در ديدار حسين اميرعبداللهيان در آنكارا چه گذشت؟
سفري براي يادآوري ضرورت حضور ايران در معادلات منطقه‌اي
حسين رويوران: تلاش‌هاي ايران و روسيه براي آشتي دمشق و آنكارا مكمل يكديگر است نه در رقابت با هم
شهاب شهسواري
حسين اميرعبداللهيان، وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران روز گذشته براي ديدار با مقام‌هاي تركيه به آنكارا سفر كرد. اميرعبداللهيان، تير ماه امسال نيز به تركيه سفر كرده بود و اين دومين‌بار است كه از زمان آغاز به كار دولت سيزدهم، به اين كشور سفر مي‌كند. به گفته اميرعبداللهيان، هدف از اين سفر، برنامه‌ريزي براي مقدمات سفر قريب‌الوقوع سيد ابراهيم رييسي، رييس‌جمهور اسلامي ايران به تركيه و همچنين بررسي آنچه او «تحولات سريع در حوزه شامات و غرب آسيا» توصيف كرده است، بود. ديروز قرار بود اميرعبداللهيان بعد از آنكارا به مسكو سفر كند، اما اين سفر به تاخير افتاد. وزارت خارجه روسيه اعلام كرده است كه ديدار اميرعبداللهيان و سرگئي لاوروف، وزير خارجه روسيه «با توافق طرفين» به زماني ديگر موكول شده است. اميرعبداللهيان، سه‌شنبه در آنكارا به مولود چاووش اوغلو، وزير خارجه تركيه و رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور اين كشور ديدار و گفت‌وگو كرد. به گزارش خبرگزاري آناتولي ديدارهاي اميرعبداللهيان با رييس‌جمهور و وزير امور خارجه تركيه در دفتر مركزي حزب عدالت و توسعه تركيه بدون حضور خبرنگاران صورت گرفت. اميرعبداللهيان، در بدو ورود به آنكارا در جمع خبرنگاران گفت: «امروز طبق برنامه‌اي كه هماهنگ شده بود و به خاطر تحركات منطقه‌اي قرار بود من هم در روسيه باشم و هم آنكارا كه علت آن هم برخي تحولات منطقه‌اي بود. درنهايت مقرر شد سفر به مسكو با قدري تاخير انجام شود و امروز سفر به آنكارا صورت مي‌گيرد.» وزير امور خارجه جمهوري اسلامي ايران گفت: «خوشبختانه روابط دو كشور در مسير درست خودش قرار دارد و امروز مي‌توانيم از تركيه به عنوان يكي از همسايگاني كه بهترين مناسبات با جمهوري اسلامي ايران را دارد، ياد كنيم.» وي افزود: «در سفر به آنكارا آخرين وضعيت مناسبات دوجانبه مورد بررسي قرار مي‌گيرد. آقاي اردوغان رييس‌جمهور تركيه از آقاي دكتر رييسي براي سفر به تركيه دعوت رسمي به عمل آورده كه هماهنگي‌هاي اوليه اين سفر در سطح عالي در آنكارا انجام خواهد شد. علاوه بر اين، به دليل تحولات سريعي كه هم در حوزه شامات و هم در غرب آسيا جريان دارد، دو روز پيش در سوريه با آقاي بشار اسد و در لبنان با مقامات عالي اين كشور گفت‌وگو كرديم.» وزير خارجه با اشاره به تحولات در قفقاز جنوبي و رايزني درباره مسائل مختلف منطقه‌اي كه به امنيت منطقه بستگي دارد، عنوان كرد: «در چارچوب نگاه دولت آقاي رييسي مبني بر سياست همسايگي و نگاه به آسيا تحركات بيشتر در اين حوزه امروز يك ضرورت مهم است.» به نظر مي‌رسد سه روز بعد از سفر وزير امور خارجه به سوريه، بخشي از گفت‌وگوهاي اميرعبداللهيان در آنكارا