سفر نخست‌وزير ژاپن به ايالات متحده چه معنايي براي منطقه شرق آسيا خواهد داشت؟
تقويت اتحادها براي مهار تهديدها
با سفر كيشيدا فوميو نخست‌وزير ژاپن به ايالات متحده، واشنگتن توانست يك گام موفق ديگر به سوي تقويت اتحادها به منظور مقابله با تهديدهايي نظير چين و كره شمالي بردارد
محمدحسين لطف‌الهي
رييس‌جمهور ايالات متحده و نخست‌وزير ژاپن در نشانه‌اي از تغيير جدي سياست واشنگتن در قبال توكيو و رشد تهديدهاي منطقه‌اي عليه منافع دو كشور متعهد شدند تا همكاري‌هاي دفاعي خود را به‌طور قابل توجهي گسترش دهند. رهبران امريكا و ژاپن روز جمعه 13 ژانويه در نشستي كه در كاخ سفيد داشتند اعلام كردند كه به همكاري‌ها در راستاي تبديل ژاپن به يك قدرت نظامي منطقه‌اي و تقويت روابط دوجانبه ايالات متحده و ژاپن ادامه خواهند داد. جو بايدن، رييس‌جمهور ايالات متحده در اين باره گفت: «ما در حال نوسازي اتحاد نظامي بر پايه جهش تاريخي در هزينه‌هاي دفاعي و استراتژي امنيت ملي جديد ژاپن هستيم.» بايدن اضافه كرد: «با صراحت تمام اعلام مي‌كنم كه ايالات متحده كاملا به اتحاد خود با ژاپن متعهد است.»
اين سفر، اولين سفر كيشيدا فوميو، نخست‌وزير ژاپن به ايالات متحده از زمان پيروزي او در انتخابات اكتبر 2021 است و در حالي اتفاق مي‌افتد كه يك ماه قبل، دولت ژاپن از طرح خود براي افزايش چشمگير هزينه‌هاي دفاعي و تقويت نيروهاي نظامي به منظور مقابله با تهديدهايي نظير چين و كره شمالي رونمايي كرد.
ژاپن نگراني‌هاي زيادي در خصوص رشد توان نظامي چين و سياست‌هاي تهاجمي پكن در منطقه دارد و اين نگراني‌ها در سال 2022 تشديد شده است. در ماه آگوست، همزمان با سفر نانسي پلوسي رييس مجلس نمايندگان ايالات متحده به تايوان، ارتش چين اقدام به برگزاري مجموعه‌اي از رزمايش‌ها شامل رزمايش هوايي، موشكي، دريايي و زميني كرد. طي يكي از اين رزمايش‌ها، يك فروند موشك بالستيك چين از مسير خود منحرف شده و به يكي از مناطق تحت حاكميت ژاپن برخورد كرد. اين موضوع نگراني مقام‌هاي ژاپني از تبعات درگيري احتمالي چين با تايوان را بيشتر كرد. همزمان كره شمالي نيز در سال جاري ركورد آزمايش‌هاي موشكي خود را شكست و در نبود گفت‌وگو و مذاكره با سئول و واشنگتن براي كاهش تنش، به‌طور بي‌سابقه‌اي به نمايش دستاوردهاي نظامي خود مشغول است. بر اساس برآوردها تا پايان سال 2022 ميلادي، كره شمالي بيش از 90 موشك شامل موشك‌هاي قاره‌پيما، بالستيك و كروز را مورد آزمايش قرار داد.
ژاپن به منظور مقابله با اين تهديد قرار است طي 5 سال هزينه‌هاي دفاعي خود را به حدود 2 درصد از توليد ناخالص داخلي برساند و اولويت خود را تقويت توان موشكي قرار دهد. كيشيدا فوميو نخست‌وزير ژاپن روز جمعه در ديدار با بايدن در اين خصوص گفت كه «من باور دارم اين تصميم براي تقويت بازدارندگي اتحاد ژاپن و ايالات متحده در برابر تهديدها و همچنين براي توانايي پاسخگويي اين اتحادها به تهديدها سودمند خواهد بود.» دو رهبر، در نطق ابتدايي خود اشاره‌اي به مساله چين نكردند اما در بيانيه‌اي كه پس از نشست كيشيدا فوميو و بايدن صادر شد به «چالش‌هاي رو به رشد در منطقه آسيا شامل اقدامات ناسازگار با نظم بين‌المللي از سوي چين و كره شمالي» اشاره كردند.
