كورسوهاي اميد در بحران يمن
فرستاده ويژه سازمان ملل در امور يمن نسبت به احتمال تمديد آتش‌بس و تغيير روند نزاع در يمن خوش‌بين است اما مي‌گويد برخي اتفاقات ممكن است به تشديد دوباره تنش‌ها منجر شود
محمدحسين لطف‌الهي
با وجود اينكه آتش‌بس ميان عربستان سعودي و حوثي‌ها در يمن پس از شش ماه در اكتبر 2022 به پايان رسيد و رياض و صنعا براي تمديد آن به توافق نرسيدند، عدم تشديد درگيري‌ها باعث شده تا اميدها براي احياي آتش‌بس با ميانجي‌گري سازمان ملل متحد همچنان زنده بماند.
هانس گروندبرگ، فرستاده ويژه دبير كل سازمان ملل متحد در امور يمن مي‌گويد در پي تشديد فعاليت‌هاي ديپلماتيك در منطقه و جهان به منظور پايان دادن به مناقشه هشت ساله در يمن، احتمال توافق براي برقراري مجدد آتش‌بس در اين كشور افزايش يافته است. براساس گفته‌هاي او در نشست شوراي امنيت سازمان ملل متحد، اگرچه وضعيت در يمن «پيچيده و سيال» باقي مانده اما «تغييراتي مثبت» در روند حل‌وفصل مناقشه وجود داشته است. گروندبرگ، ديپلمات سوئدي كه از سال 2021 فرستاده ويژه دبيركل سازمان ملل متحد در امور يمن است از طرف‌هاي جنگ خواست تا براي بازگرداندن صلح و آرامش به فقيرترين كشور جهان عرب تلاش كنند.
آتش‌بس مورد حمايت سازمان ملل متحد در آوريل 2022 اجرايي شد و اميدها به توقف جنگ و حركت طرف‌هاي جنگ به سوي صلح را بيشتر كرد اما پس از گذشت 6 ماه از آن زمان، در پي ناكامي عربستان سعودي و حوثي‌هاي يمن كه كنترل مناطق شمالي و صنعا را در دست دارند در دوم اكتبر 2022 اين آتش‌بس تمديد نشد و پايان يافت.
اين آتش‌بس علاوه بر اينكه جلوي تشديد درگيري‌ها را گرفت باعث شد تعدادي از كشتي‌هاي حامل سوخت بتوانند در بندر حديده (تحت كنترل حوثي‌ها) پهلو بگيرند و پروازهاي تجاري محدودي از مبدا يا به مقصد صنعا انجام شود. الجزيره نوشته به‌رغم توافق‌هاي صورت‌گرفته اما محاصره ناقص شهر تعز در جنوب يمن كه در كنترل شوراي رياستي يمن (مورد حمايت ائتلاف به رهبري عربستان سعودي) قرار دارد رفع نشده است.
به‌رغم اينكه طرفين يكديگر را در زمان وجود آتش‌بس هم به نقض آن و عدم اجراي تعهدات متهم مي‌كردند، تاكنون با اينكه بيش از سه ماه از زمان پايان آتش‌بس گذشته اما هنوز درگيري‌ها در يمن شدت نگرفته و اين باعث شده اميدها براي تمديد آتش‌بس زنده بماند.
گروندبرگ روز دوشنبه در نشست شوراي امنيت سازمان ملل متحد گفت كه وضعيت نظامي در يمن تقريبا باثبات است، تنش شديد يا تغييري در ميدان‌هاي جنگ پيش نيامده و همه در عرصه نظامي خويشتنداري پيش گرفته‌اند. با اين وجود او تاكيد كرد كه «برخي فعاليت‌هاي نظامي» به ويژه در خطوط مقدم جنگ مشاهده مي‌شود و افزود اين فعاليت‌هاي نظامي باعث مرگ و زخمي شدن تعدادي از غيرنظاميان شده است.