به موضوع روابط سوريه و تركيه مربوط باشد. حسين اميرعبداللهيان، وزير خارجه جمهوري اسلامي ايران در نشست خبري مشترك با همتاي تركيه‌اي خود تصريح كرد: «از اينكه مناسبات دمشق و آنكارا شاهد تحول است و تلاش‌هايي كه از سال‌هاي قبل توسط جمهوري اسلامي ايران شروع شد، شاهد هستيم كه اين روزها به نتيجه مي‌رسد، استقبال مي‌كنيم. هرگونه پيشرفت در مناسبات دمشق و آنكارا را اقدامي به نفع امنيت دو كشور و امنيت منطقه مي‌دانيم. جمهوري اسلامي ايران با توجه به ارتباط خوبي كه با اين دو كشور دارد، همه تلاش و مساعي خود را براي به نتيجه رسيدن اين هدف به كار خواهد گرفت.» حسين رويوران، تحليلگر مسائل غرب آسيا به «اعتماد» مي‌گويد: «يكي از اصلي‌ترين دستور كارهاي سفر وزير امور خارجه به تركيه بعد از سفر به سوريه، ديداري است كه پيش‌بيني مي‌شود ميان رجب طيب اردوغان، رييس‌جمهور تركيه و بشار اسد، رييس‌جمهور سوريه صورت بگيرد. تاكنون ديدارهاي متعددي ميان مسوولان امنيتي تركيه و سوريه انجام شده است و بعد از آن ديداري هم با حضور وزراي دفاع دو كشور در روسيه برگزار شد. الان صحبت از ديدار بين وزراي خارجه دو كشور و پس از آن هم ديدار سران و حل مشكلات في‌مابين است.» حسين رويوران مي‌گويد: «ديدارهاي حسين اميرعبداللهيان در تركيه و سوريه، تلاشي براي تسريع اين روند است كه هم به نفع ما، هم به نفع تركيه و سوريه است.» به گفته اين تحليلگر مسائل منطقه، سفر برنامه‌ريزي شده رييس‌جمهور اسلامي ايران به تركيه و سوريه نيز در همين چارچوب است. وي مي‌گويد: «مسائل دو جانبه با هر دو كشور وجود دارد، اما در كنار اين مسائل، آشتي دادن تركيه با سوريه هم به نفع دو كشور، هم به نفع منطقه است و تصورم بر اين است كه تلاش‌هاي ايران هم در همين راستا است.» سه هفته پيش، وزراي دفاع و روساي سازمان‌هاي اطلاعاتي تركيه و سوريه در نشستي به ميزباني وزير دفاع روسيه در مسكو با يكديگر ديدار كرده بودند. اين نشست، نخستين نشست رسمي مقام‌هاي ارشد تركيه و سوريه در اين سطح از زمان آغاز بحران سوريه در سال ۲۰۱۱ بود. در پي برگزاري اين نشست، بسياري از رسانه‌ها و تحليلگران ايراني، به غيبت ايران از اين نشست اشاره كردند. ايران از سال ۱۳۹۵ با ابتكار نشست سه جانبه آستانه با حضور تركيه و روسيه، فرآيند كاهش تنش در سوريه و گفت‌وگو ميان مقام‌هاي دولت دمشق و اپوزيسيون را آغاز كرد. علي‌رغم برگزاري هفتمين نشست سران كشورهاي عضو فرآيند آستانه در تير ماه سال جاري در تهران، به نظر مي‌رسيد كه روسيه و تركيه، تهران را در فرآيند آشتي سوريه كنار گذاشته‌اند.
مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه در نشست خبری مشترک با امیر عبداللهیان در این مورد گفت: «قبل و بعد از برگزاری این جلسات به ایران اطلاع دادیم. در دیدارهای امروز خود تاکید کردیم که سهم ایران در این روند نیز مهم است. ما با همکاری نزدیک کار خواهیم کرد. همکاری نزدیک ما با ایران در قالب آستانه ادامه خواهد یافت.»
