تينا جلالي
واقعيتي انكارناشدني در مورد سينماي ايران وجود دارد و آن، اين است كه بعد از شيوع كرونا سينماها با افت و ريزش چشمگير مخاطب روبه‌رو شده‌اند. وضعيت بغرنج و گيشه اورژانسي فيلم‌ها بعضي اوقات تا حدي پيش رفته كه وقتي با اطرافيان درباره نمايش فيلمي در سينماها صحبت مي‌كرديم، با تعجب از ما سوال مي‌كردند كه مگر سينماها باز است يا مگر فيلمي اكران مي‌شود؟ البته بعد از فروكش كردن ويروس كرونا، ظرف يك‌سال گذشته، سينماهاي مدرن و ممتاز بحران ريزش مخاطب را تا حدودي پشت سر گذاشته بودند و بعضي فيلم‌ها فروش خوبي داشتند، اما در پي ناآرامي‌هاي اخير در سطح كشور، سينماها همان رونق نسبي را از دست دادند و به طرز عجيبي رغبت تماشاي فيلم در مردم از بين رفت.
پيشنهادهايي براي رفع ركود سينما
چنين افت مخاطبي با نگراني‌هاي زيادي از جانب سينماگران همراه است . حتي اين نگراني وجود دارد كه نكند ادامه اين ركود باعث تعطيلي سينماها شود! در هفته‌هاي گذشته، كارشناسان و سينماگران راهكارهاي متفاوتي براي رهايي از وضعيت ركود و پويايي سينماها و جذب مخاطبان ارايه دادند. از نمايش آثار توقيفي جذاب مثل «قاتل و وحشي» به كارگرداني حميد نعمت‌الله تا فيلم‌هايي با شكل و شمايل نامتعارف همچون «كاناپه» كيانوش عياري و فيلم‌هاي كمدي مخاطب پسند.
چند وقت پيش نويسنده‌اي در خلال صحبت‌هايش تعريف مي‌كرد كه زمان‌هاي قديم براي جذب مخاطب بيشتر به سالن‌ها، سينماداران از ترفند تماشاي «دو فيلم با يك بليت» بهره مي‌بردند كه در شرايط فعلي و با توجه به تورم بي‌سابقه و افزايش هزينه‌هاي توليد شايد به كار بستن اين شگرد هم محلي از اعراب نداشته باشد.
به تازگي سازمان سينمايي تصميم گرفته براي رفع ركود سينما نمايش فيلم‌هاي خارجي هر چند به صورت محدود و با رعايت مقررات و موازين خاص را در دستور كار قرار دهد. البته بحث اكران فيلم‌هاي خارجي نكته جديدي در سينماها نيست. همين چند ماه پيش فيلم هندي «خيزش غرش آتش» با تبليغات گسترده اكران شد و اگر سري به سايت‌هاي فروش بليت سينما بزنيم، مي‌بينيم براي نمايش فيلم‌هاي خارجي نظير انيميشن لوكا، سري فيلم‌هاي احضار و... بليت‌فروشي مي‌شود و به صورت محدود در سينماهاي سراسر كشور اكران شده‌اند؛ اما موردي كه صحبت‌هاي رييس سازمان سينمايي را مهم جلوه مي‌دهد، اكران فيلم‌هاي روز دنياست. يعني از سال بعد قرار است سيستم اكران فيلم خارجي در كشور راه‌اندازي شود و البته كه رييس سازمان سينمايي گفته سينماگران تا زمان تدوين و ابلاغ آيين‌نامه اجرايي اكران فيلم‌هاي خارجي، نسبت به مذاكره و توافق با كشورهاي ديگر اقدام نكنند؛ اما در تكميل صحبت‌هايش به اين نكته اشاره كرده كه براي تدوين آيين‌نامه اكران فيلم‌هاي خارجي به مباحثي همچون تعيين درصد و ضريب اشغال سالن‌هاي سينما، تنوع ژانرها و همچنين تنوع محصولات كشورهاي مختلف، اهتمام به شاخص‌ها و استانداردهاي فرهنگي و اجتماعي توجه شود. خزاعي همچنين تصميم دارد از درآمدهاي حاصله از اكران فيلم خارجي در جهت تقويت سينماي ملي استفاده كند. حال پرسش اين است كه آيا اين طرح و برنامه كه اتفاقا از ساليان دور دغدغه بسياري از اهالي سينما و سينماگران بوده، در شرايط فعلي جواب مي‌دهد و مي‌توانيم به اجراي آن خوشبين باشيم؟
