شكست ايده مذاكره با تروريست‌ها

محمدحسين  لطف‌الهي

تحريك طالبان پاكستان روز شنبه 31 دسامبر از ساختار جديد خود در قالب يك «دولت» رونمايي كرد تا اسلام‌آباد با يك چالش جديد عليه حاكميت خود بر پاكستان مواجه شود. ساختار جديد اين گروه كه از متحدان مهم طالبان افغانستان محسوب مي‌شود شامل «وزارتخانه‌هايي» نظير وزارت‎‌هاي دفاع، داخله (كشور)، اطلاعات، آموزش و پرورش، اقتصاد، ساخت و ساز، وزارت امور سياسي، قوه قضاييه، مرجع صادركننده فتوا، دو كميسيون نظامي، دو اردوگاه عملياتي نظامي، يك واحد ويژه انتحاري و رياست عمومي استخبارات (اطلاعات) است. وبسايت ريپابليك ورد به نقل از يك منبع آگاه نوشته است كه تحريك طالبان پاكستان فعاليت خود در اين كشور را به دو منطقه شمالي و جنوبي تقسيم كرده است. منطقه شمالي شامل استان‌هاي پيشاور، ملاكند، مردان، گيلگيت بالتستان و هزاره و منطقه جنوبي دربرگيرنده استان‌هاي ديخان، بانو، كوهات و ژوب است. براساس اين ساختار، نورولي محسود، رهبر تحريك طالبان پاكستان، رياست اداره استخبارات را به عهده دارد و مفتي مزاحم، فردي كه در فهرست تروريست‌هاي وزارت خارجه ايالات‌متحده امريكا قرار دارد، به عنوان وزير دفاع معرفي شده است. به نوشته روزنامه اينديپندنت، در ساختار جديد تحريك طالبان پاكستان، دو اردوگاه عملياتي بزرگ به اسم الفاروق ديده مي‌شود كه اسم آن مشابه اسمي است كه طالبان بعد از تسلط بر افغانستان، به جاي اسم اردوگاه عملياتي ۲۰۹ شاهين مربوط به دولت پيشين، روي آن گذاشتند. يك واحد ويژه انتحاري نيز شبيه تشكيلاتي كه اكنون طالبان افغانستان دارند، در اين ساختار گنجانيده شده است. رياست عمومي استخبارات نيز كه مسووليت آن به رهبر تحريك طالبان پاكستان سپرده شده، به نظر مي‌رسد يكي از بالاترين ارگان‌هاي امنيتي است، دقيق شبيه چيزي كه اكنون در دستگاه امنيتي طالبان وجود دارد.

تحريك طالبان پاكستان (TTP) چيست 
و چگونه ايجاد شد؟
تحريك طالبان يكي از گروه‌هايي است كه بسياري از كارشناسان آن را حاصل فضايي كه پس از اشغال افغانستان از سوي ايالات‌متحده به وجود آمد، مي‌دانند. اين گروه مدعي است كه هدفش از مبارزه مسلحانه عليه دولت پاكستان برپايي يك نظام سياسي اسلامي در اين كشور مبتني بر تفسير تحريك طالبان از شريعت است.
انديشكده كارنگي مي‌نويسد: «در زمان تهاجم ايالات‌متحده به افغانستان، بسياري از جهادگران پاكستاني كه از جانب دولت پاكستان در افغانستان و كشمير هند جنگيده بودند، به دليل حمايت اسلام‌آباد از جنگ ايالات‌متحده با تروريسم، در مقابل دولت پاكستان قرار گرفتند. آنها به اعضاي القاعده و اعضاي ساير گروه‌هاي افراطي كه عليه امريكا و ساير كشورهاي منطقه مبارزه مي‌كردند پناه دادند. ارتش پاكستان تحت فشار و براساس خواست ايالات‌متحده به اين گروه‌هاي جهادي كه به صورت جداگانه مي‌جنگيدند حمله كرد و با سركوب آنها و عقب‌راندن‌شان تا مرز افغانستان ضربه بزرگي به اين گروه‌هاي جهادي زد. با اين وجود، عمليات خشن دولت پاكستان عليه اين گروه‌ها كه كاركردي دوجانبه براي پاكستان داشتند باعث شد بخش بزرگي از آنها در سال 2007 با هم متحد شده و تحريك طالبان را تشكيل دهند. تحريك طالبان پاكستان (TTP) كه تحت رهبري بيت‌الله محسود در سال 2007 تشكيل شد بزرگ‌ترين و مرگبارترين سازمان شبه نظامي در پاكستان است. اين سازمان ارتباط نزديكي با القاعده و طالبان افغانستان دارد. بيت‌الله محسود در سال ۲۰۰۹ در يك حمله هوايي ارتش پاكستان كشته شد. حكيم‌الله محسود كه پس از بيت‌الله به قدرت رسيد نيز در جريان حمله هواپيماهاي بدون سرنشين امريكايي به وزيرستان شمالي در نوامبر ۲۰۱۳ كشته شد. مولانا فضل‌الله، سومين رهبر تحريك طالبان پاكستان نيز طي حمله‌اي در سال 2018 جان خود را از دست داد. نور ولي محسود رهبر كنوني اين سازمان است. هر 4 رهبر تحريك طالبان پشتون بودند.

