدينگي مي‌اندازيم. 

روند معكوس پول و  شبه پول
در مهرماه سال جاري حجم پول به 12798.7 هزار ميليارد تومان رسيده است. اين عدد نسبت به مهر سال گذشته 56.3 درصد و نسبت به اسفند همان سال 29.7 درصد افزايش يافته است. نگاهي به روند حجم پول نشان مي‌دهد از ابتداي سال تقريبا يك روند صعودي در اين شاخص رخ داده است. در فروردين ماه سهم پول از نقدينگي حدود 8/ 43درصد رشد كرد. در ارديبهشت‌ماه به حدود 3/ 45درصد رسيد. در خردادماه نيز با رشد حدود 9/ 9واحد درصدي به 2/55 درصد رسيد. در تابستان نيز اين روند نسبتا ادامه پيدا كرد؛ به ‌طوري كه در تيرماه رشد نقطه‌اي پول حدود 6/57 درصد رسيد. در مردادماه 2واحد درصد از رشد نقطه‌اي پول كاسته شد اما در شهريورماه مجددا روند رشد يك ساله سهم پول از نقدينگي افزايشي شد. حالا در مهر ماه هم بار ديگر به مدار افزايشي برگشته. اتفاقي بسيار خطرناك براي بازار دارايي‌ها كه در نهايت به تورم عمومي دامن مي‌زند. از سوي ديگر، شبه‌پول در مهر امسال با رشد 29 درصدي نسبت به مهر سال گذشته به 4397.1 هزار ميليارد تومان رسيده است. حجم شبه‌پول در شهريور به رقم 7/ 4320هزار ميليارد تومان رسيده بود كه نسبت به مردادماه رشد 2/ 3درصدي را ثبت كرد. اين در حالي است كه روند رشد نقطه به نقطه شبه‌پول از ابتداي سال تقريبا نزولي بوده است. به عبارت ديگر رشد نقطه‌اي شبه‌پول در فروردين ماه سال جاري 9/ 36درصد، در ارديبهشت‌ماه 3/ 35درصد و در خردادماه 6/ 33درصد بوده است. در اولين ماه تابستان نيز رشد نقطه‌اي شبه پول 5/ 32درصد و در نيمه تابستان 3/33درصد بود. در شهريورماه نيز رشد نقطه به نقطه شبه‌پول 9/ 32درصد بوده است. حالا  اين رقم به رشد 29 درصدي رسيده.

بازگشت  سهم  پول به سطح  مرداد
يكي از نسبت‌هاي مهم كه مي‌تواند وضعيت اجزاي نقدينگي را نشان بدهد، نسبت پول به نقدينگي است. در  شهريورماه  سال جاري نسبت پول  به نقدينگي      به 7/ 22درصد  رسيد. اين رقم بيشترين نسبت تاريخي اين شاخص از ارديبهشت 92 بود. آن گونه كه بانك مركزي گزارش داده، سهم پول از نقدينگي در مهرماه به 22.5 درصد كاهش پيدا كرده است. 
از ابتداي سال جاري سهم پول از نقدينگي روندي صعودي را طي كرده است. در فروردين‌ماه اين نسبت حدود 7/19درصد بود و در ارديبهشت و خردادماه به ترتيب به 4/20 و 1/22درصد رسيد. براساس آمار منتشر شده در دو ماه نخست تابستان اين نسبت 5/22درصد بود. ماه آخر تابستان 2دهم درصد رشد كرد اما حالا از ركورد خود كوتاه آمده و به سطح مرداد برگشته است. 
به عبارت ديگر سهم پول از نقدينگي در نيمه سال جاري به بيشترين مقدار رسيد كه نشان مي‌دهد افراد ترجيح مي‌دهند دارايي‌هاي خود را به نقدشونده‌ترين حالت نگهداري كنند. با توجه به عواملي مانند تورم بالا، سود حقيقي منفي در بانك‌ها و انتظارات تورمي مثبت، افراد به صورت عقلايي تصميم مي‌گيرند دارايي‌هاي خود را به صورت نقدي نگهداري كنند و از سپرده كردن آنها در بانك‌ها خودداري مي‌كنند. اين در حالي است كه رشد نقدينگي در ماه‌هاي اخير كاهشي بوده است، اما به نظر مي‌رسد تمايل افراد به نگهداري پول با نقدشوندگي بالا سبب به هم خوردن آرامش بازارهاي مختلف شده و اين تلاطم تورم را افزايش خواهد داد.

