قهرمان استقلال دانشگاه

علي‌اكبر سياسي كه با چند تن از دوستانش كه در فرنگ تحصيل كرده بودند در 1306 دوباره به فرانسه رفت و در دانشگاه سوربن در رشته روان‌شناسي به ادامه تحصيل مشغول شد. او در سال 1309 موفق به دريافت درجه دكترا در رشته روان‌شناسي شد. در سال 1310 به ايران بازگشت و به رياست اداره تعليمات عاليه در وزارت فرهنگ منصوب شد. در تدوين قانون تاسيس دانشگاه تهران شركت كرد. به ابتكار او دانشسراي مقدماتي و دانشسراي عالي براي تربيت معلم در ايران تاسيس شد. سياسي پس از تاسيس دانشگاه تهران از اداره تعليمات عاليه استعفا كرد و به ‌تدريس در دانشكده ادبيات مشغول شد. او در سال 1321 در كابينه احمد قوام وزير فرهنگ شد. تا آن زمان دانشگاه تهران زيرنظر وزارت فرهنگ اداره مي‌شد و مانند يكي از اداره‌هاي اين وزارت بود. دكتر سياسي كوشيد دانشگاه تهران را از اين وزارت‌خانه مستقل كند. در 15 بهمن 1321 استقلال دانشگاه را در مراسمي كه با حضور محمدرضاشاه و ملكه فوزيه براي سالگرد تاسيس دانشگاه برپا شده بود، اعلام كرد.
بر اساس طرح استقلال دانشگاه، انتخاب رييس دانشگاه تهران به عهده شوراي دانشگاه بود. او شخصيتي مستقل داشت و حاضر نبود به هر قيمتي مديريت كند، مديريتي كه حسب زمان تحت‌تاثير اختناق سياسي دوران پهلوي بود. سياسي نام خود را با دانشگاه تهران گره زد. نخستين شوراي دانشگاه تهران در 11 دي ماه 1330 با اكثريت آرا، مجددا او را به رياست دانشگاه تهران برگزيد. پيش از رياست او بر دانشگاه تهران، اين دانشگاه جزو وزارت فرهنگ بود و استقلال نداشت و از اين نظر او نخستين رييس دانشگاه تهران به‌شمار مي‌آمد. در دوران بي‌ثباتي سياسي در ايران و اشغال كشور توسط متفقين در فاصله سال‌هاي 1320 تا 1332، در چند كابينه حضور داشت. در كابينه علي سهيلي دوباره وزير فرهنگ شد، ولي پس از مدتي از وزارت كناره گرفت؛ در كابينه ابراهيم حكيمي وزير خارجه بود؛ در كابينه مرتضي‌قلي بيات، سمت وزير مشاور داشت. او همچنين با هيات نمايندگي ايران به  سان‌فرانسيسكو رفت و در تدوين و تصويب منشور سازمان ملل و پايه‌گذاري يونسكو مشاركت كرد. وي در خاطرات خود نقل كرده است «از روزي كه به رياست دانشگاه انتخاب شدم يكي از آرزوهاي قلبي‌ام ايجاد يك شهر دانشگاهي بود، مانند آنچه در پاريس و جاهاي ديگر دنيا ديده بودم؛ براي همين، مطلب را در همان هفته‌هاي اول با شاه در ميان گذاشتم. او دستور داد هجده ‌هزار متر از زمين‌هاي غرب دانشگاه تهران خريده شود. در 15 بهمن 1323 ثبت اسناد و املاك كشور اين اراضي را به من داد. (گزارش يك زندگي، خاطرات دكتر علي‌اكبر سياسي، نشر اختران، ص 12) در اين 12 سال (رياست دانشگاه تهران) استقلال، وسعت دانشكده‌ها و موسسات علمي وابسته و تعداد آنها و همچنين تعداد آزمايشگاه‌ها و كتابخانه‌ها و هيات آموزشي به ‌تدريج رو به فزوني گذاشت و تعداد دانشجويان از 2000 نفر به بيش از 15000 نفر رسيد. اينها همه با وجود مضيقه مالي زمان جنگ جهاني دوم و سال‌هاي سخت بعد از جنگ بود.» (همان، ص 160)  پس از تيراندازي به محمدرضا پهلوي در دانشگاه تهران در 15 بهمن 1327، دكتر سياسي در مقابل درخواست اخراج استاداني كه به حزب توده وابسته بودند، ايستادگي كرد. در 16 آذر 1332 سه دانشجوي دانشگاه تهران در تظاهراتي كه همزمان با ورود ريچارد نيكسون به تهران رخ داد، با تيراندازي سربازان ارتش كشته شدند. دكتر سياسي به ملاقات شاه رفت و به اين رفتار اعتراض كرد. با تصويب لايحه قرارداد كنسرسيوم، دوازده نفر از استادان دانشگاه تهران همراه عده‌اي ديگر از فعالان سياسي ايران اعلاميه‌اي را بر ضد اين قرارداد و كودتاي 28 مرداد امضا و منتشر كردند. شاه از دكتر سياسي خواست كه اين استادان را از دانشگاه اخراج كند، اما او در برابر اين درخواست نيز مقاومت كرد. پس از اين ايستادگي‌ها، مجلس شوراي ملي قانوني را تصويب كرد كه براساس آن براي انتخاب رييس دانشگاه تهران به جاي اينكه شوراي دانشگاه مخير باشد، مي‌بايست سه نفر را پيشنهاد مي‌كرد و وزارت فرهنگ يكي را برمي‌گزيد. سياسي خود در اين زمينه مي‌گويد: «در اينجا بود كه سر و كله دكتر اقبال كه نه رييس دانشكده بود و نه رتبه 10 استادي داشت، نمايان گرديد. دكتر اقبال كه از تسلط من بر شوراي دانشگاه كاملا با اطلاع بود، وقت خواست و به دفتر من آمد و گفت: «شما استاد من بوده‌ايد و هستيد و من هميشه احترام شما را داشته و خواهم داشت! اين رياست دانشگاهي چون امر است پذيرفته‌ام، ولي موقتي خواهد بود، زيرا براي من كارهاي ديگري در نظر دارند. دكتر اقبال با سابقه سويي كه هميشه نسبت به من داشت و من هيچ‌گاه به روي او نياورده بودم، براي اينكه نه تنها از عدم مخالفت من بلكه حتي از پشتيباني من اطمينان حاصل كند به پروفسور شمس متوسل گرديد. چهارمين دوره سه ساله رياست من نزديك به پايان بود. استادان دانشگاه از قانوني كه گذشته بود و بر استقلال دانشگاه لطمه وارد مي‌ساخت ناراضي بودند و اين عدم رضايت را شوراي دانشگاه، هنگام برگزيدن سه تن استاد براي پيشنهاد به دولت، به اين وسيله ابراز داشت كه نه تنها مرا جزو آن سه تن آورد، بلكه از حيث تعداد آرا بر دو تن ديگر مقدم داشت.»
 در جلسه شوراي دانشگاه سه نفر معرفي شدند و دكتر منوچهر اقبال به جاي دكتر سياسي، به رياست دانشگاه تهران برگزيده شد. وي پس از كناره‌گيري از رياست دانشگاه، با استادي و تدريس در دانشكده ادبيات خدمت مي‌كرد و به مقام استاد ممتاز رسيد. سياسي در پنجم خرداد 1369 در سن 96 سالگي درگذشت.