رويوران، معتقد است كه ديدار وزراي دفاع تركيه و سوريه در مسكو، به معناي حذف ايران از معادلات سوريه نيست و تلاش‌هاي ايران و روسيه براي آشتي تركيه و سوريه، مكمل يكديگر است و در رقابت با يكديگر نيست. وي مي‌گويد: «روسيه، زمينه‌هاي برخي از اين ديدارها را، ازجمله ديدار وزراي دفاع سوريه و تركيه را در مسكو فراهم كرد. در همانجا هم روس‌ها اعلام كردند كه مشكلات بين سوريه و تركيه با كمك روسيه و ايران حل مي‌شود و بر كاركرد فرآيند آستانه براي حل مشكلات جاري در سوريه مجددا تاكيد كردند.» سفر اميرعبداللهيان به سوريه و تركيه و سفر به تاخير افتاده‌اش به روسيه، نشان مي‌دهد كه تهران درصدد اين است كه بار ديگر ضرورت حضور خود را در فرآيندهاي جاري در منطقه ثابت كند. علي‌اكبر خاجي، مشاور ارشد وزير امور خارجه در امور ويژه سياسي، روز گذشته در گفت‌وگويي با خبرگزاري ايسنا در اين خصوص توضيح داده بود: «در فرمت آستانه مطرح است كه ايران همواره از ابتداي بحران سوريه نقش سازنده و موثري در حل بحران سوريه ايفا كرده و اين نقش كماكان از آن اهميت و ارزش برخوردار است و مسائل سوريه به گونه‌اي است كه بدون حضور ايران نمي‌تواند راحت حل و فصل شود؛ بنابراين بايد اين مساله هم در چارچوب گفت‌وگو حل شود و ان‌شاءالله مشاركت ايران در تمام مسائل مربوط به بحران سوريه همان‌گونه كه تا الان بوده است، در آينده هم با قوت كامل ادامه داشته باشد. در سفر اخير به سوريه نيز گفت‌وگوهاي وسيعي با آقاي بشار اسد و مقامات ارشد سوريه داشتيم و كاملا روشن بود كه اهميت نقش ايران، نقشي كه ايفا كرده و نقشي كه اكنون دارد و ادامه اين نقش در آينده، مورد تاكيد مقامات سوريه است و به آن اذعان دارند كه اين نقش بايد ادامه يابد.»
آيا ابتكار آشتي اردوغان و اسد موفق مي‌شود؟
تركيه و سوريه در طول ماه‌هاي گذشته به سرعت به سمت عادي‌سازي روابط حركت مي‌كنند، اما علي‌رغم اظهارات رسانه‌اي مقام‌هاي تركيه، هنوز هيچ چيز قطعي نيست. هر دو طرف شرط‌هايي براي عادي‌سازي روابط دارند، به خصوص اينكه سوريه از اشغال بخش‌هايي از خاك خود توسط تركيه و حمايت اين كشور از گروه‌هاي شبه نظامي در خاك خود اعتراض دارد و در برابر تركيه مهم‌ترين مشكل خود را حضور گروه‌هاي مسلح كرد در شمال سوريه مطرح مي‌كند. علي‌اكبر خاجي، ديپلمات ارشد ايران در امور سوريه، تاكيد مي‌كند كه يكي از مهم‌ترين راه‌حل‌هاي اختلاف‌ها ميان تركيه و سوريه اين است كه «به ارتش سوريه كمك شود كه بتواند در تمام اراضي اين كشور و مرزهاي سوريه ازجمله مرزهاي مشترك با تركيه مستقر شود و وظايف مرزباني خود را به خوبي انجام دهد.» حسين رويوران، كارشناس مسائل غرب آسيا احتمال موفقيت آشتي تركيه و سوريه را مشروط به اراده و نيت آنكارا مي‌داند. وي مي‌گويد: «الان در تركيه بحث انتخابات در پيش است و اردوغان به دنبال اين است كه مشكلات با سوريه را حل و فصل بكند و آن را به يك دستاورد براي تبليغات انتخاباتي تبديل كند. اگر تركيه مواضع اخيرش ازجمله تاكيد بر يكپارچگي سوريه و تاكيد بر ضرورت از بين بردن تهديدهاي گروه‌هاي تروريستي و جدايي‌طلب را ادامه دهد، قطعا اين موضوع مي‌تواند محور همكاري‌ها ميان دمشق و آنكارا باشد. اينكه تركيه بخواهد فقط از ديدار احتمالي استفاده انتخاباتي بكند، بدون اينكه سوريه بهره‌اي از اين موضوع ببرد، به نظرم قابل قبول نيست.»
