فعاليت اكتشافي شركت نفت به پناهگاه حيوانات آران و بيدگل آسيب مي‌زند؟
اكتشاف در كمين حيات‌وحش يخاب!
آزاده سليمان‌نژاد
درحالي كه سخنگوي مديريت اكتشاف شركت ملي نفت ايران مي‌گويد اقدام اكتشافي در پناهگاه حيات‌وحش يخاب هيچ مخاطره‌اي براي محيطزيست و آب‌هاي زيرزميني اين منطقه ندارد، اما كارشناسان و دغدغه‌مندان حوزه محيطزيست با نگراني اين روند را دنبال مي‌كنند و بعضي كارشناسان هم از احتمال آسيب به زيست طبيعي حيات‌وحش اين منطقه مي‌گويند. در اين باره يك كارشناس محيطزيست معتقد است، اكتشاف نفت به دليل انفجارها، لرزه‌نگاري و ترددهاي زيادي كه به همراه دارد، تبعات منفي بسياري براي منطقه حيات‌وحش يخاب مي‌تواند داشته باشد. «حميدرضا خواجه» معتقد است ناامن كردن پناهگاه حيات‌وحش يخاب براي گونه‌هاي جانوري به واسطه حضور و فعاليت انسان تبعات فراواني خواهد داشت: «با اين اقدام، يكي از ارزشمندترين، امن‌ترين و بهترين زيستگاه‌هاي طبيعي منطقه ناامن مي‌شود.» پناهگاه حيات‌وحش اما دقيقا چگونه محيطي است و اكتشاف يا هرگونه دست‌كاري در اين پناهگاه‌ها مشمول چه قواعد و قوانيني است؟ به عبارتي ساده، پناهگاه حيات‌وحش به محدوده‌هايي از منابع طبيعي كشور اعم از جنگل و مرتع و بيشه‌هاي طبيعي و اراضي جنگلي و دشت و آب و كوهستان اطلاق مي‌شود كه داراي زيستگاه طبيعي نمونه و شرايط اقليمي خاصي براي جانوران وحشي بوده و به منظور حفظ يا احياي اين زيستگاه‌ها تحت حفاظت قرار دارد.
پناهگاه حيات‌وحش يخاب از نزديك
پناهگاه حيات‌وحش يخاب يك گستره حفاظت شده در منطقه ابوزيدآباد، شهرستان آران و بيدگل استان اصفهان است. اين منطقه به علت دارا بودن گونه‌هاي نادر مانند يوزپلنگ، سياهگوش، گربه شني، گربه وحشي، جبير، زاغ بور و پرندگان شكاري ارزشمند در كشور، از زيستگاه‌ها و ذخيره‌گاه‌هاي غني ايران محسوب مي‌شود. آن‌طور كه خبرگزاري‌هاي رسمي ايران در چند ماه گذشته اعلام كرده‌اند، عمليات اكتشافات نفتي چهار ماه پيش در شهرستان آران و بيدگل شروع شده و يكي از محدوده‌هاي عمليات آنها، پناهگاه حيات‌وحش يخاب بوده است. به گفته كارشناسان در اين اكتشاف علاوه بر تهديد زيست بوم، پوشش گياهي حيات‌وحش يخاب، جانوران ولايه‌هاي آب شيرين نيز به دليل انفجارهاي عمقي دچار تهديد و آلودگي خواهد شد. رييس اداره حفاظت محيطزيست شهرستان آران و بيدگل استان اصفهان ماه پيش به ايرنا گفته بود كه سال‌ها طول كشيده است تا در منطقه تثبيت شن انجام شود و بايد از آن حفاظت كنيم نه اينكه به راحتي با عبور ماشين‌هاي سنگين پيمانكار شركت نفت از بين برود. به گفته سيدعباس نگهبان «در حال حاضر توانسته‌ايم اعمال قانون كنيم و اين عمليات به‌طور كامل متوقف است تا مديركل حفاظت محيطزيست استان اصفهان تصميمات مقتضي را در اين رابطه بگيرد.»
