بازي برد-برد مادورو با اهرم جنگ اوكراين
رييس‌جمهور ونزوئلا چگونه توانست از طريق گفت‌وگو با مخالفان داخلي
و حركت به سوي ترميم روابط با واشنگتن، كشورش را از بحران خارج كند؟
محمدحسين لطف‌الهي
روابط ايالات‌متحده و ونزوئلا پس از سال‌ها تنش به سمت و سوي جديدي مي‌رود؛ دولت جو بايدن تحت‌تاثير جنگ اوكراين براي كنترل قيمت انرژي و آنچه مقام‌هاي امريكايي «كمك به مردم ونزوئلا» مي‌خوانند بخشي از تحريم‌هاي نفتي عليه كاراكاس را موقتا تعليق كرده و نيكلاس مادورو رييس‌جمهور ونزوئلا مي‌گويد مايل به عادي‌سازي روابط با ايالات‌متحده است.
نيكلاس مادورو، رييس‌جمهور ونزوئلا روز گذشته در گفت‌وگويي با تلويزيون دولتي اين كشور اعلام كرد: «ونزوئلا آماده است، كاملا آماده است تا به سوي فرآيند عادي‌سازي روابط ديپلماتيك، كنسولي و سياسي با دولت فعلي ايالات‌متحده و دولت‌هايي كه در آينده روي كار خواهند آمد، گام بردارد.» به گزارش لوموند، مادورو افزود: «ما براي گفت‌وگو در عالي‌ترين سطوح آماده‌ايم.»
اين اظهارات از سوي نيكلاس مادورو در شرايطي مطرح شد كه سه روز قبل مجلس اپوزيسيون ونزوئلا تصميم گرفت دولت موقت خوان گوايدو، رهبر مخالفان دولت را منحل اعلام كند. گوايدو پس از انتخابات رياست‌جمهوري 2018 از سوي بسياري از كشورها به عنوان رييس‌جمهور مشروع ونزوئلا
به رسميت شناخته مي‌شد و كنار رفتن او راه را براي عادي‌سازي روابط ايالات‌متحده و متحدان اين كشور با كاراكاس باز مي‌كند.
تنش‌ها ميان واشنگتن و كاراكاس به سال 2018 بازمي‌گردد، زماني كه انتخابات رياست‌جمهوري در ونزوئلا به‌رغم پيروزي نيكلاس مادورو به كابوسي براي او و دولتش بدل شد. مخالفان دولت او اين پيروزي را «متقلبانه» توصيف كردند و به خيابان آمدند. خوان گوايدو رييس وقت مجلس ملي ونزوئلا و رقيب مادورو در انتخابات خود را «رييس‌جمهور موقت» معرفي كرد و با «غاصب» خواندن نيكلاس مادورو از او خواست تا از قدرت كنار برود.
در پي اين تحولات، بيش از 50 كشور در جهان ازجمله ايالات‌متحده خوان گوايدو را به عنوان رييس‌جمهور به رسميت شناختند و خواستار كناره‌گيري مادورو از قدرت و برگزاري يك انتخابات جديد زيرنظر نهادهاي بين‌المللي شدند. به‌رغم اين فشارهاي بين‌المللي و همچنين اعتراضات خياباني گسترده، ارتش ونزوئلا كه بازيگري كليدي در تحولات اين كشور به شمار مي‌آيد به نيكلاس مادورو وفادار ماند و حاميان او نيز با حضور در خيابان جلوي سقوط دولت را گرفتند.
ايالات‌متحده با مشاهده اين وضعيت و براي افزايش فشارها عليه دولت مادورو تصميم گرفت از ابزار تحريم استفاده كند. اين تحريم‌ها كه شخص رييس‌جمهور، حلقه نزديكان او و شركت‌هاي دولتي بزرگ به ويژه شركت نفت ونزوئلا را هدف قرار مي‌داد، آسيب‌هاي بسيار مخربي به اقتصاد ونزوئلا وارد كرد. همزمان با تحريم‌هاي خارجي، مخالفان داخلي دولت نيز انتخابات سال 2022 پارلمان را تحريم كردند تا دولت حزب سوسياليست بتواند يك‌بار ديگر اكثريت قوه مقننه را دراختيار بگيرد.
خوان گوايدو رييس‌جمهور خودخوانده اعلام كرد انتخاباتي را كه «نه عادلانه و نه آزاد» بوده
به رسميت نمي‌شناسد و تا زماني كه انتخاباتي با اين شرايط برگزار نشود، پارلمان قبلي بايد به كار خود ادامه دهد. حالا همان پارلمان حكم به پايان كار دولت موقت خوان گوايدو از چهارم ژانويه داده و نيكلاس مادورو با دستي پرتر از گذشته مي‌تواند به ترميم سياست خارجي و زمينه‌سازي براي برگزاري يك انتخابات آزاد و عادلانه در داخل بپردازد.
