آلودگي و حفاظت از آب در شرق تهران
مهدي زارع
شهرسازي در شرق استان تهران با سوالاتي در مورد آلودگي آب‌هاي شرق تهران همراه بوده است. مديرعامل آب و فاضلاب استان تهران در دي‌ماه 1400 اعلام كرد: «در مسير رودخانه‌ها، ويلاهايي ساخته شده‌اند. سازمان آب رصد مي‌كند تا ويلاهاي غيرمجاز تخريب شوند، ويلاهايي هم كه مجاز ساخته مي‌شوند طبق مبحث 16 مقررات ملي ساختمان ملزم به رعايت استانداردهايي مي‌شوند، ممكن است ويلاهاي محدودي هم وجود داشته باشد كه فاضلاب‌شان وارد رودخانه شود، سهم اين آلاينده‌ها كم است و نقشي در ايجاد آلايندگي آب تهران ندارد، زيرا ما خروجي تمام سدها را بلااستثنا آزمايش مي‌كنيم و اگر كوچك‌ترين آلايندگي ميكروبي وجود داشته باشد، آب وارد شبكه نمي‌شود. در تهران هرثانيه 45 هزار ليتر، معادل 50 درصد دبي وارد شبكه مي‌شود. اگر دو واحد آلاينده هم وارد اين ميزان آب شود اثر چنداني نخواهد داشت.»
مسووليت احداث و جمع‌آوري فاضلاب پرديس با آبفا و مسكن مهر با بنياد مسكن است، شركت عمران پرديس قرار بود يك تصفيه‌خانه در باغكمش احداث كند كه اين كار انجام نشد، تصفيه‌خانه پرديس نيز براي افق 1425 طراحي شد. به دليل اينكه مسكن مهر نتوانسته بود تصفيه‌خانه را احداث كند فاز 2 فاضلاب پرديس هم اجرا شد. اكنون بخش زيادي از فاضلابي را كه قرار بود توسط تصفيه‌خانه باغكمش تصفيه شود، وارد تصفيه‌خانه پرديس مي‌شود.
اواخر سال ۸۷ مديركل محيط زيست استان تهران گفته بود: درصد نيترات موجود در آب‌هاي تهران بالاتر از حد استاندارد است و پايتخت ايران از اين نظر در رتبه اول كشور قرار دارد. آلودگي آب شهري تحت اثر آلودگي در آب‌هاي زيرزميني نيز هست.
25 تير 1401 ساخت تصفيه‌خانه فاضلاب شهرهاي رودهن و بومهن - شماره 7 - انجام شد. اين پروژه با ۳۰۰ كيلومتر شبكه جمع‌آوري و خط انتقال ۶ كيلومتري براي جمعيت ۳۰۸ هزار نفري افق سال ۱۴۲۰ طراحي شده و 5 مترمكعب بر ثانيه ظرفيت دارد كه براي تامين آب جنوب تهران و جنوب شرق استان تهران (ورامين، قرچك، پاكدشت و پيشوا) ساخته مي‌شود. قرار است 30 درصد اين ميزان آب به جنوب شرق استان و 70 درصد وارد رينگ تهران شده و منطقه جنوب شرق تا جنوب غرب را پوشش دهد. قبل از احداث تصفيه‌خانه هفتم و سد ماملو، مردم جنوب تهران صد درصد از منابع آب زيرزميني استفاده مي‌كردند، اكنون با وارد مدار شدن دو فاز تصفيه‌خانه؛ جنوب تهران نيز از آب سطحي تغذيه مي‌شود.
براي كنترل آلودگي آب سد ماملو از طريق فاضلاب انساني و صنعتي شهرهاي پرديس، رودهن و بومهن، تصفيه‌خانه شماره ۲ پرديس كه از خرداد 1400 در حال ساخت است و قرار است فاضلاب تمامي فازها را تصفيه كند. اين پروژه باعث مي‌شود تا فاضلاب فازهاي مسكن مهر به اين محل منتقل شود.
آلودگي ميكروبي براي منابع آب زيرزميني نوع منبع، آسيب‌پذيري آب زيرزميني و فاصله با مخازن آلوده‌كننده، همه از عوامل مهم هستند. آلودگي آب‌هاي زيرزميني يك تهديد جدي براي تامين آب است. سفره‌هاي آب‌هاي زيرزميني در معرض آلودگي ناشي از استفاده از زمين و اثرهاي انساني هستند. بارش به زمين نفوذ مي‌كند و به آب زيرزميني مي‌رسد.