پول  پرقدرت  همچنان چاپ  مي‌شود
آمار پايه پولي يا پول پرقدرت نشان مي‌دهد در نخستين ماه پاييز سال جاري، رقم پايه پولي به 712.9 هزار ميليارد تومان رسيده است. اين عدد در يك ماه، 3.2 درصد رشد كرده است. در شهريورماه، عدد پول پرقدرت 690.7 هزار ميليارد تومان بود. در واقع نسبت به مردادماه 7/2درصد و نسبت به مدت مشابه سال گذشته 1/33درصد رشد داشته.  گزارش بانك مركزي از جزييات پايه پولي نشان مي‌دهد خالص مطالبات بانك مركزي از بخش دولتي با 29 درصد رشد نسبت به پايان سال قبل به 231 هزار ميليارد تومان رسيد. مطالبات بانك مركزي از بخش دولتي در مهر ماه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، 13.8 درصد رشد داشته است. اين در حالي است كه شاخص ياد شده در شش ماه نخست سال جاري 1/69درصد رشد داشت.
بانك مركزي مدعي است كه «افزايش رشد ماهانه پايه پولي در ماه‌هاي اخير عمدتا متاثر از تامين اعتبارات ارزي موردنياز وزارت جهاد كشاورزي و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي توسط بانك مركزي به منظور جبران و هموارسازي آثار حذف تخصيص ارز ترجيحي به ترتيب براي واردات نهاده‌هاي كشاورزي، كالاهاي اساسي و دارو (به واسطه اجراي طرح مردمي‌سازي و توزيع عادلانه يارانه ها) است» و انتظار دارد «با توجه به الزامات قانوني تسويه ريالي تعهدات مذكور، رشد پايه پولي به مسير پيش‌بيني‌شده بازگشت كند.»

داستان اسكناس‌هاي  تا نخورده 
در  خودپردازها
اما ميزان اسكناس‌هاي نو و تا نخورده جاي‌گذاري‌شده در خودپردازها چيز ديگري را نشان مي‌دهد. آمارها نشان مي‌دهد اسكناس و مسكوك در جريان در مهر ماه سال جاري نزديك به 26 درصد نسبت به مهرماه سال گذشته رشد كرده است. ضمن اينكه مطالبات بانك مركزي از بخش دولتي با 29 درصد رشد نسبت به پايان سال قبل به 231 هزار ميليارد تومان رسيده است. مطالبات بانك مركزي از بخش دولتي در مهرماه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، 13.8 درصد رشد داشته است.
گزيده آمارهاي اقتصادي بانك مركزي همچنين بيانگر بدهي ۱۹۷ هزار ميلياردي بانك‌ها به بانك مركزي است. بدهي بانك‌ها به بانك مركزي در مهر سال گذشته 156 هزار ميليارد تومان بود كه در پايان اسفند همان سال به 146 هزار ميليارد تومان رسيد. بنابراين مطالبات بانك مركزي از بانك‌ها در مهر سال جاري نسبت به مهر سال قبل 26.3درصد و نسبت به اسفند 1400 نيز 35 درصد افزايش يافته است. بانك‌هايي كه تحت عنوان «ناترازي» دست به استقراض از بانك مركزي مي‌زنند. بانك مركزي هم مجبور به خلق پول است و اين پول‌ها در نهايت به صورت حسابداري، به عنوان «بدهي بانك‌ها» منظور مي‌شود.