اكران فيلم خارجي دايره مخاطبان را افزايش مي‌دهد
سيدجمال ساداتيان امسال مسووليت نمايش فيلم «خيزش غرش آتش» را بر عهده داشت. فيلمي كه از بدشانسي اكرانش تا حدودي با ناآرامي‌هاي اخير در سطح كشور همزمان شد و نتوانست فروش خوبي داشته شود. او از سينماگراني است كه همواره بر لزوم نمايش فيلم‌هاي خارجي تاكيد دارد. ساداتيان به «اعتماد» مي‌گويد: «بحث ضرورت نمايش فيلم‌هاي خارجي در ايران از موضوعاتي است كه سال‌ها درباره آن صحبت مي‌شود و اخيرا سازمان سينمايي هم از اين امر استقبال كرده و رسما اعلام شده كه از سال آينده مي‌توانيم فيلم خارجي در ايران اكران كنيم. اين موضوع براي توسعه و رونق سينماي كشور امر پسنديده‌اي است و اهالي سينما در همه سطوح بايد از اين مهم استقبال كنند. سال‌هاست از ريزش مخاطب در سينماي ايران گلايه داريم كه به نظر من بخشي از آن به اين دليل است كه اكران فيلم‌هاي خارجي در ايران استمرار نداشته. من فكر مي‌كنم اكران فيلم خارجي در كشور مخاطب خاص خود را خواهد داشت و اگر شرايطي فراهم كنيم تا علاقه‌منداني كه فيلم‌هاي ايراني مي‌بينند، همزمان فيلم‌هاي روز دنيا به خصوص سينماي امريكا را هم تماشا كنند، پاي مخاطبان بيشتري به سينما باز مي‌شود. اين موضوع هم براي چرخه اقتصادي سينماداري مهم است و هم بين سينماگران رقابت ايجاد مي‌كند و باعث افزايش كيفي فيلم‌هاي ايراني مي‌شود.»
به زودي تعداد سينماهاي ايران به عدد هزار مي‌رسد
ساداتيان به دلايل مختلف استقبال از اين طرح اشاره كرده و مي‌گويد: «اين تاكيد من براي اين است كه عنقريب تعداد سالن‌هاي سينماهاي كشور به هزار سالن مي‌رسد و روند توليدات فيلم‌هاي ايراني نشان داده ما با محصولات داخلي خودمان نمي‌توانيم سالن‌هاي سينما را پر كنيم و چرخه اقتصادي سينماداري را بچرخانيم. اگر در كنارش نمايش فيلم‌هاي خارجي داشته باشيم، كمي به ثبات اقتصادي سينما كمك مي‌شود و گيشه فيلم‌ها شرايط بهتري پيدا مي‌كند.» در شرايطي از اكران فيلم خارجي در سينماهاي ايران صحبت مي‌كنيم كه به گفته ساداتيان تمام دنيا از محصولات سينمايي ديگر كشورهاي جهان استفاده مي‌كنند و فيلم‌هاي روز جهان را در سينماهاي‌شان نمايش مي‌دهند؛ اما با سازو‌كارهايي خاص و مشخص. نظير اينكه يك‌چهارم ظرفيت نمايشي را به اكران فيلم خارجي اختصاص مي‌دهند. ساداتيان مي‌گويد: «ما هم مي‌توانيم براي اين موضوع دستورالعمل بنويسيم تا نگراني براي تهيه‌كننده‌هاي سينماي ايران به وجود نيايد كه با باز شدن درهاي سينماهاي ايراين به روي فيلم‌هاي خارجي، كل سينماي ايران تحت تاثير قرار مي‌گيرد و عملا نمايش فيلم‌هاي ايراني دچار اختلال مي‌شود. ما اگر تنها يك‌چهارم سالن‌هاي سينماي ايران را به اين امر اختصاص دهيم، اين سوءتفاهم در ميان سينماگران برطرف مي‌شود.»
