فلسفه «تكينگي» و «ترابشريت»
كامران مشفق آراني
عده‌اي بر اين باور هستند كه با پيشرفت فناوري و افزايش سطح دسترسي بشر به تكنولوژي، مي‌توان انسان‌ها را بيش از پيش توانمند‌تر چه به لحاظ جسمي و فيزيكي و چه از لحاظ روانشناختي ياري رساند. چندين مكتب فكري حدودا نيم قرن اخير در اين باب ظهور كرده‌اند كه كارشان پرداخت به فلسفه تكنولوژي است، اصطلاح «ترابشريت» يا «Transhumanism» يكي از اين نحله‌هاي فكري است كه تغييرات بنيادي در گونه انسان را امكان‌پذير مي‌داند. وقتي سخن تغيير در اساس شكل و فرم گونه‌هاي زيستي مطرح مي‌شود، افكار بشري در طول ادوار تاريخ مساله حائز اهميت اخلاقيات را به پيش مي‌كشد. گسترش استفاده از فناوري در شكستن سطح محدوديت‌هاي جسماني بشر همواره چالش‌برانگيز بوده است.
«ري كرزويل» آينده‌پژوه معروف امريكايي در كتاب پرتيراژش به نام «تكينگي نزديك است» آينده بشر را درآميخته با هوش مصنوعي داراي احساس و با نگاهي خوشبينانه پديده «تمديد حيات» بشر را پيش‌بيني و تشريح مي‌كند. به باور او ناميرايي انسان‌ها تا سال 2050 دست يافتني و قابل پيش‌بيني است كه در اين مسير نانو ربات‌ها جايگزين درمان‌هاي متداول شيميايي شده‌اند. يكي ديگر از عينيت‌هايي كه در «تكينگي» بررسي مي‌شود فلسفه «ترابشريت» است كه در ابتدا در چند جمله به آن اشاره شد. اساس فرضيه «تكينگي» آهنگ رشد فناوري است كه سيري هيپبربوليكي دارد و درنهايت هوش مصنوعي از هوش بشري با چنان كيفيت و مطلوبيتي پيشي خواهد گرفت كه تغييرات را تا آستانه حذف تمدن بشري بنا به انديشه برخي متفكران از جمله «فرانسيس فوكوياما» را در بر مي‌گيرد. منتقدين، از پيش‌بيني‌هاي كرزويل و توانايي او در برون‌يابي روندهاي فناوري و توضيحات روشنش قدرداني كردند، اما در مورد اينكه رايانه‌ها روزي به آگاهي دست يابند، عدم توافق وجود دارد. براساس نظريات جان راجرز سرل كه ديدگاهش در تقابل با كرزويل قرار دارد، ادراك انسان دروازه‌اي بي‌واسطه به واقعيت بيروني است و دركي است مستقيم از چيزها؛ همان‌گونه كه در بيرون ذهن و در اعيان خارجي وجود دارند. به گفته يسرل ما در حصار حواس و ادراك خود محصور نيستيم و بدين‌ترتيب عليه تمام فلسفه‌هايي كه از سده‌ها پيش به فلسفه غالب تبديل شده بودند موضع مي‌گيرد، اين همان‌جايي است كه فيلسوف تلاش مي‌كند آينده احساسي هوش مصنوعي را در تقابل با هوش بشري به چالش بكشد. بدين‌ترتيب در اساس نگرش فلسفي ميان نظريه‌پردازان آينده‌پژوه در خواستگاه و فرجام نظريه‌هايي مانند «تكينگي» و «ترابشريت» نبردي پيچيده برقرار است، گرچه در اين ميان تنها حقيقت است كه فارغ از تمام توهمات و تفكرات درحال وقوع است.