درباره حضور ارامنه در هنر ايران
ما را و دَم عیسیِ مریم
سعيد واعظي
بعد از نسل‌كشي بزرگ ارامنه و كوچ ناگزيرشان به ايران، اين قوم در بيشتر عرصه‌ها به ويژه هنر ايراني، هميشه پيشاهنگ بوده و خيلي وقت‌ها به هنر خط مي‌دادند. حوزه هنرهاي بصري مانند نقاشي و مجسمه‌سازي و به ويژه سينما هم اصلي‌ترين پايگاه‌هاي كاركرد تاثيرگذارشان بود.
توي تمام اين سال‌ها كه به يادم مي‌آيد، تيتراژهاي سينما و تلويزيون پر از اسامي ايراني‌هاي ارمني‌تبار بود و بيشتر هم در حوزه سخت‌افزاري سينما نه تنها فعال كه به روايت خيلي از سينمايي‌ها تاثيرگذار بودند. آوانس اوهانيانس اولين فيلمنامه‌نويس و كارگردان و تدوينگر و صاحب اولين مدرسه هنرپيشگي ايران به تنهايي نقش تعيين‌كننده ايرانيان ارمني‌تبار را نشان مي‌دهد، ولي با همه اينها، هنر ايراني بعدها هم از نقش موثرشان بي‌نصيب نماند. آميخته شدن نگره‌هاي نژادي و مذهبي هموطنان ارمني، با پيشينه فرهنگ ايراني، به وضوح شكل هنر ايران زمين را تغيير داده و به ويژه توي سينما، به دليل حرمت نگاه مسلمانان به اين پديده، موجب ورود سنت‌شكنان ارمني‌تباري شد كه سينما و هنرهاي تجسمي مدرن را شكل دادند.
شايد آن وقت‌ها هموطنان ارمني به سبب همين سدشكني‌ها، كم بي‌حرمتي و پرده‌دري نديده بودند، ولي اين روزها نمي‌شود، تاثير آدم‌هايي مانند ليليت تريان، سركيس خاچاتوريان -اگرچه ايراني‌تبار نبود، ولي كارهاي او در مرمت نقاشي‌هاي كاخ‌ها و بناهاي ايراني و تشكيل كلاس‌ها و تربيت شاگردان ايراني، تاثير زيادي در اين هنر داشت - آلفرد يعقوب‌زاده عكاس، ادمان آيوازيان، سامويل خاچيكيان -استاد تعليق و جلوه‌هاي ويژه سينمايي- واروژ كريم مسيحي - از بهترين تدوينگران ايراني- سرژ آواكيان
- طراح حروف گرافيك تلويزيوني- زويا پيرزاد و... را ناديده گرفت و از هنر ايراني حذف‌شان كرد. حتي شاعري مثل كارو دردريان با اينكه از شاعران درجه يك ايران به حساب نمي‌آمد، اما نمي‌شود تاثير بي‌نظيرش بر ادبيات كوچه و بازار را ناديده گرفت.
در موسيقي هم ايراني‌هاي ارمني‌تباري مثل پيتر سليماني‌پور، امانويل اصلانيان، لوريس چكناواريان، آندره آرزومانيان و حتي واروژان و ويگن درديان از پيشتازان و به ويژه صاحب‌سبك‌هاي اين هنر بودند كه كنار هم بخش بزرگي از موسيقي مدرن و پاپ ايراني را شكل مي‌دهند.
باتوجه به جمعيت نه چندان زياد هم‌‌ميهنان ارمني‌تبار، اين همه تاثير روي هنر ايران -كه به گوشه كوچكي از آن اشاره شد- چيزي شبيه تاريخ‌سازي است كه واكاوي آن سايه‌هاي ناديده‌اي را نشان مي‌دهد كه اين فرهنگ‌سازي بي‌نظير را بيشتر نشان مي‌دهد.