اكران خارجي محدود به سينماي چين و سوريه نيست
اما نكته‌اي كه اين وسط وجود دارد و ساداتيان هم به آن تاكيد كرده، مسووليت وزارت ارشاد در قبال موضوعي است كه مطرح كرده. اكران فيلم خارجي در ايران قرار است چه سازوكاري داشته باشد؟ ساداتيان در اين باره مي‌گويد: «حالا كه اراده نمايش فيلم خارجي در سينماهاي كشور به وجود آمده، بايد نقشه راه آن را هم ترسيم كرده و صد البته كه مراحل اخذ مجوز براي نمايش فيلم‌هاي خارجي را كمي تسهيل كنند. متاسفانه روندي كه در حال حاضر براي اخذ پروانه نمايش فيلم خارجي طي مي‌كنيم، كارآمد نيست. صدور پروانه نمايش فيلم خارجي نبايد سه ماه طول بكشد! شوراي پروانه نمايش تا بخواهد فيلم‌ها را ببيند و اصلاحيه به آنها وارد كند، اين پروسه طولاني مدت، پخش‌كننده‌هاي خارجي را منصرف مي‌كند. همين الان هم كمپاني فيلم‌هاي ميجر امريكايي معلوم نيست از تصميم ايران در مورد اكران فيلم خارجي استقبال كنند! بسيار بايد رايزني شود تا آنها قانع شوند فيلم‌هاي‌شان در ايران نمايش داده شود. حالا وقتي آنها قانع شدند در مرحله بعد اگر فيلم‌هاي‌شان بخواهد بيشتر از سه هفته در وزارت ارشاد معطل بماند، مفهوم اين موضوع به ضد خودش تبديل مي‌شود. قديم چون فيلم‌هاي خارجي كپي ۳۵ بود، مديريت فيلم در ايران در اختيار واردكننده فيلم بود، اما در حال حاضر چون نسخه فيلم‌ها ديجيتال شده، مسووليت را خود كمپاني‌هاي خارجي بر عهده دارند. به اين موضوع دقت كنيم كه اگر مدام بخواهيم در ايران فيلم‌هاي خارجي را به لحاظ محتوايي و پوششي سانسور كنيم، به ضد خودش منجر مي‌شود.» ساداتيان به نكته مهمي اشاره مي‌كند: «شايد اين بحث هم مطرح شود كه سينماي ايران نيازي به سينماهاي هاليوود ندارد و اكران فيلم‌هاي خارجي در ايران را از روسيه، چين، سوريه يا كشورهايي مثل كره تامين مي‌كنيم؛ بله، كاملا قابل قبول است اما بپذيريد اين فيلم‌ها در كنار فيلم‌هاي هاليوودي براي مردم جذاب است. اگر فقط متمركز به غير از سينماهاي امريكا باشيم نمايش فيلم‌هاي خارجي براي مردم جذابيت زيادي ندارد و مخاطب را ترغيب نمي‌كند.» به گفته او از اينجا به بعد موضوع اكران فيلم خارجي در حيطه مسووليت وزارت ارشاد است كه از موضوعي كه مطرح كرده مراقبت كند تا اين طرح براي سينماي ايران ارزش افزوده داشته باشد و ما هم بايد صبر كنيم تصميم وزارت ارشاد براي نمايش فيلم خارجي مشخص شود تا ببينيم چطور مي‌توانيم خودمان را با آنها تنظيم كنيم.