فرصت بي‌نظير جنگ اوكراين
روابط پرتنش ايالات‌متحده و ونزوئلا زماني تغيير جهت داد كه ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه در 24 فوريه 2022 تصميم گرفت به اوكراين حمله كند. واكنش غرب به حمله روسيه به اوكراين شامل تحريم‌ها عليه مسكو و همچنين كاهش توانايي صادرات انرژي از سوي روسيه باعث شد قيمت انرژي در جهان به صورت ناگهاني افزايش پيدا كند. بسياري از كارشناسان معتقدند اين افزايش قيمت انرژي اصلي‌ترين دليل تغيير رويكرد دولت بايدن در قبال دولت نيكلاس مادورو بود.
هوشمندي مادورو در اين زمان نيز جالب توجه است. نيكلاس مادورو كه از نقش مخالفان داخلي قدرتمند خود در افزايش فشارهاي خارجي آگاه بود با جديت بيشتري به گفت‌وگو با اين گروه‌هاي اپوزيسيون ادامه داد و سرانجام اين گفت‌وگوها در نوامبر 2022 به يك نتيجه اوليه رسيد.
نمايندگان دولت نيكلاس مادورو در قالب هياتي به رهبري يورگه رودريگز رييس مجلس ملي و نمايندگان احزاب و چهره‌هاي مخالف دولت در ونزوئلا روز شنبه 26 نوامبر پس از بن بستي يكساله در مذاكرات توافق كردند تا ميلياردها دلار از منابع مالي مسدود شده دولت ونزوئلا در بيرون از مرزها آزاد و به يك صندوق بشردوستانه زيرنظر سازمان ملل متحد در داخل كشور منتقل شود. به گزارش روزنامه فايننشال تايمز، اين منابع مالي حدود سه ميليارد دلار تخمين زده مي‌شود و زيرنظر سازمان ملل در امور مربوط به «توزيع غذا، بهداشت و توسعه زيرساخت‌ها» هزينه خواهد شد.
دولت ايالات‌متحده اعلام كرد «در واكنش به اين توافق ميان دولت مادورو و مخالفان» بخشي از تحريم‌هاي نفتي عليه ونزوئلا را تعليق مي‌كند. شواهد اما نشان مي‌دهد ماجرا به مدت‌ها قبل اندكي پس از شروع جنگ اوكراين بازمي‌گردد و توافق مادورو با مخالفان صرفا تسهيل‌كننده تغيير سياست‌هاي ايالات‌متحده در قبال كاراكاس بوده است.
نگاهي به ترتيبات زماني اتفاقات نشان مي‌دهد به‌رغم گذشت مدتي طولاني از روي كار آمدن دولت بايدن در ايالات‌متحده، جدي‌ترين مذاكرات ميان واشنگتن و كاراكاس در ماه مارس - پس از حمله روسيه به اوكراين- شكل گرفت و تا پيش از آن پيشرفت محسوسي در روابط دو كشور و مذاكرات ديده نمي‌شد.
روزنامه واشنگتن‌پست در ماه ژوئن گزارش داد كه مقامات ارشد ايالات‌متحده امريكا در آخرين تلاش براي بازگرداندن امريكايي‌هاي بازداشت شده و بازسازي روابط با غول نفتي امريكاي جنوبي همزمان با طولاني شدن جنگ در اوكراين، بي‌سر و صدا به كاراكاس سفر كردند. پيش از آن در ماه مارس، تعدادي از مقام‌هاي امريكايي با رييس مجلس ملي ونزوئلا ديدار كرده بودند كه اين ديدار به آزادي دو شهروند امريكايي زنداني در ونزوئلا انجاميد. در آن زمان خبرگزاري آسوشيتدپرس هم نوشت ايالات‌متحده علاقه‌مند به بهره‌برداري از ثروت عظيم نفتي ونزوئلا است، زيرا جنگ در اوكراين منجر به جهش 50درصدي قيمت نفت شده است كه به بدترين تورم در دهه‌هاي اخير دامن مي‌زند. اين مساله نشان مي‌دهد دولت ونزوئلا با اتخاذ يك تدبير مناسب توانست ضمن كاستن از تنش‌هاي داخلي و باز كردن دوباره مسير گفت‌وگو و تفاهم با مخالفان دولت، از اين مساله ابزاري براي كاستن از فشارهاي خارجي بسازد و گام‌هايي را براي بازگرداندن نفت ونزوئلا به بازار آغاز كند؛ اقدامي كه مي‌تواند بخشي از مشكلات اقتصادي ونزوئلا را حل كرده و به دولت مادورو در راستاي كنترل تورم كمك كند.