مسوولان خبر توقف مي‌دهند و اهالي محلي تكذيب مي‌كنند
اين توقف اما چندان ادامه پيدا نكرد و يك هفته بعد سخنگوي «مديريت اكتشاف شركت ملي نفت ايران» اين ادعا را رد كرد و گفت: «مجوزهاي لازم محيط‌زيستي دراين زمينه گرفته شده و البته اكتشاف هم تمام شده است.» موضوع اما به همين‌جا ختم نشد و اين كش‌وقوس‌ها و رفت‌و‌برگشت‌هاي خبري و عملياتي ادامه پيدا كرد. نگراني اصلي برخي كارشناسان محيطزيست، تبعات اين عمليات اكتشافي براي حيات‌وحش و زيست بوم اين منطقه است و از سويي ديگر برخي اهالي منطقه «چاه عروس» و فعالان محيطزيست نگران از دست رفتن سفره آب شيرين محدودي هستند كه تنها با يك لايه گچي نازك از آب شور جدا شده و در فاصله ۸ متري از سطح زمين قرار دارد. گفتني است چاه عروس منطقه‌اي كويري در ۴۵ كيلومتري ابوزيد آباد از توابع شهرستان آران و بيدگل و در مجاورت با پناهگاه حيات‌وحش يخاب است كه بنا بر گفته اهالي اين منطقه شاهرگ آب شيريني است كه مي‌توان تنها با كندن گودالي با دست به آب شيرين سفره زيرزميني رسيد؛ سفره آب شيريني كه يك لايه گچي، آن را از لايه‌هاي آب شور جدا كرده است و نگراني آنها حالا چاهك‌هايي است كه براي عمليات لرزه‌نگاري واكتشاف، هر ۵۰ متر در لايني به طول ۱۵ كيلومتر تا عمق ۱۷ متري زمين ايجاد شده‌اند. اهالي و كشاورزان منطقه چاه عروس معتقدند اين حفاري‌ها و انفجارها مي‌تواند موجب تخريب لايه گچي و از دست رفتن آب شيرين سفره محدود آب زيرزميني اين منطقه شود. مساله مهم‌تر اما ادعاي توقف عمليات است كه به گفته اهالي چاه عروس با وجود اعلام توقف عمليات اكتشاف از سوي حفاظت محيطزيست شهرستان آران و بيدگل، عمليات متوقف نشده و ادامه دارد. اگرچه مسوولان شركت ملي نفت ايران مي‌گويند كه اين پروژه تمام مجوزهاي لازم را دارد اما همزمان اصرار دارند كه روند كارها با دقت و بدون كمترين آسيبي به زيست طبيعي حيات‌وحش انجام مي‌شود، موضوعي كه انتقادات كارشناسان زيست محيطي را به همراه دارد. حميدرضا خواجه پيش‌تر و در گفت‌وگو با ايرنا، حيات‌وحش يخاب را يكي از مهم‌ترين و استراتژيك‌ترين زيستگاه‌هاي استان اصفهان خواند و در توضيح نگراني‌ها گفت: «عمليات لرزه‌نگاري اكتشاف نفتي به واسطه تردد ماشين‌آلات و سر و صداي تجهيزات براي منطقه بكري كه حيات‌وحش به آنها عادت ندارند، شرايط ناامن ايجاد خواهد كرد و در صورت صدور مجوز و ادامه عمليات اكتشافات نفتي و بهره‌برداري، تبعات بسيار زيادي در پي خواهد داشت. اين اقدامات در پناهگاه حيات‌وحش يخاب، همچنين باعث تشديد فرسايش خاك خواهد شد.»
حفاظت محيطزيست استان اصفهان چه مي‌گويد؟
ماجراي اكتشاف نفت در حيات‌وحش يخاب و ضد و نقيض‌ها در مورد آن به همين‌جا ختم نمي‌شود و 11 دي، معاون اداره حفاظت محيطزيست استان اصفهان عملا از اين روند حمايت كرد و گفت: براساس اطلاعات فني و كارشناسي كه مديريت اكتشاف نفت به ما داده است، ماهيت اين انفجارها با استفاده از ديناميت و تي‌ان‌تي نيست و از ماده‌اي به نام «امولايت» استفاده مي‌شود كه حالت تخريبي ندارد و يك انفجار خيلي محدود و كنترل شده است. «حسين اكبري» با اشاره به استفاده از لوله‌هاي پليكا براي بارگذاري امولايت، گفت: «توصيه كرده‌ايم كه بعد از عمليات، اين لوله‌ها جمع‌آوري شود و هيچ‌گونه پسماند در منطقه باقي نماند.» او درباره نگراني‌هاي فعالان محيطزيست هم گفت: «تپه‌هاي ماسه‌اي مرزهاي غربي اين پناهگاه، زيستگاه حيات‌وحش است اما حساسيت بالايي ندارد؛ با اين وجود هرگونه عمليات فيزيكي در داخل مناطق حفاظت شده بدون هماهنگي با محيطزيست و كسب مجوز، غيرقانوني است و هيچ فرقي نمي‌كند كه زيستگاه حساس باشد يا نباشد.» اكبري با بيان اينكه عمليات لرزه‌نگاري با دقت و نظارت انجام شد، در اين باره توضيح داد: «لرزه‌نگاري سه بعدي به صورت موزاييكي انجام مي‌شود كه محدوده موردنظر را به طور كامل پوشش مي‌دهد؛ اين لرزه‌نگاري خارج از پناهگاه و در مجاورت و جنوب غرب درياچه نمك است اما لرزه‌نگاري دو بعدي و خطي آنها در منتهي‌اليه پناهگاه حيات‌وحش يخاب و منطبق با بند ريگ بلند آران و بيدگل است.» به گفته اكبري مطالعات خطي ابتدا تلاقي قابل‌توجهي با پناهگاه حيات‌وحش يخاب داشته است كه تاكيد اداره كل حفاظت محيطزيست در جلسات هماهنگي با مديريت اكتشاف، عدم تلاقي با پناهگاه حيات‌وحش يخاب بوده است.
اين موارد درحالي است استان اصفهان اين روزها از بي‌آبي و فرونشست زمين رنج مي‌برد؛ خشكي زاينده‌رود و به تبع آن فرونشست زمين در كنار آلودگي هوا تهديدي براي سلامت مردم اين استان است و حالا فعالان محيطزيست نگرانند كه برخي پروژهاي اكتشافي يا توسعه‌اي، سلامت و زيست طبيعي حيات‌وحش را هم دچار مساله كند.