يكي از محورهاي اختلاف ميان حوثي‌ها و شوراي رياستي يمن مساله پرداخت حقوق كاركنان در مناطق تحت كنترل حوثي‌هاست. سازمان ملل متحد در حال حاضر در تلاش است تا يك توافق گسترده‌‌‌تر كه شامل مكانيسمي براي پرداخت دستمزدهاي كارمندان در يمن باشد حاصل شود. الجزيره نوشته است كه حوثي‌ها و شوراي رياستي يمن در مورد اينكه چه كساني مستحق دريافت اين حقوق‌ها هستند اختلاف نظر دارند. شوراي رياستي يمن تاكيد دارد كه اين پرداخت‌ها بايد صرفا شامل كساني باشد كه پيش از به قدرت رسيدن حوثي‌ها نيز به عنوان كارمند دولت شناخته مي‌شدند اما حوثي‌ها كه از دولت خود با عنوان «دولت نجات ملي» ياد مي‌كنند معتقدند پرداخت‌ها بايد براساس ليستي كه از سوي آنها نسبت به سال 2014 به‌روزرساني شده انجام شود.
انصارالله يمن (حوثي‌ها) در سال 2014 موفق شدند دولت مستقر در صنعا را ساقط كرده و منصور هادي رييس‌جمهور وقت يمن را كه دولت او از سوي سازمان ملل متحد به عنوان دولت قانوني شناخته مي‌شد مجبور كنند به عربستان رفته و دولت در تبعيد تشكيل دهد.
ائتلاف به رهبري عربستان سعودي كه امارات متحده عربي نيز بخشي از آن بود در سال 2015 به يمن حمله كرد و با به راه‌اندازي كارزاري شامل حملات هوايي بي‌وقفه تلاش كرد تا دولت منصور هادي را به يمن بازگرداند.
براساس آمارهاي ارايه‌شده از سوي سازمان ملل متحد تاكنون حدود 150 هزار نفر در پي اين جنگ جان خود را از دست داده‌اند.
آسوشيتدپرس نوشته است كه صنعا و رياض از ماه سپتامبر گفت‌وگوهايي غيرمستقيم را با ميانجي‌گري عمان آغاز كرده‌اند. تلاش‌ها از سوي سازمان ملل و گفت‌وگو با همه طرف‌ها نيز ادامه دارد.
المسيره روز گذشته گزارش داد كه «مهدي المشاط» رييس شوراي عالي سياسي يمن (حوثي‌ها) با فرستاده ويژه دبيركل سازمان ملل به اين كشور و هيات همراه در صنعا ديدار كرده است. به نوشته المسيره، در اين ديدار رييس شوراي عالي سياسي يمن بر اهميت نقش سازمان ملل و تلاش‌هاي آن براي پيشبرد روند صلح تاكيد كرده و گفته است كه «ما بر كاستن از درد و رنج ملت يمن و تحقق خواسته‌هاي مردم در زمينه صلح تاكيد مي‌كنيم.» همچنين، فرستاده ويژه دبيركل سازمان ملل از تلاش‌هاي المشاط براي پيشبرد روند صلح و تلاش براي تمديد آتش‌بس قدرداني كرده است. تعبير مثبت او از مذاكرات، اميدها به حصول توافق را افزايش داده است.
همچنين روز دوشنبه، گروندبرگ در گزارش خود به شوراي امنيت درباره يمن افزود كه در تماس مستمر با طرف‌هاي داخلي و بين‌المللي در خصوص تلاش‌هاي ميانجي‌گرانه است. فرستاده ويژه سازمان ملل در امور يمن گفت «با رشاد العليمي، رييس شوراي رياستي يمن و همچنين با شركاي منطقه‌اي و بين‌المللي گفت‌وگوهاي مفيدي داشتم كه اميدوارم بتوانيم براساس اين گفت‌وگوها، اطمينان حاصل كنيم كه در سال 2023 شرايط در راستاي ايجاد آينده‌اي صلح‌آميزتر و شكوفاتر براي مردان و زنان يمن، مهيا شود.»
