با نگاهي به كتاب «ديگر دوستي موثر»
راه‌حلي نوين براي زيست اخلاقي
مجيد فنايي
شايد در نظر اول بدبينانه به نظر برسد اگر دنياي مدرن را عصر فاجعه بدانيم؛ با اين حال تنها يك شاهد مثال مي‌تواند نمونه‌اي از دنيايي باشد كه پدران فكري‌اش از قرن هجدهم اميد به برقراري سروري خرد و آزاد شدن انسان‌ها از بندهاي كهن را داشتند: چيزي ميان 50 تا 70 ميليون كشته تنها در جنگ جهاني دوم. آدورنو و هوركهايمر بر ويرانه‌هاي همين جهان شروع كتاب درخشان خود ديالكتيك روشنگري را اين‌گونه آغاز كردند: «روشنگري همواره ادعاي سروري خرد را داشت؛ با اين حال جهان كه كه اكنون به تمامي روشن شده است از درخشش ظفرمند فاجعه تابناك است.» امروز زمان زيادي از جنگ دوم مي‌گذرد؛ با اين حال فقر فراگير در جهان، انواع جنگ‌ها، نژادپرستي، بحران محيط‌زيست و بسياري نشانه‌هاي ديگر خبر از نابرابري و بحران‌هاي حل ناشدني در زمانه حاضر مي‌دهند. از مهم‌ترين ويژگي‌هاي دنياي ما بحران اخلاقي و فردگرايي شديد است. در اين يادداشت نگاهي به مفهوم و جنبش ديگر دوستي موثر خواهيم انداخت كه يكي از راه‌هاي نوين حل پديده بحران اخلاقي در زمانه ماست.
ديگر دوستي موثر
ديگر دوستي موثر روشي براي زيست اخلاقي است كه پيتر سينگر فيلسوف اخلاق اهل استراليا آن را راهي براي زندگي بهتر براي مردم جهان مي‌داند؛ از نظر سينگر ديگر دوستي تنها يك مدل خاص رفتاري را پيشنهاد نمي‌كند، بلكه بر روش‌هاي متكثري بنا شده كه جهاني با رنج كمتر و شادكامي بيشتر را به ارمغان مي‌آورد. قواعد اخلاقي مبتني بر نفي اعمال منفي همچون قتل نكردن، دزدي نكردن و... كافي نيست؛ بايد راهي پيدا كرد تا زندگي بهتري براي ديگران سازيم. سينگر استفاده از انواع خيريه‌هاي مطرح جهان كه اغلب ثروتمندان از روي واكنش‌هاي هيجاني و ترحم‌آميز دست به كمك به آنها را مي‌زنند، موثر نمي‌داند. ديگر دوستي موثر در مقابل خودپرستي قرار مي‌گيرد با اين حال بر ايده‌اي استوار است كه طبق آن با رساندن خير به ديگران خودمان نيز به تعالي مي‌رسيم. اين ديدگاه براساسِ نوعي پراگماتيسم استوار است كه به وسيله رفتاري عقلاني بيشترين خير و كمترين شر را به ديگران برسانيم.
روش‌هاي ديگر دوستي
يكي از راه‌هاي رسيدن به اين هدف درآمدزايي بيشتر براي داشتن پشتوانه براي رساندن خير به ديگران است. روش ديگر انجام پذيرفتن كاري براي به حداقل رساندن شر است. سينگر مثال فردي واقعي به نام جورج را مي‌زند كه مخالف سرسخت گسترش سلاح‌هاي شيميايي است؛ با اين حال به خاطر تحصيلاتش پيشنهاد كار در آزمايشگاهي براي ساخت سلاح شيميايي به وي مي‌شود؛ جورج در نظر به اين مساله فكر مي‌كند كه اگر شخص ديگري به جاي او پيشنهاد را قبول كند، راه براي ساخت سلاح‌هاي بيشتري باز مي‌شود. پس پيشنهاد را با اين بنياد اخلاقي كه فعاليتش سبب عدم پيشرفت ساخت سلاح‌هاي شيميايي مي‌شود، مي‌پذيرد. مثال بعدي از ديگر دوستي موثر بخشيدن بخشي از خود است. براساس پژوهش‌هاي سينگر كساني كه اقدام به اهداي عضو براي نيازمندان مي‌كنند -براي مثال كليه خود را اهدا مي‌كنند- نه تنها دست به عملي اخلاقي مي‌زنند بلكه خود نيز در طول زندگي احساس بهتري از خودشان پيدا مي‌كنند. با اينكه نقش خيريه‌هاي پيشرو در تفكر سينگر نقش مهمي دارد اما روش‌هاي پيشنهادي او بيشتر متمركز بر راه‌هايي به دور از انجام عمل اخلاقي در قالب فعاليت‌هاي دولتي و سرمايه‌دارانِ خودپرست است. او مثال‌هايي از نقش‌هايي مي‌زند كه ديگر دوست موثر مي‌تواند برعهده بگيرد.
فعال اجتماعي: يك فعال اجتماعي مي‌تواند زمينه‌ساز مذاكره براي كسب راه‌هايي براي كسب درآمد و كمك به سمن‌ها و خيريه‌ها باشد. پژوهشگر: پژوهشگر مي‌تواند با تمركز روي هدف‌ها، مداخله‌ها، سازمان‌ها، سياست‌ها و روش‌هاي ديگر به تعيين اولويت‌ها و روش‌هايي براي رساندن خير بيشتر بر گروه‌هاي هدف كمك كند. تاسيس انواع نهاد: تاسيس انواع نهادهايي مستقل كه مي‌توانند با تامين منابع مالي به كشورهاي در حال توسعه و فقير كمك مي‌كنند ديگر راه‌حل ديگر دوستي است.
نتيجه: زيستن اخلاقي
در جهاني زندگي مي‌كنيم كه بشريت در خطر جنگ هسته‌اي، بيماري‌هاي فراگير همچون كرونا، بيوتروريسم، گرمايش جهاني، حاكميت‌هاي توتاليتر، خطر نانوتكنولوژيك يا گسترش روبات‌هاي كوچك و سوءاستفاده از هوش مصنوعي قرار دارد. پس از انتشار كتاب زندگي‌اي كه مي‌توانيد نجات دهيد در سال 2009، بسياري از افراد در دنيا به سمت ايده پيتر سينگر يعني ديگر دوستي موثر حركت كرده‌اند. سينگر از افرادي صحبت مي‌كند كه در اطراف دنيا، از طبقات مختلف اقتصادي دست به ديگر دوستي مي‌زنند. افرادي از طبقه متوسط كه به جاي لذت كوتاه‌مدت از مصرف‌گرا بودن و تنوع‌طلبي در جهت مصرف، بخشي از پول خود را صرف ديگر دوستي كرده‌اند تا جايي كه سينگر صحبت از «جنبش ديگر دوستي» مي‌كند. جنبشي كه هدفش انجام «بيشترين خير ممكن» براي همگان است. همچنين «ديگر دوستي» مي‌تواند به نوعي «سبك زندگي» تبديل شود؛ در مقابل سبك زندگي‌هاي مصرف‌گرا. «سبك زندگي» اخلاق‌مداري كه مبتني به بيشترين كار نيكي است كه مي‌توانيم انجام دهيم.
كتاب ديگر دوستي موثر توسط آرمين نياكان و با مقدمه مصطفي ملكيان و محمدرضا جلايي‌پور توسط نشر ني به چاپ رسيده است.