آيا كشورهاي عربي در حال دور كردن سوريه از ايران هستند؟
برخي تحليلگران ادعا كرده‌اند كه كشورهاي عربي خليج‌فارس در تلاش هستند تا با نزديك شدن بيشتر به دمشق، تلاش كنند تا نفوذ ايران را در سوريه كاهش دهند. اين گروه از تحليلگران مدعي مي‌شوند كه كشورهاي عربي خليج‌فارس با محوريت امارات متحده عربي تلاش مي‌كنند تا با دادن امتيازهايي به بشار اسد، او را از تهران دورتر كنند. حسين رويوران مي‌گويد: «چنين ادعاهايي مطرح شده است و حتي گفته شده است كه برخي كشورهاي عربي اعلام آمادگي كرده‌اند تا به ازاي دور شدن دمشق از تهران به بازسازي سوريه كمك كنند و كمك‌هاي مالي و امكانات ديپلماتيك از جمله بازگشت به اتحاديه عرب دراختيار سوريه قرار دهند. اما دولت سوريه تاكنون به هيچ كشوري در اين زمينه پاسخ مثبت نداده است. دولت سوريه مي‌گويد كه ايران در بدترين شرايط در كنار ما قرار داشت و ما حاضر نيستيم كه به تهران خيانت كنيم و از ايران دور شويم. دمشق به همه كشورهاي عربي تاكيد كرده است كه هر كشوري كه مي‌خواهد رابطه خود را با سوريه به حالت عادي بازگرداند، بايد واقعيت رابطه دمشق و تهران را بپذيرد.»
محورهاي گفت‌وگوي اميرعبداللهيان در آنكارا
حسين اميرعبداللهيان در نشست خبري مشترك با مولود چاووش اوغلو، همتاي تركيه‌اي خود گفت: «در اين دور از مذاكرات، موضوعات دوجانبه سياسي، اقتصادي و فرهنگي مورد مذاكره قرار گرفت. يكي از محورهاي اساسي گفت‌وگوهاي ما، تمركز بر اجراي هر چه سريع‌تر و كامل‌تر برنامه جامع همكاري‌هاي ايران و تركيه بود. اين برنامه در جريان سفر ماه‌هاي گذشته جناب آقاي اردوغان به تهران به امضا رسيد. همچنين درخصوص برنامه‌ريزي براي سفر آتي آقاي رييسي به تركيه گفت‌وگو كرديم. آقاي رييسي برنامه‌اي را براي سفر به تركيه در روزهاي پاياني سال ميلادي گذشته داشتند، هماهنگي لازم از سوي همكاران ما در تركيه انجام پذيرفته بود، اما به دليل تراكم كار روزهاي پاياني سال، از برادرم آقاي چاووش اوغلو درخواست كردم كه اين سفر در زماني ديگر و خارج از ايام پرترافيك كاري جناب آقاي رييس‌جمهور و مقام‌هاي كشور دوست و برادر تركيه انجام شود.درخصوص افزايش همكاري‌ها در حوزه‌هاي انرژي، تجاري، فرهنگي، گردشگري، تعاملات مالي، زيست‌محيطي و ساير مسائل مورد علاقه گفت‌وگو كرديم.» وي تاكيد كرد: «همكاري در حوزه امنيتي، انتظامي و مبارزه با تروريسم ازجمله موضوعاتي بود كه با هم همكاري و همفكري لازم را در بهترين سطح داريم. علي‌رغم اينكه مناسبات دو كشور در حوزه تجارت و اقتصاد در وضعيت خوبي قرار دارد، اما همچنان در اندازه ظرفيت‌هاي دو كشور نيست. ما اتفاق‌نظر داريم كه در آينده نزديك سه بازارچه مرزي بين ايران و تركيه را فعال كنيم.» اميرعبداللهيان