قربانيان بي‌گناه
شينا انصاري
«كودكان»، بي‌گناه‌ترين قربانيان آلودگي هوا هستند. آنها در برابر آلودگي هوا بسيار آسيب‌پذيرند، چون سيستم ايمني و ارگان‌هاي رشدشان هنوز كامل نشده است. كودكان به دليل تعداد تنفس زيادتر نسبت به بزرگسالان و همچنين قد كوتاه‌تر، بيشتر در معرض آلودگي‌هاي سطحي هواي محيطي قرار مي‌گيرند. پايداري و انباشت آلاينده‌ها در شرايط وارونگي دما، فلزات سنگيني مانند سرب، نيكل و كادميوم را به سطوح پايين‌تري مي‌آورد و كودكان به دليل داشتن قد كوتاه، بيشتر تحت تاثير اين آلودگي‌هاي خطرناك قرار مي‌گيرند. كودكان همچنين به دليل فعاليت جسماني و سوخت و ساز بيشتر، مستعد ابتلا به بيماري‌ها و عفونت‌هاي ريوي هستند. خطرات اين آلاينده‌ها در كودكان بسيار جدي‌تر از بزرگسالان است، چراكه آنها به نسبت وزن خود هنگام فعاليت، نزديك به پنج برابر يك فرد بالغ هوا وارد ريه‌هاي خود مي‌كنند. قرار گرفتن كودكان در معرض آلاينده‌هاي سمي هوا در دوره نوزادي و كودكي مي‌تواند بر رشد و توسعه سيستم تنفسي، اعصاب، غدد و سيستم ايمني بدن اثر بگذارد و خطر بيماري‌هاي مزمن بعدي را در زندگي آنها بالا ببرد.
اختلالات تنفسي و بروز زمينه‌هاي آلرژي نيز از پيامدهاي آلودگي هواست، كودكاني كه در شهرهاي آلوده زندگي مي‌كنند، اغلب بعد از يك سرماخوردگي، عوارض طولاني مدتي چون سرفه‌هاي بيش از حد دارند كه آلودگي هوا، يكي از علل مهم آن است. كم‌خوني و كمبود ويتامين D به علت آلودگي هوا و تابش كمتر اشعه آفتاب هم از ديگر عوارض زندگي در شهرهاي داراي آلودگي هوا براي كودكان است.
متاسفانه قرباني بودن كودكانِ شهرهاي آلوده پيش از تولدشان آغاز مي‌شود. قرار گرفتن زنان باردار در گروه‌هاي حساس آلودگي هوا به واسطه آثار زيانبار آلاينده‌ها بر سلامت جنين است. در سه ماهه نخست بارداري، اثرات آلودگي هوا بيشتر روي سلول‌هاي مغز جنين هست و اين معضل مي‌تواند سبب زايمان زودرس، وزن كم جنين، اوتيسم، سقط و مشكلات هوشي و يادگيري شود. «آلاينده‌هاي آلي فرار» در هوا مانند بنزن و آروماتيك‌ها كه ناشي از احتراق سوخت‌هاي فسيلي نظير گازوييل و ديزل هستند مي‌توانند عامل ايجاد مشكلات جدي در جنين شوند. اين تركيبات مي‌توانند از سطوح دستگاه تنفس عبور كنند، وارد جريان خون مي‌شوند و از اين راه وارد مغز يا جفت زن باردار شده و جنين را در معرض مواد شيميايي خطرناك قرار دهند. به همين دليل در روزهاي آلودگي هوا از زنان باردار خواسته مي‌شود از حضور در فضاهاي باز و محيط‌هاي آلوده حتما خودداري كنند.
بررسي‌هاي علمي همچنين نشان مي‌دهد كه آلودگي هوا ضريب هوشي كودكان را كم مي‌كند. در اين باره مطالعاتي انجام شده كه كاهش ضريب هوشي بين پنج تا ده درصد را مطرح مي‌كند. هرچند عدد و رقم كاهش ضريب هوشي در كودكان شهري مانند تهران محل بحث است، ولي وجود ارتباط معنادار ميان كاهش ضريب هوشي كودكان و آلودگي هوا در شهرهاي بزرگ مشخص شده است. حال اگر علاوه بر عوارض پرمخاطره‌اي كه سلامت جسمي و ذهني كودكان را نشانه گرفته است به اقدامات مديريتي تصميم‌گيران و متوليان آلودگي هوا در مقابله با اين معضل ديرپا نگاهي بيندازيم و هزينه‌ها و خسارات تحصيلي و آموزشي ناشي از تعطيلي پياپي مدارس در ايام آلودگي كه براي كاهش مواجهه كودكان با آلاينده‌ها صورت مي‌گيرد را درنظر بگيريم، خواهيم ديد كه در انبوه متهمان توليد‌كننده آلودگي هوا، كودكان به واقع محكوماني بي‌گناه هستند كه ناگزيرند در شهرهاي آلوده‌اي كه ما براي‌شان ساخته‌ايم به دنيا بيايند، در هواي ناسالم تنفس كنند و با مصايب و مشكلات ريز و درشت حاصل از آلودگي دست و پنجه نرم كنند.