آتش‌بس و مذاكرات نافرجام
از نوامبر 2021 كه دولت پاكستان با ميانجي‌گري طالبان افغانستان و به ويژه شبكه حقاني گفت‌وگوها با گروه تحريك طالبان را آغاز كرد، آتش‌بسي ميان دوطرف برقرار شده بود. با اين وجود نه تنها قمار اسلام‌آباد درخصوص مدارا و اتخاذ رويكردي ملايم درقبال اين گروه شكست خورد بلكه تحريك طالبان با استفاده از فضاي به وجود آمده در نتيجه آتش‌بس به بازيابي توان و سازماندهي دوباره نيروها پرداخت.
از سوي ديگر، آمارها نشان مي‌دهد درحالي كه براساس توافق و روي كاغذ ميان طرفين آتش‌‌بس برقرار بود، تحريك طالبان عمليات‌هاي خود را متوقف نكرد و به حملات عليه اهدافي در پاكستان ادامه داد.
براساس گزارشي كه سازمان ملي مبارزه با تروريسم در پاكستان كه يك سازمان غيردولتي است در اوايل تابستان منتشر كرد، «برخلاف ارتش پاكستان كه تا حد زيادي به آتش‌بس متعهد ماند، تحريك طالبان از فرصت استفاده كرد و به جبران خساراتي كه متحمل شده بود، پرداخت.»
تحريك طالبان اواخر ماه نوامبر سال 2022 به ‌طور يكجانبه اعلام كرد به آتش‌‌بس با اسلام‌آباد كه در جولاي همان سال تمديد شده بود پايان مي‌دهد. 