شوراي رياستي يمن كه تحت حمايت عربستان سعودي قرار دارد ايران را متهم مي‌كند كه مانع حصول توافق است. نماينده اين شورا در نشست اخير شوراي امنيت ادعا كرد كه «اگر دخالت ايران در امور داخلي يمن ادامه يابد، برقراري صلح ناممكن است.»
جمهوري اسلامي ايران «عدم اجراي تعهدات» از سوي رياض و شوراي رياستي را دليل حصول توافق دايمي مي‌داند. علي‌اصغر خاجي، مشاور ارشد وزير امور خارجه در امور ويژه سياسي روز سه‌شنبه در گفت‌وگويي با خبرگزاري ايسنا در اين باره گفت: «انصارالله يك انعطاف نسبتا بالايي از خود نشان داد تا اين توافق موقت آتش‌بس مورد اجرا قرار بگيرد. طرفين براي اجراي اين آتش‌بس يك تعهداتي داشتند كه بايد در ضمن آتش‌بس موقت آن را اجرا مي‌كردند. طرف مقابل انصارالله بخشي از تعهدات خود را اجرا نكرد.» به گفته او، «براي اينكه ما بتوانيم به آتش‌بس دايم برسيم بايد مسائل انساني حل شود، محاصره مردم يمن برداشته شود و حقوق كاركنان دولت اعم از لشكري و كشوري براساس ليست ۲۰۱۴ كه از قبل از درگيري‌هاي يمن بوده پرداخت شود. اما متاسفانه اين اتفاق نيفتاد و هرچه اصرار و تلاش شد كه اين توافق انجام شود، اين موضوع محقق نشد و آتش‌بس تمديد نشد.»
بسياري از كارشناسان اميد داشتند كه در پي گفت‌وگوهاي مستقيم ايران و عربستان سعودي در سال گذشته، در موضوع يمن هم پيشرفت‌هايي حاصل شود. معاون وزير خارجه ايران گفت‌وگو درباره يمن را تاييد مي‌كند اما به نتيجه آن اشاره‌اي نمي‌كند: «در مورد موضوع يمن هم در مذاكرات به هيات سعودي اعلام كرديم كه ما همواره مخالف عمليات نظامي بوده‌ايم، معتقد به حل‌وفصل سياسي اين بحران هستيم، با مداخله در امور داخلي يمن مخالف هستيم و معتقديم بايد بين گروه‌ها و اقوام موثر يمني، گفت‌وگوهاي يمني- يمني شكل بگيرد تا آينده حكومت و قانون اساسي خود ر ا تعيين كنند. ما به طرف سعودي اعلام كرديم كه در اين چارچوب آمادگي داريم به حل‌وفصل مسائل يمن كمك كنيم و اگر سعودي‌ها طرحي و ابتكاري دارند، مي‌توانند مطرح كنند.»
فرستاده ويژه دبيركل سازمان ملل متحد گفته است كه مذاكرات در ماه گذشته ميان عربستان و حوثي‌ها با ميانجي‌گري عمان «گزينه‌هايي را براي راه‌حل‌هاي قابل قبول دوجانبه براي مسائل باقي مانده» ايجاد كرده است. با اين حال او تاكيد دارد گام‌هاي كوچك در مسير حل‌وفصل مسائل بايد بخشي از يك راه‌حل پايدار به منظور حل كامل مساله باشد و هشدار داد كه برخي اقدامات سياسي و فشارهاي اقتصادي ممكن است دوباره خشونت‌ها در يمن را تشديد كند.
فرستاده ويژه دبيركل سازمان ملل متحد گفته است كه مذاكرات در ماه گذشته ميان عربستان و حوثي‌ها با ميانجي‌گري عمان «گزينه‌هايي را براي راه‌حل‌هاي قابل قبول دوجانبه براي مسائل باقي مانده» ايجاد كرده است. با اين حال او تاكيد دارد گام‌هاي كوچك در مسير حل‌وفصل مسائل بايد بخشي از يك راه‌حل پايدار به منظور حل كامل مساله باشد و هشدار داد كه برخي اقدامات سياسي و فشارهاي اقتصادي ممكن است دوباره خشونت‌ها در يمن را تشديد كند.