پمپاژ آب زيرزميني مي‌تواند سرعت جريان‌رو به پايين را افزايش دهد و آب زيرزميني بدين‌ترتيب مي‌تواند به اعماق بيشتر برسد. چنين تخليه‌اي ناشي از پمپاژ توسط شهرداري‌ها و مردم عادي و ادارات مختلف كه در شهر‌ها چاه حفر مي‌كنند، صورت مي‌گيرد. صاحب چاه بايد از پتانسيل چاه خود براي آلودگي و اثرات احتمالي سلامتي اين آلاينده‌هاي بالقوه آگاه باشد.
افرادي كه آب آشاميدني حاوي ميكروارگانيسم مصرف مي‌كنند، ممكن است دچار بيماري‌هاي گوارشي شوند. روان‌آب ناشي از بارندگي يا ذوب برف مي‌تواند با شستن ميكروارگانيسم‌ها به داخل سيستم چاه يا نشت زيرزمين، چاه‌هاي خصوصي را آلوده كند. نشت زباله از مخازن ذخيره‌سازي زيرزميني و پساب حاصل از مزارع مي‌تواند به منبع آب برسد و منجر به حضور ميكروارگانيسم‌ها در چاه‌هاي آب شود. نيترات و نيتريت در كودهاي شيميايي، فاضلاب انساني و فضولات و كودهاي حيواني وجود دارد. آنها مي‌توانند يك چاه را از طريق حركت آب‌هاي زيرزميني و نشت آب‌هاي سطحي و روان‌آب آلوده كنند. هنگامي كه نيترات وارد بدن مي‌شود، به نيتريت تبديل مي‌شود. سطوح بالاي نيترات و نيتريت براي نوزادان بسيار مخاطره‌آميز است.
فلزات سنگين از لوله‌كشي خانگي، عمليات معدني، پالايشگاه‌هاي نفت، توليدكنندگان لوازم الكترونيكي، دفع زباله‌هاي شهري، كارخانه‌هاي سيمان و ذخاير معدني طبيعي به آب آشاميدني نفوذ مي‌كنند (شامل آرسنيك، آنتيموان، كادميوم، كروم، مس، سرب، سلنيوم و بسياري ديگر) . فلزات سنگين چاه را از طريق حركت آب‌هاي زيرزميني و نشت و روان‌آب‌هاي سطحي آلوده مي‌كنند. افرادي كه سطوح بالايي از فلزات سنگين مصرف مي‌كنند در معرض خطر مسموميت حاد و مزمن، آسيب كبد، كليه و روده، كم‌خوني و سرطان هستند. مواد شيميايي آلي در بسياري از محصولات خانگي يافت و به‌طور گسترده در كشاورزي و صنعت استفاده مي‌شود. آنها را مي‌توان در جوهر، رنگ، آفت‌كش‌ها، رنگ‌ها، داروها، حلال‌ها، فرآورده‌هاي نفتي، درزگيرها و ضدعفوني‌كننده‌ها يافت. مواد شيميايي آلي مي‌توانند وارد آب‌هاي زيرزميني شده و چاه‌هاي خصوصي را از طريق دفع زباله، نشت و روان‌آب‌هاي سطحي آلوده كنند. افرادي كه سطوح بالايي از مواد شيميايي آلي مصرف مي‌كنند ممكن است كليه‌ها، كبد، سيستم گردش خون، سيستم عصبي و سيستم توليدمثل‌شان آسيب ببيند.
فلورايد در بسياري از سفره‌هاي آب وجود داشته و در چاه‌ها يافت مي‌شود. فلورايد مي‌تواند براي جلوگيري از پوسيدگي دندان مفيد باشد. با اين حال، مصرف بيش از حد فلورايد مي‌تواند باعث فلوئوروزيس اسكلتي شود، وضعيتي كه با درد و حساس شدن استخوان‌ها و مفاصل مشخص مي‌شود. مصرف بيش از حد فلورايد در طول دوره شكل‌گيري ميناي دندان ممكن است باعث فلوروزيس دنداني، تغيير رنگ دندان /يا حفره‌اي شدن دندان شود.
يك سامانه آب آشاميدني اغلب به عنوان يك زنجيره تامين يكپارچه از منبع يا حوضه آبريز به مصرف‌كننده توصيف مي‌شود. هنگامي كه آب زيرزميني منبع تامين آب عمومي است، درك اثرهاي استفاده از زمين و آسيب‌پذيري آبخوان براي حفاظت از آب‌هاي زيرزميني اساسي است. مخاطرات براي آب‌هاي زيرزميني دوبرابر است - ناشي از استفاده نامطلوب از زمين و استخراج بيش از حد آب از چاه - بنابراين نياز به يك حفاظت دوگانه دارد.