خشونت فزاينده تحريك طالبان
همزمان با پايان يكجانبه آتش‌بس، حملات و عمليات‌هاي تحريك طالبان شدت بيشتري به خود گرفت. براساس گزارش الجزيره، روز جمعه 23 دسامبر تحريك طالبان مسووليت يك حمله انتحاري در اسلام‌آباد را رسما برعهده گرفت. يك هفته پيش از آن، نيروهاي امنيتي پاكستان در شهر بانو درگيري طولاني و شديدي با تعدادي از اعضاي تحريك طالبان داشتند كه تعدادي از پرسنل نظامي را براي بيش از 40 ساعت گروگان گرفته بودند. انستيتو مطالعات صلح در پاكستان نوشته است از ابتداي سال 2022 ميلادي مجموعا 150 عمليات از سوي اين گروه انجام شده كه بيش از 150 كشته برجاي گذاشته است. بسياري از تحليلگران هشدار مي‌دهند با ادامه وضع موجود و ناكامي ارتش در سركوب اين گروه، شرايط براي دولت پاكستان به مراتب سخت‌تر خواهد شد و خشونت‌ها و عمليات‌هاي تحريك طالبان نيز افزايش مي‌يابد. عبدالباسط تحليلگر موسسه مطالعاتي راجارتانار در سنگاپور مي‌گويد: «ارتش پاكستان تصورش اين بود كه مي‌تواند مذاكرات را به سرانجام برساند و به همين دليل به جاي اينكه فعالانه در پي سركوب تحريك طالبان باشد به اين گروه اجازه داد تا شبكه خود را گسترش دهد.»
در گزارشي كه به سنا ارايه شد، اداره ملي مبارزه با تروريسم پاكستان گفت كه مذاكرات صلح يك ساله و آتش‌بس با تحريك طالبان پاكستان، شبه نظاميان را بيشتر جسور و تقويت كرد.
اسفنديار مير، يكي از تحليلگران ارشد موسسه صلح امريكا در واشنگتن گفت: «در سال 2022، تحريك طالبان پاكستان تعداد حملات فزاينده‌اي را افزايش داد، جغرافياي فعاليت‌هاي خود را گسترش و انسجام سياسي قابل‌توجهي از خود نشان دادند، در‌حالي كه از پناهندگي سياسي و پناهگاه دولت طالبان برخوردار بودند، اين امر باعث شد كه تحريك طالبان پاكستان يك چالش بزرگ درازمدت فرامرزي براي پاكستان ايجاد كند.» سليم محسود، محقق و روزنامه‌نگار پاكستاني، گفت كه سالي تاريك را پيش‌بيني مي‌كند. او گفت: «نگران هستم از اينكه وضعيت در مسير درستي پيش نرود و اگر مذاكرات صلح به‌ طور كامل شكست بخورد، تعداد حملات تحريك طالبان پاكستان افزايش خواهد يافت.»
به نظر مي‌رسد ارتش و دولت پاكستان نيز درصدد برخورد شديد و فوري با تحريك طالبان هستند. 
وزير كشور پاكستان در مصاحبه‌اي با رسانه‌هاي اين كشور، از حكومت طالبان افغانستان خواسته كه پناهگاه‌هاي گروه تروريستي تحريك طالبان پاكستان (تي‌تي‌پي) در خاك افغانستان را از بين ببرد و در غير اين صورت، اسلام‌آباد گزينه حمله به اين پناهگاه‌ها در خاك افغانستان را حق خود مي‌داند و آن را بررسي خواهد كرد. به گزارش ايرنا به نقل از خبرگزاري صداي افغان (آوا)، «رانا ثناالله، » وزير داخله كشور در يك گفت‌وگو با شبكه اكسپرس تي‌وي پاكستان، با تكرار اين مساله كه گروه تروريستي تحريك طالبان پاكستان پناهگاه‌هاي امن در داخل خاك افغانستان دارد، گفته است در صورتي كه حكومت طالبان افغانستان پناهگاه‌هاي تحريك طالبان پاكستان در افغانستان را از بين نبرند، ممكن است پاكستان حمله به اين پناهگاه‌ها را بررسي كند.
به گفته او، در حال حاضر، حدود هفت تا ده هزار جنگجوي تحريك طالبان پاكستان در خاك افغانستان حضور دارند. وزير كشور پاكستان همچنين دولت ايالتي خيبرپختونخواه را به ناتواني در مهار اين گروه تروريستي متهم كرده و گفته بود كه دولت ايالت خيبرپختونخواه بايد از پليس دولت فدرال درخواست كمك نظامي كند.

نقش طالبان افغانستان
الجزيره مي‌نويسد: به قدرت رسيدن طالبان افغانستان در كابل كه در سال گذشته اتفاق افتاد روحيه تحريك طالبان را به‌ شدت تقويت كرد. بسياري از گروه رهبري تحريك طالبان نيز از اين فرصت استفاده كرده به افغانستان پناهنده شدند. به گفته كارشناسان، خروج نظامي ايالات‌متحده از افغانستان در سال گذشته نيز از‌جمله دلايلي بود كه به تحريك طالبان پاكستان اجازه داد تا آزادانه‌تر عمل كند. 
شفقنا نوشته است: نشر ساختار تشكيلاتي دولت در سايه تحريك طالبان پاكستان، جدي‌ترين واكنش اين گروه به توقف مذاكرات صلح و جدي‌ترين گام آنها براي مخالفت با دولت پاكستان است. از سوي ديگر، تسلط گروه طالبان بر افغانستان باعث شده است كه شورشگري در دو سوي مرز افزايش يابد و ثبات و امنيت اين مناطق وابسته به بازي‌هاي استخباراتي و ميزان حضور و قدرت گروه‌هاي شورشي است. افزايش شورشگري در مناطق مرزي افغانستان و پاكستان، بر ثبات و امنيت دو كشور همواره تاثيرگذار بوده است و در بسياري موارد، روابط دو كشور را نيز تيره كرده است.