كيشيدا فوميو پيش از پرواز به واشنگتن با رهبران اروپايي، بريتانيايي و كانادايي در كشورهاي‌شان ملاقات كرده و در لندن يك توافقنامه دفاعي با دولت بريتانيا به امضا رسانده بود.
«ژاپن علاوه بر سپر، نيزه خواهد داشت»
ژاپن قرار است بر اساس يك سند امنيت ملي جديد كه در ماه دسامبر از آن رونمايي شد، سياست تقويت توان نظامي خود را دنبال كند. اولين و مهم‌ترين تغيير، اضافه شدن گزينه حمله متعارف دوربرد به استراتژي دفاعي ژاپن است. اضافه شدن موشك‌هاي كروز تاماهاك امريكايي كه بيش از 1000 مايل (1610 كيلومتر) برد دارند و همچنين توليد موشك‌هايي با برد 2000 و 3000 كيلومتر توانايي ژاپن در اين زمينه را به‌طور چشمگيري افزايش خواهد داد. اضافه شدن تاماهاك‌هاي امريكايي به ژاپن اجازه مي‌دهد پيش از نهايي شدن فرآيند ساخت و آزمايش موشك‌هاي دوربرد 2000 و 3000 كيلومتري خود در ميانه دهه 2030 ميلادي، توانايي حمله به اهدافي مهم در قاره آسيا ازجمله بخش‌هاي شرقي خاك چين و خاك كره شمالي را داشته باشد. دومين نكته در زمينه استراتژي دفاع ملي ژاپن، تاكيد بر توسعه فناوري‌هاي بومي است. سهم قابل توجهي از بودجه دفاعي ژاپن طي سال‌هاي آينده قرار است صرف سرمايه‌گذاري در زمينه تحقيق و توسعه (R&D) شود. در اين زمينه نيز توسعه موشكي براي ژاپني‌ها در اولويت است. سومين مساله، ايجاد تغييراتي اساسي در ستادهاي فرماندهي و ساختارهاي نظامي است كه توسعه برنامه‌ريزي عملياتي يكپارچه مي‌شود. در اين بخش بر اهميت توسعه زيرساخت‌ها نظير ايجاد فرودگاه‌ها و بنادر غيرنظامي كه امكان ميزباني از جنگنده‌هاي مدرن F-35 و همچنين ناوشكن‌هاي بزرگ را داشته باشد نيز تاكيد شده است. يكي از دلايل توجه ژاپن به اين حوزه، جنگ اوكراين است كه تاثير خلأها و عدم تامين نيازهاي لجستيكي اوليه ارتش‌هاي كلاسيك را به خوبي نمايان ساخت.
كازوهيرو ماشيما، استاد علوم سياسي در دانشگاه سوفيا در توكيو مي‌گويد: «ژاپن در حال حركت به اين سمت و سو است كه علاوه بر سپر براي دفاع كردن، نيزه براي حمله متقابل هم داشته باشد. اتحاد ايالات متحده و ژاپن هم در اين زمينه بسيار حائز اهميت است. اين اتحاد بايد براي جلوگيري از تغيير نظم موجود در منطقه اقيانوس هند اقيانوس آرام مورد استفاده قرار گيرد.»
تغيير مسير يكي ديگر از متحدان
نشريه پوليتيكو مي‌نويسد تصميم ژاپن براي ارتقاي توان دفاعي و رساندن بودجه نظامي به 2 درصد توليد ناخالص داخلي تا سال 2027 ادامه مسيري است كه با سخنراني اولاف شولز، صدر اعظم آلمان در پارلمان اين كشور آغاز شد. چند روز پس از حمله نظامي روسيه به اوكراين، شولز جنگ اوكراين را يك «نقطه عطف» و «دليلي كافي» براي افزايش هزينه‌هاي دفاعي برلين به 2 درصد از توليد ناخالص داخلي آلمان و تغيير چند دهه سياست‌ورزي محافظه‌كارانه اين كشور در حوزه نظامي است.