چرا 30 سال جلوي اكران فيلم خارجي گرفته شد؟
كيوان كثيريان، كارشناس و منتقد سينما درباره اكران فيلم‌هاي خارجي يادآوري مي‌كند كه اين موضوع سال‌ها محل مناقشه سينماداران، مديران سينمايي و صاحب‌نظران سينما بوده. او مي‌گويد: از آنجا كه يك‌سري از تهيه‌كنندگان نفوذ زيادي در ميان مسوولان دارند، مانع اجراي اين طرح مي‌شدند. اين افراد با پيش كشيدن مباحثي همچون حمايت از توليد ملي يا منافع سياسي‌شان عملا اجازه نمايش فيلم‌هاي خارجي را در ايران نمي‌دادند. به بياني ديگر از اواخر دهه هفتاد فيلم‌هاي خوب خارجي در سينماهاي ايران نمايش داده نمي‌شود.
چرا در اين شرايط بحراني به اين فكر افتادند؟
كثيريان با اشاره به اينكه در تمام اين سال‌ها عده‌اي از سينماداران تلاش‌هايي كردند و تك‌وتوك فيلم خارجي هم در سينماها نمايش داده مي‌شد، اما عملا سيستم نمايش فيلم خارجي در ايران نداريم، توضيح مي‌دهد: «اين موضوع در همه جاي دنيا مساله‌اي حل شده است و به گمانم فقط در ايران و چين و چند كشور ديگر است كه از ترس به خطر افتادن منافع‌شان گارد خاصي نسبت به اكران فيلم خارجي دارند و نسبت به اين موضوع مقاومت مي‌كنند و اجازه تماشاي فيلم‌هاي خارجي را در سينماهاي‌شان به مردم نمي‌دهند وگرنه از آنجايي كه در كشورهاي صاحب فرهنگ دنيا بازار اقتصاد فرهنگ، وضع مشخصي دارد، تابع ضوابط آزادتري هستند و فيلم‌هاي روز همه كشورها را در سينماها براي مردم‌شان نمايش مي‌دهند. ضمن اينكه مردم حق‌شان است كه فيلم خوب را در سالن‌هاي سينما و روي پرده ببينند و از اين رهگذر اقتصاد هنري‌شان هم مي‌چرخد. اين منتقد سينما با بيان اينكه چنين تفكرات انحصارطلبانه‌اي فقط محصول آدم‌هاي خاصي در كشورمان است كه نه خودشان توليد قابل توجه و قابل ملاحظه‌اي دارند و نه مي‌گذارند ديگران كارشان را به درستي انجام دهند، مي‌گويد: «باز كردن درهاي سينماهاي جهان و اتخاذ اين تصميم در شرايط بحراني سينماها، هم عجيب و غريب است و هم نقض غرض و باعث سوال‌هاي زيادي شده است.»
كثيريان در توضيح بيشتر صحبت‌هايش مي‌گويد: «ما در حال حاضر با عدم قانون كپي رايت در سينماي ايران مواجه هستيم و كشور به شدت درگير تحريم و تبعات آن است و براي جابه‌جايي پول دچار مشكل مي‌شويم و هزار گرفتاري ريز و درشت ديگر داريم. حالا اكران فيلم خارجي در سينماهاي ايران چگونه تعريف مي‌شود؟»
آقايان چه ايده‌اي براي اين طرح دارند؟