اندرو فريدمن، تحليلگر حوزه انرژي در اكسيوس مي‌نويسد: «هرچند گفته مي‌شود اين كاهش تحريم به تحولات داخلي ونزوئلا مربوط است اما عرضه بيشتر نفت از سوي ونزوئلا مي‌تواند به كنترل قيمت انرژي كمك كند.»
متحدان ديروز، رقباي امروز
سياست خارجي عملگرايانه ونزوئلا و كوششي براي بهره بردن از شرايط امروز جهان كه شامل حركت به سوي عادي‌سازي روابط با ايالات‌متحده -كشوري كه همه تلاش خود را براي سرنگوني مادورو به كار بست - براي متحدان هميشگي كاراكاس چندان خوشايند نيست.
پاول تارازنكو، كارشناس مسائل ونزوئلا در انديشكده كارنگي در مقاله‌اي كه اواخر ماه دسامبر در اين باره منتشر كرد، مي‌نويسد: براي روسيه، روابط رو به بهبود ونزوئلا و ايالات‌متحده به معناي وجود خطر از دست دادن يكي از معدود كشورهايي در جهان است كه بدون هيچ قيد و شرطي از سياست‌هاي روسيه حمايت مي‌كرد. مادورو بارها و بارها غرب را به تشديد تنش‌ها در موضوع بحران اوكراين متهم كرده و گفته بود هدف كشورهاي غربي از اين اقدامات «تجزيه» و نابود كردن روسيه است. او تحريم‌هاي غرب عليه روسيه را ديوانگي و ولوديمير زلنسكي رييس‌جمهور اوكراين را «نئوفاشيست» توصيف مي‌كرد. در ابتداي بهار 2022، مادورو در تماسي با ولاديمير پوتين رييس‌جمهور روسيه با او درخصوص «مقابله با كارزار دروغ پراكني و گسترش اطلاعات نادرست غرب» به گفت‌وگو پرداخت. در فصل تابستان دلسي رودريگز، معاون رييس‌جمهور ونزوئلا در مجمع اقتصادي سن پترزبورگ از «افق‌هاي جديدي» كه تحريم روسيه براي گسترش روابط دو كشور باز مي‌كرد، سخن گفت.
تارازنكو تاكيد دارد درحالي كه اپوزيسيون در موقعيت به چالش كشيدن جدي مادورو نيست و او اين شانس را دارد كه در 2024 در يك انتخابات نسبتا آزاد برنده شود، غرب همچنان به انرژي ونزوئلا نيازمند است: «در چنين شرايطي مادورو مي‌كوشد با صحبت‌هايش در مورد هژموني رو به زوال غرب و ظهور جهان چند قطبي مسكو را خشنود نگه دارد اما همزمان براي احياي روابط اقتصادي با ايالات‌متحده تلاش مي‌كند. در اين وضعيت كرملين بدون هيچ اهرمي براي فشار آوردن به ونزوئلا و متوقف كردن روند احياي روابط اقتصادي اين كشور با ايالات‌متحده، چاره‌اي جز اين ندارد كه در حاشيه بايستد و در حالي كه بر آمادگي خود درخصوص «تسهيل فضاي گفت‌وگو ميان نيروهاي سياسي در ونزوئلا» تاكيد مي‌كند، نظاره‌گر شرايط باشد.»
در حالي كه اپوزيسيون در موقعيت به چالش كشيدن جدي مادورو نيست و او اين شانس را دارد كه در 2024 در يك انتخابات نسبتا آزاد برنده شود، غرب همچنان به انرژي ونزوئلا نيازمند است. در چنين شرايطي مادورو مي‌كوشد با صحبت‌هايش در مورد هژموني رو به زوال غرب و ظهور جهان چند قطبي مسكو را خشنود نگه دارد اما همزمان براي احياي روابط اقتصادي با ايالات‌متحده تلاش مي‌كند. در اين وضعيت كرملين بدون هيچ اهرمي براي فشار آوردن به ونزوئلا و متوقف كردن روند احياي روابط اقتصادي اين كشور با ايالات متحده، چاره‌اي جز اين ندارد كه در حاشيه بايستد و درحالي كه بر آمادگي خود درخصوص «تسهيل فضاي گفت‌وگو ميان نيروهاي سياسي در ونزوئلا» تاكيد مي‌كند، نظاره‌گر شرايط باشد.