ايان برامر، رييس گروه اوراسيا - يك موسسه بين‌المللي ارزيابي ريسك - در اين باره مي‌گويد: «تغيير سياستي كه كيشيدا فوميو اعلام كرد دقيقا به همان اندازه كاري كه اولاف شولز انجام داد مهم است.» به گفته او هرچند كه تغيير محيط امنيتي جهان شرايط را براي تسريع حركت كشورهايي نظير ژاپن به سوي تغيير سياست‌هاي دفاعي فراهم كرده است اما سياست‌هاي جو بايدن باعث شد تا ژاپن با خيال راحت‌تري به اين سمت و سو حركت كند. برامر مي‌افزايد: «رهبران ژاپن ديگر نگران بازگشت ترامپ نيستند.» تحليلگران معتقدند تغيير اصلي كه باعث تغيير در سياست‌هاي متحدان امريكا شده تغيير سياست واشنگتن است. روزنامه نيويورك‌تايمز مي‌نويسد: «دولت بايدن برخلاف دولت پيشين در ايالات متحده كه بر استراتژي اول امريكا تاكيد داشت بر اهميت ائتلافها در مهار تهديدها واقف است و تلاش مي‌كند با تقويت اين ائتلافها در سراسر جهان از اروپا گرفته تا آسيا براي مهار چين و روسيه و ديگر تهديدها برنامه‌ريزي كند.» به نوشته اين روزنامه، ژاپن يكي از اضلاع مهم ائتلاف چهارجانبه كواد است كه از ايالات متحده، ژاپن، هند و استراليا تشكيل مي‌شود. مقام‌هاي چيني باور دارند كه اقدامات اخير ايالات متحده در شرق آسيا در راستاي تقويت اين ائتلاف از جمله امضاي پيمان AUKUS با استراليا و فروش موشك‌هاي پيشرفته به ژاپن، به منظور مهار چين صورت مي‌گيرد. شيلا اسميت، يكي از تحليلگران شوراي روابط خارجي ايالات متحده نيز معتقد است كه تقويت ائتلاف‌هايي نظير كواد براي مقابله با تهديدها در شرق آسيا ضروري است.
سئول به توكيو نزديك‌تر مي‌شود؟
مردم كره هنوز به رغم گذشت چند دهه از اشغال اين شبه‌جزيره از سوي ژاپن، اقدامات خشونت‌آميز ژاپني‌ها را به ياد دارند و اين مساله مانعي جدي در ارتقاي روابط كره جنوبي و ژاپن به عنوان دو متحد ايالات متحده است.
ايالات متحده هم اهميت زيادي براي روابط متحدان خود قائل است. ند پرايس سخنگوي وزارت خارجه ايالات متحده هفته گذشته گفته بود «همكاري نزديك بين كره‌جنوبي، ژاپن و امريكا براي مواجهه با شماري از چالش‌ها در منطقه آسيا و اقيانوسيه از جمله تهديدات امنيتي كره‌شمالي، حياتي است.» با اين وجود، در شرايط فعلي تهديدهاي مشترك و رو به رشد عليه سئول و توكيو به اندازه‌اي جدي هستند كه ممكن است دو طرف را به سوي برقراري يك روابط نزديك‌تر هدايت كند. به نوشته ژاپن تايمز، اخيرا رييس‌جمهور جديد كره جنوبي گام‌هايي در راستاي حل مشكلات قديمي ميان دو كشور برداشته كه مي‌تواند نشانه‌اي از حركت سئول و توكيو به سمت ايجاد يك اتحاد در برابر تهديدهاي مشترك منطقه‌اي باشد.
دوپينگ داخلي براي كيشيدا فوميو
روزنامه واشنگتن‌پست، سفرهاي اخير نخست‌وزير ژاپن به اروپا و ايالات متحده را كه وجهه ديپلماتيك دولت ژاپن را ارتقا داده نجات‌بخش كارنامه نه چندان مثبت او در داخل مي‌داند. اين روزنامه مي‌نويسد: «چند ماه گذشته ماه‌هاي بسيار سختي براي كيشيدا فوميو بود. چهار وزير از جمله وزير دادگستري ژاپن استعفا داده و از دولت خارج شدند. حزب كيشيدا فوميو درگير يك رسوايي بزرگ سياسي شد. محبوبيت نخست‌وزير در جامعه به صورت قابل توجهي كاهش يافت و از هم‌اكنون گفت‌وگوهايي در خصوص دوران پسا كيشيدا شنيده مي‌شود. در چنين شرايطي، وجهه ديپلماتيكي كه كيشيدا فوميو براي خود ساخته و عملكرد موفق او در سياست خارجي مي‌تواند براي او نجات‌بخش باشد.»