اين كارشناس در ادامه تصريح مي‌كند كه «آقايان مسوول تصميم غيركارشناسي و بي‌موقعي گرفتند» و مي‌گويد: «قطعا از موافقان پر و پاقرص اكران فيلم خارجي در ايران هستم، اما در شرايطي كه اوضاع كشور پيچيده است و مردم حال و حوصله و دل و دماغ سينما رفتن ندارند، آقايان مسوول چه توجيهي براي اكران فيلم خارجي دارند؟ با چه برنامه و چه فكري قرار است به اين ماجرا نگاه كنند؟ ايده‌شان درباره اين موضوع چيست؟ مثل اكثر برنامه‌هاي دولت كه هيچ ساز و كار مشخصي ندارد، نمي‌توان موضوعي را بدون استراتژي بيان و اجرا كرد و براي آن هدف نداشت. در شرايطي كه مردم فيلم‌هاي خارجي روز را بدون سانسور و مميزي به سادگي آب خوردن از اينترنت دانلود مي‌كنند، آيا آقايان مي‌خواهند نسخه مميزي شده فيلم‌ها را به خورد مخاطب بدهند؟ به نظر شما مخاطب از اين فيلم‌ها استقبال مي‌كند؟ اصلا به اين فكر كرده‌اند كه كدام كمپاني بزرگ و حتي كوچك معتبر فيلم‌هايش را در اختيار ما قرار مي‌دهد؟»
حتي كارگردان هم تاييد كند مردم اعتماد نمي‌كنند
اما عباس ياري، منتقد و نويسنده سينمايي نظر ديگري دارد. او با اشاره به اينكه از موافقانِ اكرانِ فيلم خارجي است، مي‌گويد: «طبيعي است كه مردم اعتمادي به اكران فيلم خارجي در كشورمان ندارند. يعني اوضاع به گونه‌اي است كه حتي اگر كارگردان فيلم هم به ايران بيايد و سند ارايه بدهد كه نمايش فيلمم مشكلي ندارد و هيچ پلاني از آن حذف نشده، باز مردم براي تماشاي فيلم خارجي به سينما نمي‌روند! چون با خودشان مي‌گويند حتما بخش‌هايي از فيلم مميزي شده است.» ياري توضيح مي‌دهد: «در تمام اين سال‌ها اكران فيلم خارجي را به صورت انگشت‌شمار در سينماها شاهد بوديم، اما كمتر فيلمي استقبال مردمي را در پي داشته است. اگر منظور از نمايش فيلم خارجي در سينماها نشان دادن فيلم‌ها بر پرده عريض است كه در حال حاضر نمايشگرهاي خانگي با ابعاد وسيع در بسياري از خانه‌هاي مردم هست و اتفاقا براي تماشاگران راحت‌تر است كه در خانه روي مبل لم بدهند و با موبايل‌شان بازي كنند و انواع تنقلات را بخورند و فيلم ببينند. يادم هست زنده‌ياد انتظامي مي‌گفت اين توهين بزرگي به سينماست كه كسي لِنگ‌هايش را هوا كند و فيلم ببيند! البته اين واژه‌هايي است كه او در اوج سادگي بيان مي‌كرد. من البته كاملا با اين ديدگاه موافقم؛ ما كه شبيه ديگر كشورهاي جهان نيستيم كه موبايل چك كردن در سينما توهين به ديگر تماشاگران باشد. در ايران تماشاگرانِ ما از فرهنگِ تخمه شكستن پرتاب شدند به چيپس خوردن در پلاستيك‌هاي پرسرو صدا. الان هم نور گوشي‌هاي موبايل است كه هم تمركزتان را به هم مي‌زند، هم برقش صاف توي چشم‌تان است. واقعا بگويم اين موضوع آزاردهنده است و تبديل به آفتي براي سينما و تئاتر شده. اين نكات مهم آموزشي متاسفانه در كشورمان فرهنگ‌سازي نشده، چون از كودكي در مدرسه به بچه‌ها عشق به هنر و فرهنگ آموخته نشده. درحالي كه بايد از كودكي به آنها درستي‌ها را آموخت. دقيقا مثل ژاپني‌ها كه بعد از بازي فوتبال در جام جهاني، آشغال‌هاي‌شان را جمع مي‌كنند.»