با اشاره به گفت‌وگوهاي محيط‌زيستي با همتاي ترك گفت: «به ضرورت استفاده منصفانه از آب رودخانه ارس اشاره كرديم تا حقابه تاريخي، عرفي و زيست‌محيطي مناطق پايين‌دست به طور كامل رعايت شود.» اميرعبداللهيان همچنين تصريح كرد كه پيشرفت محسوسي در مورد توافق تبادل محكومين داشته‌ايم. وزير امور خارجه ايران گفت: «در مورد تحولات در اوكراين هم صحبت كرديم، موضع جمهوري اسلامي ايران درخصوص اوكراين در عالي‌ترين سطح مطرح شده است. ما مخالف جنگ هستيم و بر راه‌حل سياسي تاكيد داريم. روايت‌سازي‌هاي جعلي برخي از كشورهاي غربي از بحران اوكراين عليه جمهوري اسلامي ايران را محكوم و مردود مي‌دانيم.» وي تاكيد كرد: «درخصوص افغانستان هم گفت‌وگو كرديم، ما اين رفتار هيات حاكمه موقت افغانستان در محروم كردن زنان و دختران افغانستان را از تحصيل و اشتغال در تعارض با دين رحماني اسلام مي‌دانيم و بر اين موضوع تاكيد داريم كه در افغانستان تشكيل دولت فراگير يك ضرورت است و اين راه‌حل سياسي است كه مي‌تواند به وضعيت افغانستان كمك كند.» اميرعبداللهيان گفت: «درخصوص قفقاز گفت‌وگو داشتيم. ما معتقد هستيم كه ضمن حفظ تماميت ارضي كشورها، هيچ‌گونه تغييري در ژئوپليتيك منطقه و ترتيبات مرزي نبايد پيش بيايد. باز ماندن مسيرهاي مواصلاتي بين كشورهاي منطقه يكي از موضوعات مهم در اين مساله كه موجب شكوفايي تجارت و تثبيت امنيت پايدار در اين منطقه است.» وي تصريح كرد: «در موضوع توافق براي لغو تحريم‌ها هم گفت‌وگو كرديم. برداشت ما اين است كه اگر طرف امريكايي دست از اظهارات متناقض بردارد و دست از طرح شروط جديد براي رسيدن به توافق بردارد و واقع‌بينانه رفتار كند، توافق دست‌يافتني است.»
وزیر خارجه ترکیه در این خصوص تاکید کرد که همواره مخالفت خود را با تحریم‌ها علیه ایران اعلام کرده‌است. وی گفت : «موضوع توافق هسته‌ای مدت‌هاست که
در دستور کار بوده اما این توافق محقق نشد. ما می‌خواهیم هر‌چه زودتر این توافقنامه امضا شود و کمک اقتصادی زیادی به منطقه خواهد داشت. به دلیل تحریم‌ها، شرکت‌های ما نمی‌توانند از ایران نفت بخرند.» چاووش اوغلو قرار است امروز در واشنگتن با آنتونی بلینکن وزیرخارجه ایالات‌متحده امریکا دیدار کند.
مولود چاووش اوغلو : قبل و بعد از برگزاری جلسات با سوریه به ایران اطلاع دادیم. در دیدارهای امروز خود تاکید کردیم که سهم ایران در این روند نیز مهم است. ما با همکاری نزدیک کار خواهیم کرد. همکاری نزدیک ما با ایران در قالب آستانه ادامه خواهد یافت.
حسين اميرعبداللهيان: خوشبختانه روابط دو كشور در مسير درست خودش قرار دارد و امروز مي‌توانيم از تركيه به عنوان يكي از همسايگاني كه بهترين مناسبات با جمهوري اسلامي ايران را دارد، ياد كنيم.