خواسته اصولگرايان حكومتي محقق شد
ياري مي‌گويد: «من فكر مي‌كنم نمايش فيلم خارجي در ايران موفق نمي‌شود آن هم در اين دوره و زمانه كه بيشترين تركش‌ها به سمت سينما، تئاتر، گالري و كليت هنر نشانه رفته است و انگار خواسته اصولگرايانِ حكومتي مبني بر تعطيلي هنر به دستِ خودمان دارد محقق مي‌شود. در حالي كه اگر شما به سفره‌خانه‌ها و رستوران‌ها سر بزنيد، مي‌بينيد مردم كيپ تا كيپ نشسته‌اند ولي سينما رفتن و تئاتر رفتن را بد مي‌دانند. دكه‌هاي روزنامه‌فروشي هم به جاي مجله و روزنامه، سيگار مهم‌ترين بخش فروش‌شان است. من معتقدم اعتراضات و مخالفت‌هاي ما بايد به حذف و از دست رفتن فعاليت‌هاي فرهنگي و كم‌رمق شدن آن باشد. البته نكته نگران‌كننده اين است كه متاسفانه آنهايي كه اين روزها براي جوانان ما انواع و اقسام نسخه‌ها را مي‌پيچند، از هويت خاصي در شبكه‌هاي مجازي برخوردار نيستند .»
فيلم خارجي را از مغازه كه نمي‌توانيم بخريم
بنيانگذار مجله فيلم و فيلم امروز در پايان مي‌گويد: «اگر مي‌خواهيم فيلم خارجي در سينماها نمايش بدهيم، حتما بايد همراه با برنامه و طرح ويژه و نويي باشد وگرنه باور كنيد نسخه كامل به‌روزترين فيلم‌ها در اينترنت موجود است! به نظرم حرف آقاي خزاعي خوب است اما تاريخ مصرفش گذشته! اين حرف‌ها براي زماني بود كه تكنولوژي ديجيتال و انواع سايت‌هاي نمايش فيلم پيشرفتي نداشت. صرف دستورالعمل صادر كردن براي سينما آن هم در شرايط بغرنج فعلي، چيزي را تغيير نمي‌دهد. دكان كه نيست به راحتي برويم هر چيزي را بخريم. بايد برنامه و نسخه قابل دفاعي براي اين مهم داشته باشيم. من اين حركت را به فال نيك مي‌گيرم؛ به شرطي كه برنامه مشخصي پشت آن باشد. در نتيجه اميدوارم برنامه‌شان مثل مسكن مهر نباشد كه ديوارهايش سست باشد!»
سيد جمال ساداتيان: سال‌هاست ازريزش مخاطب در سينماي ايران گلايه داريم كه به نظر من بخشي از آن به اين دليل است كه اكران فيلم‌هاي خارجي در ايران استمرار نداشته. من فكر مي‌كنم اكران فيلم خارجي در كشور مخاطب خاص خود را خواهد داشت و اگر شرايطي فراهم كنيم تا علاقه‌منداني كه فيلم‌هاي ايراني مي‌بينند، همزمان فيلم‌هاي روز دنيا به خصوص سينماي امريكا را هم تماشا كنند، پاي مخاطبان بيشتري به سينما باز مي‌شود.
كيوان كثيريان: نمي‌توان موضوعي را بدون استراتژي بيان و اجرا كرد و براي آن هدف نداشت. در شرايطي كه مردم فيلم‌هاي خارجي روز را بدون سانسور و مميزي به سادگي آب خوردن از اينترنت دانلود مي‌كنند، آيا آقايان مي‌خواهند نسخه مميزي‌شده فيلم‌ها را به خورد مخاطب بدهند؟ به نظر شما مخاطب از اين فيلم‌ها استقبال مي‌كند؟ اصلا به اين فكر كرده‌اند كه كدام كمپاني بزرگ و حتي كوچك معتبر فيلم‌هايش را در اختيار ما قرار مي‌دهد؟
عباس ياري: از موافقانِ اكرانِ فيلم خارجي در سينماها هستم اما طبيعي است كه مردم اعتمادي به اكران فيلم خارجي در كشور ندارند. يعني اوضاع به گونه‌اي است كه حتي اگر كارگردان فيلم هم به ايران بيايد و سند ارايه بدهد كه نمايش فيلمش مشكلي ندارد و هيچ پلاني از آن حذف نشده، باز مردم براي تماشاي فيلم خارجي به سينما نمي‌روند! چون با خودشان مي‌گويند حتما بخش‌هايي از فيلم مميزي شده است.